Ο μαγικός τρόπος που εμφανίζεται και... εξαφανίζεται το χρήμα

Ίσως έχετε ακούσει τη φράση: Το χρήμα δημιουργείται από το χρέος. Όσο και αν ακούγεται παράδοξο, έτσι είναι. Χρήμα και χρέος δημιουργούνται ταυτόχρονα.

Ας πούμε πως θέλεις να κάνεις μια αγορά, όπως για παράδειγμα ένα σπίτι με 100.000 ευρώ. Η πιο απλή περίπτωση είναι να έχεις τα λεφτά σε κάποιο τραπεζικό λογαριασμό και να κάνεις μεταβίβαση των χρημάτων στον πωλητή.

Τι σημαίνει αυτό για το τραπεζικό σύστημα; Τίποτα ιδιαίτερο. Από έναν λογαριασμό, δηλαδή από τη μία τσέπη, βγήκαν 100.000 ευρώ και μπήκανε στην άλλη. Από τη μία τράπεζα στην άλλη ή από τον έναν τραπεζικό στον άλλο. Μειώθηκαν οι καταθέσεις του αγοραστή και αυξήθηκαν του πωλητή.

Η άλλη περίπτωση είναι να δανειστείς τα χρήματα. Εδώ γίνεται κάτι μαγικό!

Άμπρα κατάμπρα και εμφανίζονται λεφτά! Η έγκριση του δανείου σημαίνει πως ο τραπεζικός σου λογαριασμός αυξήθηκε κατά 100.000 ευρώ, τα οποία στη συνέχεια μεταβίβασες στον τραπεζικό λογαριασμό του πωλητή.

Τι σημαίνει αυτό για το τραπεζικό σύστημα; Ότι τα συνολικά χρήματα αυξήθηκαν κατά 100.000 ευρώ. Αυξήθηκαν οι καταθέσεις του πωλητή, χωρίς από την άλλη να έχουν μειωθεί του αγοραστή.

Ένα ποσό που μέχρι χθες απλά δεν υπήρχε, δημιουργήθηκε από το πουθενά. Από μια εγγραφή στο τραπεζικό σύστημα. Αν και πρόκειται για καθαρά ψηφιακή εγγραφή είναι πραγματικά χρήματα. Έστω και αν δεν μεταβιβάστηκαν ως χαρτονομίσματα, έστω και αν δεν τυπώθηκαν ποτέ από καμία Κεντρική Τράπεζα.

Να διευκρινίσουμε εδώ πως το χρήμα που δημιουργούν οι εμπορικές τράπεζες δεν έχει τις ιδιότητες των χαρτονομισμάτων. Έχει ημερομηνία λήξης. Διαρκεί όσο υφίσταται η αποπληρωμή του δανείου.

Πώς εξαφανίζεται το χρήμα

Το αντίθετο συμβαίνει όταν εξοφλείται ένα δάνειο. Αν χρωστάει κάποιος 100.000 ευρώ και τα εξοφλήσει, πάλι έχουμε ένα μαγικό κόλπο, που κάνει τον Ντέιβιντ Κόπερφιλντ να χαμηλώνει τα μάτια από ντροπή.

Εξαφανίζονται 100.000 ευρώ. Πώς; Μειώνονται οι καταθέσεις κάποιου, χωρίς να αυξηθούν κανενός.

Σκεφτείτε να θελήσουν να εξοφλήσουν αύριο όλοι τα δάνειά τους, που μέχρι χθες πλήρωναν κανονικά. Πρόκειται για τον εφιάλτη του κάθε τραπεζίτη. Υπερβολικό; Για όποιον αμφιβάλλει να του θυμίσω τι έγινε όταν επιβλήθηκαν τα capital controls και πολλοί υπό τον φόβο του κουρέματος των καταθέσεων θέλησαν να αποπληρώσουν τα δάνειά τους. Τι έκαναν οι τράπεζες; Αρνήθηκαν!

Εκτός από την εξόφληση του δανείου, που είναι η καλή περίπτωση, υπάρχει και μια άλλη. Η αδυναμία αποπληρωμής του. Να διαπιστώσει η τράπεζα ότι ο δανειζόμενος δεν μπορεί να εκπληρώσει κανονικά τις υποχρεώσεις του. Ότι ακόμα και σε περίπτωση κατάσχεσης, το ποσό που θα εισπράξει είναι μικρότερο από το ποσό που έχει υπολογίσει στα βιβλία της.

Άρα λοιπόν τι κάνει; Διορθώνει τα στοιχεία του ισολογισμού, μειώνοντας τις απαιτήσεις της. Με άλλα λόγια, διαγράφει χρήμα.

Τα χρέη είναι η ψυχή της οικονομίας. Ελάχιστα είναι τα κράτη σε όλο τον πλανήτη που δεν έχουν στηρίξει την ευημερία τους πάνω σε ελλειμματικούς προϋπολογισμούς. Δεν είναι τυχαίο πως μόνο κάτι υποανάπτυκτα αφρικανικά κράτη δεν χρωστάνε.

Το έγκλημα των πρωτογενών πλεονασμάτων

Κάποιοι είναι στην αντίθετη λογική. Θεωρούν σώφρονα και εξυγιαντική την πολιτική των πρωτογενών πλεονασμάτων. Είναι φανερό πως δεν έχουν καταλάβει πώς λειτουργεί μια εθνική οικονομία και ποια είναι η διαφορά της με το νοικοκυριό. 

Καταλαβαίνω πως οι περισσότεροι που διαβάζουν έχουν ενστάσεις. Είναι κατανοητό, γιατί έχουν γαλουχηθεί με τη νοοτροπία του νοικοκύρη. Που δεν θέλει να αθετεί τις υποχρεώσεις του. Που θέλει να απλώνει τα πόδια του μέχρι εκεί που φτάνει το πάπλωμα

Μια εθνική οικονομία όμως λειτουργεί με άλλη λογική. Το σύνολο του χρήματος που κυκλοφορεί, κυριολεκτικά και όχι μεταφορικά, δημιουργείται από τις τράπεζες.

Πλεόνασμα σημαίνει πως βγαίνει χρήμα έξω από την κυκλοφορία. Αν υποθέσουμε πως ισχύει αυτό που διαβάζουμε για 3,5% επί του ΑΕΠ, δηλαδή κοντά στα 6 δισ. και με μια συντηρητική εκτίμηση πως έχουμε νομισματική κυκλοφορία 2, σημαίνει συνολική απόσυρση από την κυκλοφορία πάνω από 10 δισ. ευρώ. Τουλάχιστον. Ετήσια. Για να έχουμε μια τάξη μεγέθους, 50-60 δισ. είναι τα ετήσια έσοδα του κράτους. Στην πραγματικότητα, με αυτόν τον τρόπο μειώνεται το ΑΕΠ. Μειώνεται, δεν νοικοκυρεύεται!

Το κράτος δεν είναι νοικοκυριό

Το κράτος δεν λειτουργεί με την ίδια οικονομική λογική που έχει ένα νοικοκυριό. Όποιος το ισχυρίζεται, το μόνο που επιδεικνύει είναι η άγνοιά του. Για να αναπληρωθεί το χρήμα που χάνεται, θα πρέπει ο ιδιωτικός τομέας να δανειστεί από τις τράπεζες, είτε τα νοικοκυριά, είτε οι επιχειρήσεις.

Αυτό προϋποθέτει κατ’ επέκταση δύο πράγματα:

α) Οι τράπεζες να είναι υγιείς, για να μπορούν να δανείζουν.

β) Η προσδοκία για κέρδος να είναι ευνοϊκή, να υπάρχει διάθεση για επενδύσεις, άρα ζήτηση για δάνεια.

Ο άλλος τρόπος για να αναπληρωθεί το χρήμα που εξαφανίζεται από την οικονομία είναι ως δια μαγείας να εκτιναχθούν οι εξαγωγές. Αν θέλουμε να είμαστε ρεαλιστές όμως, με σκληρό νόμισμα, με αυτούς τους φόρους και με τη σημερινή εταιρική κουλτούρα, είναι πολύ δύσκολο.

Η εναλλακτική είναι το κράτος να δημιουργήσει χρήμα. Μέσω ελλειμμάτων να μπει χρήμα στην κυκλοφορία. Να κάνει αυτό που εφαρμόζουν όλες οι οικονομίες του πλανήτη όταν βρίσκονται σε κρίση. Δηλαδή το αντίθετο από την πολιτική που ακολουθεί.

* Ο κ. Βασίλης Παζόπουλος είναι οικονομολόγος, χρηματιστηριακός αναλυτής, συγγραφέας του βιβλίου Επενδυτές χωρίς Σύνορα (www.ependytes.com).