Ποιες πληγές άνοιξε η ένταξή μας στην ευρωζώνη

«Οπως λέει και η γιαγιά, η χαρά των φτωχών διαρκεί λίγο»
Simon Valdivieso Vintimilla

Αν η Ελλάδα δεν είχε ενταχθεί το 2000 στην ΟΝΕ, θα αντιμετώπιζε την κρίση που αντιμετωπίζει σήμερα;

Oπως δείχνουν πλέον όλες οι δημοσκοπήσεις, η πλειοψηφία του ελληνικού λαού πιστεύει -όπως και οι μεγαλύτεροι διεθνείς οικονομολόγοι- ότι η ένταξη της Ελλάδας στην ευρωζώνη υπήρξε καταστροφική για τη χώρα.

Ομως παράλληλα επικρατεί και η άποψη ότι για τα δεινά της χώρας δεν ευθύνεται αυτό καθαυτό το ευρώ αλλά το γεγονός ότι οι πολιτικοί δεν διαχειρίστηκαν σωστά την ένταξη (δεν έκαναν μεταρρυθμίσεις κ.λπ.).

Δυστυχώς, η άποψη αυτή είναι λάθος. Οι Ελληνες πολιτικοί ασφαλώς έκαναν λάθη, όμως η κρίση στην Ελλάδα υπήρξε το αποτέλεσμα «δομικών» αδυναμιών του ευρώ.

Αυτό το έχει δείξει με απόλυτη σαφήνεια ο Βέλγος οικονομολόγος Paul De Grauwe, σε μία επιστημονική του ανακοίνωση πριν από μερικά χρόνια, που όμως ελάχιστα συζητήθηκε στην Ελλάδα.

Θα πρέπει να υπογραμμισθεί εδώ ότι ο καθηγητής De Grauwe θεωρείται μία από τις μεγαλύτερες αυθεντίες σε θέματα ΟΝΕ και το εγχειρίδιό του Economics of Monetary Union έχει ξεπεράσει τις 12 εκδόσεις! Υπήρξε επίσης σύμβουλος του προέδρου της Κομισιόν Μπαρόσο.

Το επιχείρημά του -κάπως απλοποιημένο- είναι το εξής:

Οταν μία χώρα αποφασίζει να γίνει μέλος μιας νομισματικής ένωσης, αλλάζει ριζικά η φύση του δημόσιου χρέους της χώρας: Σταματάει να έχει έλεγχο στο νόμισμα στο οποίο δανείσθηκε. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα, οι αγορές να μπορούν να αναγκάσουν τη χώρα σε χρεοκοπία.

Αυτό όμως δεν ισχύει σε χώρες που δεν αποτελούν μέλη μιας νομισματικής ένωσης και διατηρούν τον έλεγχο του νομίσματος στο οποίο δανείζονται. Αυτές οι χώρες δεν μπορούν εύκολα να οδηγηθούν σε χρεοκοπία από τις διεθνείς αγορές.

Ας πάρουμε δύο χώρες, την Κολωνακία και τη Σαρωνιδία. Η πρώτη αποφασίζει να γίνει μέλος μιας νομισματικής ένωσης, η δεύτερη όχι. Η πρώτη χρησιμοποιεί το νέο νόμισμα που ονομάζεται «καταραμένο», η δεύτερη το παραδοσιακό της νόμισμα, το «σαρωνιδιό».

Ας δούμε τώρα τι θα γίνει στις δύο χώρες, όταν οι επενδυτές αρχίζουν να έχουν αμφιβολίες για τη φερεγγυότητά τους.

Ας πάρουμε πρώτα την περίπτωση όπου οι επενδυτές αρχίζουν να φοβούνται ότι η κυβέρνηση της Σαρωνιδίας (που δεν είναι μέλος της νομισματικής ένωσης) θα χρεοκοπήσει. Αρχίζουν να πωλούν τα σαρωνιδιώτικα ομόλογα, με αποτέλεσμα την άνοδο των επιτοκίων. Αυτό σημαίνει ότι τώρα η κυβέρνηση της Σαρωνιδίας έχει πρόβλημα μετακύλισης του χρέους και κατά συνέπεια αντιμετωπίζει κρίση ρευστότητας; Οχι ακριβώς. Διότι μπορεί σε τελική ανάλυση να αναγκάσει την Τράπεζα Σαρωνιδίας να αγοράσει τα κρατικά χαρτιά.

Με αυτό τον τρόπο η κυβέρνηση της Σαρωνιδίας διασφαλίζει ότι υπάρχει ρευστότητα για να χρηματοδοτήσει τον δανεισμό της (που φυσικά έχει γίνει στο τοπικό νόμισμα). Ετσι οι δανειστές δεν μπορούν να δημιουργήσουν μία κρίση ρευστότητας στη Σαρωνιδία, που θα ανάγκαζε την κυβέρνηση της χώρας να χρεοκοπήσει. Υπάρχει πάντα ένας Κέρβερος, η Τράπεζα της Σαρωνιδίας, που θα ματαιώνει κάθε τους σχέδιο.

Ομως τα πράγματα είναι πολύ διαφορετικά στην Κολωνακία. Ας υποθέσουμε πάλι ότι οι επενδυτές φοβούνται ότι η κυβέρνηση της Κολωνακίας θα χρεοκοπήσει. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να πωλούν ομόλογα της Κολωνακίας και με αυτό τον τρόπο να οδηγήσουν τα επιτόκια στα ύψη.

Μέχρι εδώ έχουμε τις ίδιες συνέπειες όπως και στην περίπτωση της Σαρωνιδίας. Ομως από εδώ και πέρα τα πράγματα αλλάζουν δραματικά.

Η κυβέρνηση της Κολωνακίας αντιμετωπίζει μία κρίση ρευστότητας και δεν μπορεί να βρει χρήματα να μετακυλίσει το χρέος της με λογικά επιτόκια. Επίσης δεν μπορεί να αναγκάσει την Τράπεζα της Κολωνακίας -έναν ίσκιο του παλιού εαυτού της- να αγοράσει το χρέος. Μπορεί να ικετεύσει την ξένη τράπεζα που εκδίδει τα «καταραμένα» να συνδράμει, όμως η κυβέρνησή της δεν ελέγχει το ίδρυμα. Οι αγορές το γνωρίζουν και αν η κρίση είναι αρκετά δυνατή, μπορούν να αναγκάσουν την κυβέρνηση της Κολωνακίας σε χρεοκοπία.

Με άλλα λόγια, σε περιπτώσεις νομισματικής ένωσης οι αγορές αποκτούν τρομερή δύναμη και μπορούν να αναγκάσουν οποιοδήποτε μέλος σε χρεοκοπία.

Ομως υπάρχουν και δευτερεύουσες συνέπειες, που αφορούν τις επιπτώσεις στη ζωή των δύο χωρών. Στην περίπτωση της Σαρωνιδίας, οι επενδυτές αφού πωλήσουν τα ομόλογά τους θα προσπαθήσουν να απαλλαγούν από τα «σαρωνίδια» πωλώντας τα στις αγορές συναλλάγματος.

Αυτό σημαίνει διολίσθηση του «σαρωνιδίου» και πιθανότατα αύξηση του ΑΕΠ της Σαρωνιδίας και πιθανώς του πληθωρισμού. Πιο απλά, η μόνη διαφορά στη ζωή της Σαρωνιδίας θα είναι ότι θα αυξηθεί κάπως το παγωτό χωνάκι και το mojito στις παραλίες. Και φυσικά η ανεργία θα παραμείνει άγνωστο φαινόμενο.

Δυστυχώς τα πράγματα είναι εντελώς διαφορετικά στην Κολωνακία. Τα έσοδα από τις πωλήσεις των ομολόγων εγκαταλείπουν τις νομισματικές αγορές της χώρας αυτής, χωρίς να έχουν καμία επίπτωση στις τιμές. Η κρίση ρευστότητας που αντιμετωπίζει η χώρα οδηγεί σε κοινωνική αποσύνθεση, μαζική μετανάστευση, καθημερινά φαινόμενα βίας και φυσικά σε στρατούς ανέργων κ.λπ.

Ισπανία και Αγγλία

Η θεωρία του De Grauwe ερμηνεύει δύο εκ πρώτης όψεως παράδοξα που συνόδεψαν την κρίση που βιώνει η ευρωζώνη. Το πρώτο αφορά στην Ισπανία και την Αγγλία και το δεύτερο τη διαφορετική συμπεριφορά των δανικών και φινλανδικών επιτοκίων.

Από την αρχή της διεθνούς χρηματοπιστωτικής κρίσης, το ποσοστό του δημόσιου χρέους της Βρετανίας αυξήθηκε περισσότερο από αυτό της Ισπανίας. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα το 2011, το ποσοστό του ΑΕΠ του δημόσιου χρέους της Βρετανίας να είναι 17% υψηλότερο από το ισπανικό δημόσιο χρέος (89% έναντι 72%).

Ομως οι χρηματοπιστωτικές αγορές δεν επέλεξαν τη Βρετανία αλλά την Ισπανία ως υποψήφιο θύμα κρίσης χρέους. Αυτό φαίνεται από το γεγονός ότι από τις αρχές του 2010 οι αποδόσεις ισπανικών κρατικών ομολόγων αυξήθηκαν σημαντικά σε σχέση με αυτές των βρετανικών, γεγονός που δείχνει ότι οι αγορές θεωρούσαν πως υπήρχε μεγαλύτερο ρίσκο χρεοκοπίας με τα ισπανικά παρά με τα βρετανικά ομόλογα.

Γιατί συμβαίνει αυτό, τη στιγμή που η δυναμική του χρέους στην Ισπανία ήταν πολύ καλύτερη απ’ αυτή της Ισπανίας; Πολύ απλά διότι στην περίπτωση της Βρετανίας, όπως και στην περίπτωση της Σαρωνιδίας, υπήρχε ο Κέρβερος, «ο τελευταίος δανειστής», έτοιμος ανά πάσα στιγμή να επέμβει και να αποτρέψει την κρίση ρευστότητας.

Ας έρθουμε τώρα στο δεύτερο παράδοξο, το θέμα των δανέζικων επιτοκίων (το οποίο παραθέτει ο Krugman ως ενισχυτικό της θεωρίας του De Grauwe.)

H Δανία -που έχει σχετικά χαμηλό χρέος και δεν θεωρείται πιστωτικός κίνδυνος- δεν είναι στο ευρώ, αλλά έχει «κλειδωμένη» την ισοτιμία του νομίσματός της με το ευρώ.

Κάποιος θα περίμενε ότι τα δανέζικα επιτόκια θα ακολουθούσαν την πορεία άλλων ευρωπαϊκών χωρών «χαμηλού ρίσκου» όπως της Φινλανδίας. Ομως κατά τη διάρκεια περιόδων όπου το ευρώ αντιμετώπιζε πιέσεις -όπως το 2011-, τα επιτόκια της Φινλανδίας εκτοξεύθηκαν προς τα πάνω, όμως τα επιτόκια της Δανίας όχι απλά δεν ακολούθησαν τα φινλανδικά επιτόκια αλλά σε κάποια φάση έπεσαν χαμηλότερα και από τα γερμανικά! Γιατί αυτό;

«Η φυσική απάντηση» γράφει ο Κrugman «είναι ότι περίοδοι πιέσεων είναι περίοδοι όπου οι επενδυτές φοβούνταν κρίση ρευστότητας λόγω της απουσίας «τελευταίου δανειστή» ευρώ και ότι η Δανία ωφελήθηκε, παρά το γεγονός ότι είχε «κλειδωμένη» ισοτιμία, διότι σε αντίθεση με τις άλλες ευρωπαϊκές χώρες (σ.σ. όπως η Φινλανδία) διατήρησε μια κεντρική τράπεζα που αν προέκυπτε ανάγκη, μπορούσε να τυπώσει χρήμα».

«Πρόβατο επί σφαγή»

Η ένταξη της Ελλάδας στην ευρωζώνη πρόσθεσε σε όλες τις αδυναμίες που ήδη είχε η χώρα την τελική και τελειωτική: Την αδυναμία να τυπώσει χρήμα.

Η θεωρία του Βέλγου ειδήμονα σε θέματα ΟΝΕ εξηγεί γιατί νομοτελειακά σε κάποια φάση, αργότερα ή νωρίτερα, θα γινόταν ο στόχος των διεθνών αγορών. Θα γινόταν «πρόβατο επί σφαγή», με τα απίστευτα αποτελέσματα που βιώνουμε τα τελευταία 7(!) χρόνια.

Είναι γεγονός, όπως άλλωστε αναγνωρίζει ο De Grauwe, ότι αν είχαν προχωρήσει διαδικασίες πολιτικής ενοποίησης της Ευρώπης, συλλογικοποίησης του χρέους κ.λπ., πολλά απ’ αυτά τα προβλήματα θα είχαν αποδυναμωθεί. Ομως όταν μπήκε η Ελλάδα, αυτές οι δομικές αδυναμίες του ευρώ, που θα την οδηγούσαν στον όλεθρο, ήταν προφανείς και υπαρκτές.

Δεν μπορούσαν άραγε οι Ελληνες πολιτικοί να υιοθετήσουν μία σχέση όπως η Δανία; Δεν μπορούσαν να περιμένουν και αργότερα, όταν θα είχε προχωρήσει η πολιτική ενοποίηση και θα είχαν περιορισθεί οι κίνδυνοι που ανέφερε ο Βέλγος οικονομολόγος, να γίνει η χώρα πλήρες μέλος;

Oχι, δεν μπορούσαν. Τυφλωμένοι από το όραμα του φτηνού δανεισμού που θα τους επέτρεπε την πρόσληψη των κομματικών στρατών στο Δημόσιο προχώρησαν στην πλήρη ένταξη.

Ομως ακόμα πιο απογοητευτική υπήρξε η στάση της πανεπιστημιακής κοινότητας. Τυφλωμένοι από το όραμα του καταρράκτη των κοινοτικών κονδυλίων σε σκληρό νόμισμα που θα χρηματοδοτούσε το «research» τους, οι πνευματικοί μας ταγοί έκλεισαν τα μάτια και τα αυτιά τους σε φωνές γιγάντων όπως των Friedman, Sen, Krugman, Arrow, που προειδοποιούσαν για τον όλεθρο που θα σήμαινε το ευρώ για την Ελλάδα και -ίσως- για την ανθρωπότητα.

Αnd now it's too late. Game over.

Η επιστημονική μελέτη του Paul De Grauwe: https://www.ceps.eu/system/files/book/2011/05/WD%20346%20De%20Grauwe%20on%20Eurozone%20Governance.pdf

H επιστημονική μελέτη του Paul Krugman:
https://webspace.princeton.edu/users/pkrugman/Currency%20regimes.pdf

* Ο Τάκης Μίχας σπούδασε Ανθρωπολογία στη Δανία και εργάσθηκε για πολλά χρόνια σε Ελευθεροτυπία και Καθημερινή. Υπήρξε αρθρογράφος της Wall Street Journal και άλλων διεθνών εντύπων καθώς και συγγραφέας βιβλίων στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Ζει στη Λατινική Αμερική, όπου γράφει βιβλίο για το φαινόμενο του Populismo.