Μηχανικοί: Με την όπισθεν η απελευθέρωση του επαγγέλματος

Μόνιμο προαπαιτούμενο σ' όλες τις μνημονιακές αξιολογήσεις είναι η αιτιολόγηση των αποκλειστικών επαγγελματικών δραστηριοτήτων ορισμένων ειδικοτήτων διπλωματούχων μηχανικών, που στο δημόσιο διάλογο αναφέρεται ως «άνοιγμα του επαγγέλματος του μηχανικού».

Όποιος προσπαθήσει να προσεγγίσει το θέμα, θα αντιληφθεί ότι οι αποκλειστικές επαγγελματικές δραστηριότητες συνδέονται:

• Με τις διαδικασίες χορήγησης οικοδομικών αδειών και αδειών ίδρυσης και λειτουργίας βιομηχανικών και βιοτεχνικών εγκαταστάσεων ή ορισμένων επιχειρήσεων. Στις περιπτώσεις αυτές είναι υποχρεωτική η υποβολή σχεδίων και εκθέσεων, που επιβάλλεται να εκπονούνται από ορισμένες ειδικότητες διπλωματούχων μηχανικών. Είναι πρόδηλος ο προσανατολισμός ιδιωτών που ενδιαφέρονται για τη χορήγηση των αδειών, να προσφεύγουν υποχρεωτικά προς εξυπηρέτησή τους σ' αυτές τις ειδικότητες, που αναλαμβάνουν και την επίβλεψη της εφαρμογής των μελετών. Της χορήγησης των αδειών προηγείται η επιμέρους καταβολή αμοιβών σε κάθε συμμετέχουσα ειδικότητα, δια μέσου συστήματος που έχει εγκατασταθεί από το ΤΕΕ. Ο τεμαχισμός των μελετών και των έργων, καθώς και των προϋπολογισμών τους και η αντιστοίχιση των τεμαχίων με ειδικότητες διπλωματούχων μηχανικών αποτελεί μία από τις πλέον σημαντικές συντεχνιακές στρεβλώσεις του θεσμικού μας πλαισίου και βέβαια δεν ισχύει στην πράξη, δεδομένου ότι η εκπόνηση πλήρων μελετών ή έργων ανατίθεται από εντολείς σ' ένα μηχανικό με κεντρική τεχνική ευθύνη για την υλοποίησή τους.

• Με το δικαίωμα φυσικών προσώπων ή Εταιρειών να συμμετέχουν σε διαγωνισμούς μελετών και κατασκευών Δημοσίων Έργων. Το δικαίωμα αυτό προκύπτει από την εγγραφή τους σε Μητρώα Μελετητών ή Κατασκευαστών του Υπουργείου Υποδομών για προσδιορισμένες τεμαχισμένες ελληνικές κατηγορίες μελετών και έργων, που αντιστοιχούνται με ειδικότητες διπλωματούχων μηχανικών. Προβλέπεται και αναβάθμιση των μελετητών και κατασκευαστών σε τάξεις, που διακρίνονται ανάλογα με το οικονομικό αντικείμενο των επιμέρους μελετών ή τεμαχίων των έργων.

• Με αποφάσεις διαφόρων υπουργών να προσδιορίζουν ειδικότητες διπλωματούχων μηχανικών για την εκτέλεση ελέγχων ή επιθεωρήσεων ή πραγματογνωμοσυνών σε κατασκευές, εγκαταστάσεις, υλικά, προϊόντα και εξοπλισμό, που αποσκοπούν στην τήρηση όρων σχετικών με την προστασία του Δημοσίου συμφέροντος. Π.χ. Έλεγχοι δόμησης, Ενεργειακές επιθεωρήσεις, Τήρηση Περιβαλλοντικών όρων, Τεχνικοί Ασφάλειας.

Όποιος τώρα επιθυμεί να εμβαθύνει στο θέμα και ανατρέξει στο ιστορικό της εξέλιξης του θεσμικού πλαισίου για την άσκηση του επαγγέλματος του μηχανικού στη χώρα, είμαστε βέβαιοι ότι θα αντιληφθεί τον συντεχνιακό και ατεκμηρίωτο χαρακτήρα του, καθώς και τις στρεβλώσεις, που όπως πάμπολλες άλλες, τοποθετούν τη χώρα στις μη κανονικές. Ορισμένες εξαιρέσεις με θετικό πρόσημο απλά επιβεβαιώνουν τον κανόνα. Επιλεκτικά σημειώνουμε:

• Η πλέον συντεχνιακή ρύθμιση, που κυριαρχεί από τη δεκαετία του 1930 έως τις μέρες μας, είναι η νομοθετική αντιστοίχιση των όρων «Οικοδομικές Εργασίες» με εργασίες των ειδικοτήτων Πολιτικού Μηχανικού (ΠΜ), Αρχιτέκτονα Μηχανικού (ΑΜ) και μερικές και των Τοπογράφων Μηχανικών (ΜΜ) και "Εργασίες σε Ηλεκτρομηχανολογικές (Η/Μ) Εγκαταστάσεις" με κοινές εργασίες των ειδικοτήτων Μηχανολόγων (ΜΜ), Ηλεκτρολόγων (ΗΜ) και Ναυπηγών (ΝΜ). Στην πράξη ο όρος «Εργασίες» μεταφράστηκε αυθαίρετα με Κανονιστικές Πράξεις, σε αποκλειστικά επαγγελματικά δικαιώματα εκπόνησης και επίβλεψης μελετών και κατασκευής και λειτουργίας κάθε είδους και κατηγορίας οικοδομικών έργων και εγκαταστάσεων.

Κάθε νοήμων πιστεύω ότι αντιλαμβάνεται πως η επιστήμη και το επάγγελμα των διπλωματούχων μηχανικών δεν μπορεί να προσδιορίζεται με αναφορά σε εργασίες, που ουσιαστικά αποτελούν επαγγελματικές δραστηριότητες διαφόρων τεχνικών επαγγελμάτων χαμηλότερης βαθμίδας και που, ανάλογα με τη σοβαρότητά τους, εκτελούνται υπό την τεχνική ευθύνη και καθοδήγηση διπλωματούχου μηχανικού, οποιασδήποτε ειδικότητας ή εξειδίκευσης, εκ των υπερχιλίων (!) που καταγράφονται στο ΤΕΕ και που προορίζεται ανάλογα με τα επαγγελματικά του προσόντα να μελετά και να κατασκευάζει τεχνικά έργα, εγκαταστάσεις ή εξοπλισμό με συγκεκριμένο λειτουργικό σκοπό και επί πλέον να αναλαμβάνει την τεχνική ευθύνη αποδοτικής και ασφαλούς λειτουργίας των διαφόρων κατηγοριών βιομηχανικών ή άλλων εγκαταστάσεων.

• Στις βασικές κατηγορίες των μελετών και έργων Δημόσιων Συμβάσεων, όπως έχουν προσδιοριστεί κατά το Υπουργείο Υποδομών, κυριαρχούν στις δημοπρασίες οι όροι «Οικοδομικά Έργα» ή «Η/Μ Έργα», χωρίς σύνδεσή τους με συγκεκριμένο λειτουργικό αντικείμενο και αντιστοιχίζονται με τις ειδικότητες των μηχανικών που αναφέρθηκαν. Η σύνδεση, όμως, τόσο των εργασιών όσο και των έργων και των εγκαταστάσεων με τη λειτουργία τους, αποτελεί βασική κατεύθυνση των Ευρωπαϊκών Οδηγιών, που ουδέποτε έγινε αποδεκτή από τους κατά καιρούς κυβερνώντες, προφανώς λόγω πιέσεων των συντεχνιακών συμφερόντων, που αποτελούν και την πλειονότητα στους κόλπους του ΤΕΕ.

Ας δούμε, τώρα, ορισμένα χαρακτηριστικά απαράδεκτα και τραγελαφικά αποτελέσματα της κυριαρχίας των όρων του θεσμικού πλαισίου, που προαναφέρθηκαν:

• Με Διατάγματα της δεκαετίας του 1950, όλες οι εγκαταστάσεις των τεχνικών και κτιριακών έργων και της βιομηχανίας-βιοτεχνίας χαρακτηρίστηκαν ως «μηχανολογικές» και παρακάμθηκε η απαίτηση νόμου του 1934 να χαρακτηριστούν οι Χημικές Εγκαταστάσεις, στην ίδρυση και λειτουργία των οποίων εδικαιούντο να συμμετέχουν οι διπλωματούχοι Χημικοί Μηχανικοί (ΧΜ).

Αυτός ο χαρακτηρισμός εδέησε να γίνει το 1997 και οποιοσδήποτε μπορεί να αντιληφθεί τις συνέπειες ενός παράλογου και αντιαναπτυξιακού καθεστώτος, που επικράτησε. Ενός καθεστώτος, που γενικότερα απέκλειε όλες τις «μη προνομιούχες» ειδικότητες διπλωματούχων και πτυχιούχων μηχανικών του βιομηχανικού κλάδου να δραστηριοποιηθούν «νόμιμα» στο αντικείμενό τους. Η άσκηση του επαγγέλματος του μηχανικού ήταν αυθαίρετα απολύτως ανοιχτή για ορισμένους και απολύτως κλειστή για τους υπόλοιπους. Αποτελεί δε παγκόσμια πρωτοτυπία το γεγονός της απόλυτης ταύτισης επαγγελματικών δικαιωμάτων επί των «μηχανολογικών εγκαταστάσεων» των ειδικοτήτων ΜΜ, ΗΜ και ΝΜ, ενώ είναι γνωστοί τόσο οι διαφορετικοί προορισμοί κάθε ειδικότητας, όσο και τα προγράμματα των σπουδών τους.

• Στους τελευταίους νόμους για τις Δημόσιες Συμβάσεις και τα Μητρώα του Υπουργείου Υποδομών (όπως και σ’όλους τους προηγούμενους), περιλαμβάνεται μεν η απαίτηση για την εφαρμογή στους διαγωνισμούς του Ευρωπαϊκού Κανονισμού Ταξινόμησης των μελετητικών και κατασκευαστικών δραστηριοτήτων (CPV), στον ίδιο όμως νόμο (όπως και σ’ όλους τους προηγούμενους), ακυρώνεται η απαίτηση αυτή, και οι μελέτες και τα έργα, πλην των έργων υποδομής, κατηγοριοποιούνται με τις εγχώριες ονομασίες που προαναφέρθηκαν, πράγμα που αποκλείει το δικαίωμα διπλωματούχων μηχανικών να επιλέξουν ελεύθερα τη δραστηριότητά τους, στην οποία εξειδικεύονται, από το πλήθος των δραστηριοτήτων που υπάρχουν στον Ευρωπαϊκό Κανονισμό. Θα ήταν δε παράξενο (!) να μην εμπλέκονται στα Ελληνικά Μητρώα εργασίες και έργα, όμως τούτο απαιτείται από τις Ευρωπαϊκές Οδηγίες. Αλίμονο! Στα Ελληνικά Μητρώα τα Λιμενικά, Συγκοινωνιακά, Υδραυλικά και Βιομηχανικά-Ενεργειακά Έργα κατηγοριοποιούνται μαζί με εργασίες εγκατάστασης ανελκυστήρων και εφαρμογή μονώσεων. Αχταρμάς.

• Η γενική κατηγορία Βιομηχανικά-Ενεργειακά Έργα υπάρχει και στο Μητρώο Μελετών και στο Μητρώο Κατασκευαστών. Όμως, δεν δημοπρατούνται ΔΕ αυτής της κατηγορίας. Όχι γιατί δεν υπάρχουν, αλλά γιατί ελλείπουν προδιαγραφές μελέτης τους. Π.χ. Ο αποτεφρωτήρας Ν/Σ απορριμμάτων δημοπρατήθηκε ως «Οικοδομικό και Η/Μ Έργο». Αλίμονο, για τους καρεκλοκένταυρους του Υπουργείου Υποδομών. Ας είναι καλά οι ξένοι που θα προδιαγράψουν μέθοδο και εξοπλισμό για αντίστοιχα έργα. Οι Έλληνες δεν μπορούν!!

• Οι μελέτες και οι κατασκευές Έργων Καθαρισμού νερού, λυμάτων και βιομηχανικών αποβλήτων (ΚΑΘ), εντάσσονται, ως προς τη μελέτη και κατασκευή τους, στα «Υδραυλικά Έργα», παρά το γεγονός ότι σύμφωνα με τη νομοθεσία του Υπουργείου Ανάπτυξης ανήκουν στις Χημικές Εγκαταστάσεις και αποτελούν στην πράξη κύριο αντικείμενο ενασχόλησης, πέραν των Υδραυλικών Υγιειονολόγων Μηχανικών, και των ΧΜ, των ΜΜΜ και των Μηχανικών Περιβάλλοντος

Οι Εργολήπτες ΧΜ και ΜΜΜ κατασκευαστές, σύμφωνα με τα Μητρώα των Έργων αυτών, δεν ευρίσκουν στις δημοπρασίες προϋπολογισμούς για το αντικείμενό τους. Ο προϋπολογισμός συντάσσεται από μελετητές Υδραυλικών Έργων (ΠΜ ή ΤΜ), σε συνεργασία με Η/Μ και αφορά «Οικοδομικά Έργα και Η/Μ Εγκαταστάσεις». Οι Εργολήπτες των Έργων ΚΑΘ είναι εργολήπτες για απροσδιόριστες εργασίες. Σχετικό έγγραφο-ντοκουμέντο κατατέθηκε στα πρακτικά της Βουλής κατά τη συζήτηση του ν. 4412/16 για τις Δημόσιες Συμβάσεις.

• Στο Υπουργείο Υποδομών έχει στηθεί ένα απίθανο γραφειοκρατικό καθεστώς που αποτελεί όνειδος για τους εμπνευστές του, με τελικό "αγαθό" σκοπό τον έλεγχο οικονομικών φορέων, που επιθυμούν να συμμετέχουν σε διαγωνισμούς μελετών και έργων και πρέπει να πληρούν κριτήρια επιλογής. Επιλογής κύριοι, όχι ανάθεσης. Δυστυχώς δεν έχουμε το χώρο να επεκταθούμε. Αξίζει όσοι ενδιαφέρονται για την ανάπτυξη της δύσμοιρης αυτής χώρας, να εγκύψουν και να ενημερωθούν σε βάθος για το καθεστώς αυτό, μπροστά στο οποίο η Σοβιετία πρέπει να χαρακτηρίζεται ως φιλελεύθερη. Σημειώνεται, επί πλέον, ότι το καθεστώς θα αφορά πλέον και τα ιδιωτικά έργα με την ίδια κατηγοριοποίηση έργων όπως αυτή των Δ.Ε. Προαιρετικά, βέβαια, αλλά οποιοσδήποτε αντιλαμβάνεται τους προσανατολισμούς της προσπάθειας (!). Αν είναι ποτέ δυνατόν!!

Για τους ρεαλιστές το πλαίσιο που περιγράφηκε μπορεί να θεωρείται εύλογο, με κριτήρια την ανάπτυξη της χώρας περί την οικοδομή και τα έργα υποδομής, το είδος, το μέγεθος και τον τρόπο ανάπτυξης της μεταποιητικής δραστηριότητας, και τη διάρθρωση των σπουδών των παραδοσιακών ειδικοτήτων των μηχανικών.

Όμως, αντί πνεύματος συνεργασίας μεταξύ όλων των ειδικοτήτων των μηχανικών, καλλιεργήθηκαν συντεχνιακές λογικές για μονομερείς επεκτάσεις επαγγελματικής ύλης στις παραδοσιακές ειδικότητες, που παρεμπόδισαν νεώτερες να εμπλακούν απρόσκοπτα στις μελέτες και κατασκευές διαφόρων τεχνολογικών τομέων, στους οποίους προορίζονται να ασχοληθούν και να αναπτύξουν νέους. Η ευθύνη του ΤΕΕ για το γεγονός λόγω του πλαισίου οργάνωσης και λειτουργίας του είναι τεράστια.

Είναι επόμενο ότι ο "ρεαλισμός" είχε τις επιπτώσεις του στο επίπεδο τεχνολογικής ανάπτυξης της χώρας και στις σημερινές συνθήκες κρίσης.

Και τούτο διότι πρέπει να είναι προφανές ότι συντεχνιακές νομοθετικές ρυθμίσεις μακράν όσων συμβαίνουν στην πράξη και διεθνώς, δεν εξυπηρετούν την ουσιαστική απασχόληση, ούτε συμβάλλουν στην έρευνα και καινοτομία, που αποτελούν προϋποθέσεις για την ανάπτυξη της χώρας.

Είναι, τώρα, πιστεύω πρόδηλο, ότι δεν μπορούσε ποτέ να υπάρξει αιτιολόγηση των αποκλειστικών δραστηριοτήτων ορισμένων ειδικοτήτων διπλωματούχων μηχανικών, που αποτελούν πλειονότητα στους κύκλους του ΤΕΕ. Την τελευταία επταετία, οι ηγεσίες του ΤΕΕ σε αγαστή συνεργασία με τους Κυβερνώντες επιδίωξαν όχι μόνο να αποφύγουν την αιτιολόγηση, αλλά να ταλαιπωρήσουν και να εμπλέξουν σε κλεφτοπόλεμο τους θεσμούς, με σκοπό να παραμείνει αναλλοίωτο το στρεβλό και συντεχνιακό καθεστώς. Και τούτο για λόγους Δημόσιου συμφέροντος...

Νύκτωρ εν μέσω μνημονίου και με την ανοχή της ηγεσίας του ΤΕΕ ψηφίστηκαν οι νόμοι 3982/11 και 4072/12, με απαράδεκτες ρυθμίσεις υπέρ των προνομιούχων ειδικοτήτων. Η αντίδραση του Κλάδου των ΧΜ ήταν άμεση και είχε ως αποτέλεσμα την αναγνώριση των στρεβλώσεων από το Υπουργείο Οικονομίας και τελικά, από τους θεσμούς που δρομολόγησαν διαδικασίες για την άρση τους. Στις διαδικασίες αυτές ενεπλάκησαν και οι νέες μη προνομιούχες ειδικότητες. Αποτέλεσμα ήταν ο ν. 4254/14 που κατήργησε ουσιαστικά τους νόμους της δεκαετίας του 1930 και ειδικότερα τους όρους "Οικοδομικές Εργασίες" και "Η/Μ μελέτες και εγκαταστάσεις". Όμως, δεν εξεδόθησαν προβλεπόμενα από το νόμο ΠΔ με αποτέλεσμα, να συνεχίζεται το προηγούμενο καθεστώς, ειδικά στο Υπουργείο Υποδομών που ελέγχει τα Μητρώα ΔΕ και στο Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας, που είναι αρμόδιο για τις αδειοδοτήσεις των οικοδομών.

Η παραμένουσα μνημονιακή υποχρέωση για το άνοιγμα του επαγγέλματος του μηχανικού οδήγησε την παρούσα Κυβέρνηση στην ψήφιση του Άρθρου 29 του ν. 4439/16, με τίτλο "Ρύθμιση του επαγγέλματος του μηχανικού", οι διατάξεις του οποίου αφορούν πλέον 13 βασικές αντί 9 ειδικοτήτων του ΤΕΕ και μπορούν πράγματι να χαρακτηριστούν ως μεταρρυθμιστικές. Η έκπληξή μας ήταν μεγάλη. Πριν όμως αλέκτωρ λαλήσαι, προωθήθηκε σε "εφαρμογή" του Άρθρου 29 Σχ. ΠΔ που είχε προετοιμαστεί χωρίς την συμφωνία των ειδικοτήτων στο ΤΕΕ, και που διατηρεί ουσιαστικά τα συντεχνιακά χαρακτηριστικά της προτεραίας κατάστασης και δεν εφαρμόζει τις ρυθμίσεις του νόμου.

Ειδικότερα:

• Ενώ ο νόμος διακρίνει την πρόσβαση σε κύριες επαγγελματικές δραστηριότητες ανάλογα με την επιστημονική περιοχή και τον βασικό προορισμό κάθε ειδικότητας, από την άσκηση δραστηριοτήτων για τις οποίες απαιτούνται επαγγελματικά προσόντα όπως κατάρτιση και κυρίως εμπειρία, το ΠΔ ρυθμίζει το επάγγελμα κάθε ειδικότητας στη βάση της πρόσβασης σ’ένα πλήθος αχταρμά επαγγελματικών δραστηριοτήτων, οι οποίες δήθεν προκύπτουν μόνον από γνωστικό αντικείμενο σπουδών, χωρίς καμία αξιολόγηση και τεκμηρίωσή τους. Χαρακτηρίζονται, επομένως, από απόλυτη αυθαιρεσία και τη λογική των προνομιούχων τα δικά μου-δικά μου και τα δικά σου πάλι δικά μου.

• Η προηγούμενη διαδικασία είναι εκτός των ρυθμίσεων του Άρθρου 29 και επιβλήθηκε από τους Κυβερνητικούς παράγοντες, που συμμετείχαν με τη συνδρομή της ηγεσίας του ΤΕΕ. Εκπρόσωπος Υπουργείου με γνώση και ορθή κρίση για το θέμα, αντικαταστάθηκε.

• Οι ΠΜ εξακολουθούν να έχουν τα επαγγελματικά δικαιώματα των Αρχιτεκτόνων και Τοπογράφων. Οι ΜΜ, ΗΜ και ΝΜ εξακολουθούν να έχουν κοινά επαγγελματικά δικαιώματα, οι υφιστάμενες κατηγορίες των Μητρώων προς το παρόν δεν αλλάζουν και επίσης, το καθεστώς των αδειοδοτήσεων δεν αλλάζει. Συγχρόνως, αναμένεται χαμός στο ΤΕΕ και θα έχουν αρκετή δουλειά τα δικαστήρια, δεδομένου ότι υπάρχουν κοινά δικαιώματα σ'όλες τις ειδικότητες αλλά με διαφορετική ορολογία..... χωρίς ορισμούς.

Καμία δηλαδή πρόοδος. Καμία ουσιαστική μεταρρύθμιση. Καμία ορθολογική ρύθμιση του επαγγέλματος και μάλλον απορρύθμιση.

Οι εκπρόσωποι του επαγγελματικού φορέα των ΧΜ και των αντίστοιχων Πολυτεχνικών Σχολών σεβάστηκαν απολύτως το πνεύμα και το γράμμα του Άρθρου 29 του ν. 4439/16 και υπέβαλαν Σχ. ΠΔ συνοδευόμενο από ιστορικό του θέματος, καθώς και από ορισμούς και περιγραφή των περιεχομένων των μελετών που εκπονούνται για τις εγκαταστάσεις διεργασιών της χημικής και συναφούς βιομηχανίας και όπου αλλού υπάρχουν - σύμφωνα με την πρακτική αλλά και τα διεθνώς κρατούντα. Αναμένουμε τη γνωμάτευση του ΣτΕ επί του Σχ. ΠΔ και ευελπιστούμε ότι η Δικαιοσύνη θα συμβάλλει στην ορθολογική επανασύνταξη του ΠΔ με βάση τις συνταγματικές αρχές και τις ρυθμίσεις του Άρθρου 29.


*Ο Κωνσταντίνος Κρεμαλής είναι εκπρόσωπος του Παν. Συλλόγου Χημικών Μηχανικών (ΠΣΧΜ) στην Επιτροπή του Άρθρου 29 του ν. 4439/16, Αντιπρόεδρος ΔΣ ΠΣΧΜ, Υπεύθυνος Επαγγελματικών θεμάτων, Μέλος Αντιπροσωπείας ΤΕΕ, Γ.Γ. ΔΣ ΠΑΣΕΠΠΕ, Πρ. Μέλος ΔΣ Ευρωπαϊκής Ομοσπονδίας Χημικών Μηχανικών (EFCE), Πρ. Μέλος Δ.Ε. ΤΕΕ και εκπρόσωπος της ΕΝΩΤΙΚΗΣ ΚΙΝΗΣΗΣ ΧΜ.