Μποτόπουλος: Τα μαθήματα της Κίνας και η Ελλάδα

Η χρονιά μπήκε με μια μεγάλη χρηματοοικονομική αναστάτωση με προέλευση την Κίνα. Για δεύτερη συνεχόμενη εβδομάδα, το Χρηματιστήριο της Σαγκάης πέφτει παραπάνω από το «κανονικό» -στα επίπεδα του -5% αυτή τη Δευτέρα- και παρασύρει όλες τις διεθνείς χρηματαγορές αλλά και την παγκόσμια οικονομία. Ένας εύθραυστος κολοσσός τραντάζει τα θεμέλια ενός εύθραυστου συστήματος. Από την περιπέτεια αυτή, με τις βαθιές και απρόβλεπτες ακόμα συνέπειες, νομίζω ότι ο κόσμος, και όχι μόνο της οικονομίας, θα κέρδιζε να βγάλει δύο γενικότερα συμπεράσματα.

Α) Η σχέση «κρατικής οικονομίας» και κεφαλαιαγορών. Ο κολοσσός που λέγεται Κίνα συμμετέχει, και μάλιστα από θέση πρωταγωνιστή, στον σύγχρονο καπιταλισμό, όχι όμως με τα εργαλεία του σύγχρονου καπιταλισμού. Το πρόβλημα που αυτές τις μέρες δημιουργήθηκε, ή μάλλον αναδύθηκε, οφείλεται σε μεγάλο βαθμό σε πολιτικές αποφάσεις κρατικών, στην ουσία, οργάνων επί κρίσιμων οικονομικών ζητημάτων.

Η απόφαση της –τύποις μόνο ανεξάρτητης- Κεντρικής Τράπεζας για μεγάλη υποτίμηση του κινεζικού νομίσματος έναντι του δολαρίου οδήγησε σε σημαντικές αποσύρσεις κεφαλαίων, που με τη σειρά τους είχαν ως αποτέλεσμα τη ραγδαία πτώση των αποθεματικών της Κίνας -των μεγαλύτερων στον κόσμο. Οι δύο αυτές εξελίξεις -υποτίμηση του γουάν και μείωση αποθεματικών- ήταν αρκετές για να προκαλέσουν ανησυχία στους επενδυτές, άρα μαζικές πωλήσεις τίτλων, άρα σημαντική πτώση του χρηματιστηριακού δείκτη. Το γεγονός ότι και η «θεραπεία» ήταν κρατικής εμπνεύσεως και εκτέλεσης -εισαγωγή και γρήγορη απόσυρση ενός αυτόματου «διακόπτη κλεισίματος» των συναλλαγών πέρα από κάποια επίπεδο πτώσης, διατεταγμένες μαζικές αγορές τίτλων, εξίσου απότομη και ξεκομμένη από την οικονομική συγκυρία ανατίμηση του γουάν- όχι μόνο δεν διέλυσε αλλά ενίσχυσε την ανησυχία των διεθνών αγορών.

Η δηλητηριώδης υποψία ότι η πραγματική εικόνα της κινεζικής οικονομίας δεν ανταποκρίνεται στις επιδόσεις της κεφαλαιαγοράς της εκφράστηκε μέσα από κινήσεις που καθοδηγούνται από τα δύο κύρια ένστικτα στον χώρο των χρηματιστηριακών αγορών: το ένστικτο της αγέλης -αρκεί να κινηθούν λίγοι για να τους ακολουθήσουν πολλοί- και την άπωση της αβεβαιότητας -αρκεί κάτι να μη μοιάζει καθαρό για να θεωρηθεί ότι κρύβει κάτι κακό. Τα -πιθανώς συγκυριακά- προβλήματα μιας κρατικά κατευθυνόμενης κεφαλαιαγοράς διογκώνουν έτσι στα μάτια των επενδυτών τα δομικά προβλήματα μιας κρατικά κατευθυνόμενης οικονομίας, παρότι αυτή συνεχίζει να είναι η δεύτερη του πλανήτη, να διαθέτει τα μεγαλύτερα αποθεματικά και να προβλέπεται να αναπτυχθεί «μόνο» με 6,5% μέσα στο τρέχον έτος.

Το κλασικό μάθημα των Αγορών ισχύει και στην περίπτωση της Κίνας: αν κλονίσεις την εμπιστοσύνη των Αγορών, κλονίζεις τα θεμέλια της οικονομίας σου κι αν πας να «μασκαρέψεις» τα θεμέλια, κλονίζεις ακόμα πιο ανεπανόρθωτα την εμπιστοσύνη. Το μάθημα που απορρέει για τη μικρή Ελλάδα: πρώτα θα βελτιωθούν -πραγματικά- τα χρηματοοικονομικά δεδομένα και μετά θα ανέβει το Χρηματιστήριο, η προσπάθεια να ντοπαριστούν «αναπτυξιακά» τα οικονομικά μεγέθη μέσω του Χρηματιστηρίου δεν μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα παρά την καθυστέρηση ανόρθωσης και της οικονομίας και του Χρηματιστηρίου.

Β) Η στενή αλληλοσύνδεση των παγκόσμιων Αγορών. Η Κίνα και η οικονομία της είναι τόσο μεγάλες που δεν επιτρέπουν την παρομοίωση της πεταλούδας που πετάει στη Σαγκάη και δημιουργεί τσουνάμι στη Νέα Υόρκη. Το τσουνάμι στη Νέα Υόρκη, που είναι ανά πάσα στιγμή έτοιμο να (ξανα)ξεσπάσει (μη χάσετε την πρόσφατη ταινία Το μεγάλο σορτάρισμα), οφείλεται στο ότι αυτό που θεωρούσαμε πεταλούδα ήταν στην πραγματικότητα γεράκι με μεγάλες μαύρες φτερούγες που ρίχνουν σκιά σε όλα τα χρηματιστήρια και σε όλες τις οικονομίες του κόσμου.

Το γεγονός ότι η Κίνα έχει «αγοράσει» μεγάλη ποσότητα αμερικανικού χρέους (στην πραγματικότητα έχει επενδύσει, οικονομικά και γεωστρατηγικά, σε αυτό) είναι σχεδόν δευτερεύον σε σχέση με τις κύριες, παρότι συχνά υπόγειες, εξελίξεις της παγκόσμιας οικονομίας και τον τρόπο που επηρεάζουν τις παγκόσμιες χρηματαγορές: φρενάρισμα έως οπισθοχώρηση όλων των «αναπτυσσόμενων» αγορών (με τη Βραζιλία, τη Ρωσία και τη Νότια Αφρική στην πρώτη γραμμή), κατρακύλισμα των τιμών του πετρελαίου και άρα και μιας ολόκληρης αγοράς χρηματιστηριακών προϊόντων, αναζωπύρωση και ενίσχυση εστιών ψυχροπολεμικής ή και θερμοπολεμικής έντασης σε κάθε σχεδόν γωνιά του πλανήτη, υπερβολική εναπόθεση ελπίδων σε αποφάσεις και κινήσεις «εξισορρόπησης» εκ μέρους μεγάλων και μικρότερων κεντρικών τραπεζών, επίσης ανά τον κόσμο.

Το «παίξιμο» των κεντρικών τραπεζών με τα διάφορα νομισματικά «μπαζούκα», τύπου Ντράγκι, ή με τα επιτόκια, όπως στις ΗΠΑ, ή με την «ανάπτυξη», όπως στην Ιαπωνία, ή με το ίδιο το νόμισμα, όπως είδαμε ότι συνέβη στην Κίνα, μπορεί να αποτελούν χρήσιμα, ίσως και σωτήρια, όπλα για επίλυση βραχυπρόθεσμων κρίσεων ή εξαιρετικών αναταράξεων, απειλούν όμως, αν καταλήξουν να γίνουν ο κανόνας αντί η εξαίρεση, με στρέβλωση της πραγματικότητας παρόμοια με εκείνη που δημιουργεί η πιο ωμά κρατική παρέμβαση στην Κίνα. Το σίγουρο είναι ότι τα δομικά προβλήματα της παρούσας φάσης ενέχουν τον κίνδυνο δημιουργίας παγκόσμιων «φουσκών», μπροστά στις οποίες η εικονική πραγματικότητα της κινεζικής οικονομίας είναι πιθανό να μοιάζει με περίπατο στο δάσος με τα χρυσάνθεμα.

Ο τρόπος να αποφευχθούν αυτές οι φούσκες -και αυτό είναι το δεύτερο μάθημα για την παγκόσμια οικονομία- είναι μέσω συνεννόησης και ανταποκρινόμενων στα πραγματικά δεδομένα δομικών κινήσεων στο υψηλότερο διεθνές επίπεδο και όχι μέσω αποσπασματικών εθνικών ή έστω περιφερειακών μέτρων, που μπορεί να αποδειχθούν πυροσβεστικά σήμερα αλλά εμπρηστικά αύριο. Για τη μικρή Ελλάδα, το μάθημα μεταφράζεται ως εξής: καμία τύχη εκτός Ευρωπαϊκής Ένωσης, καμία σωτηρία από την Ευρωπαϊκή Ένωση, αν δεν πιστέψουμε στο σχέδιό της -γιατί μόνο έτσι μπορούμε να ελπίζουμε ότι αυτό θα βελτιωθεί, όπως απαιτείται.

* Συνταγματολόγος, Σύμβουλος στην Τράπεζα της Ελλάδος, πρ. Πρόεδρος της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς