Το «σύνδρομο της ύβρεως» και οι σύγχρονοι πολιτικοί μας

O Λόρδος Ντέιβιντ Όουεν, υπουργός Εξωτερικών στη Βρετανία με τους Εργατικούς επί κυβερνήσεων Κάλαχαν και αρχηγός του σοσιαλδημοκρατικού κόμματος στη συνέχεια, υπήρξε ταυτόχρονα και διακεκριμένος νευρολόγος γιατρός.

Όταν ολοκλήρωσε την πολιτική καριέρα του, αποφάσισε να ασχοληθεί με ένα θέμα ιδιαίτερα ευαίσθητο, τις ασθένειες των ηγετών στην εξουσία, που αποτέλεσε ένα εξαιρετικά συναρπαστικό ανάγνωσμα (Ασθενείς ηγέτες στην εξουσία, 2008) για όλους τους σκεπτόμενους πολίτες.

Οι περιπτώσεις των ασθενειών πολιτικών αρχηγών που αναλύθηκαν κάλυψαν περίοδο 100 ετών περίπου (1901-2007) και ήταν στο σύνολό τους ιδιαίτερα σημαντικές.

Ειδικότερα, ο Όουεν αναφέρθηκε στον καρκίνο του προστάτη του Προέδρου της Γαλλίας Φρανσουά Μιτεράν, στη νόσο του Άντισον του Προέδρου των ΗΠΑ Τζον Κένεντι (χρόνια επινεφριδική ανεπάρκεια για τη θεραπεία της οποίας λάμβανε μεγάλες ποσότητες τεστοστερόνης και άλλα στεροειδή που αναπόφευκτα οδηγούσαν σε υπερδραστηριότητα στην ερωτική του ζωή!), στη λεμφοκυτταρική λευχαιμία του Σάχη της Περσίας, στη συγκαλυμμένη κατάθλιψη του Γουίνστον Τσόρτσιλ αλλά και του Λίντον Τζόνσον, στον αλκοολισμό του Προέδρου των ΗΠΑ Ρίτσαρντ Νίξον κ.ά.

Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις τηρήθηκε αυστηρή μυστικότητα από τους λαούς των χωρών των ηγετών, με συνέπειες που συχνά ήταν ιδιαίτερα δραματικές. Χαρακτηριστική ήταν η περίπτωση του καρκίνου του Σάχη, που αν ήταν σε γνώση της Δύσης εγκαίρως, θα είχε δημιουργηθεί θέση αντιβασιλείας με πραγματικές εξουσίες, αποτρέποντας την ιρανική επανάσταση των φανατικών μουσουλμάνων το 1979, με τις δραματικές εξελίξεις που ακολούθησαν.

Όμως ο πραγματικός λόγος που οδήγησε τον Όουεν στη συγγραφή ενός βιβλίου για τις ασθένειες των ηγετών ήταν η επιθυμία του να αναφερθεί στη νόσο που εκείνος ονόμασε «Σύνδρομο της Ύβρεως», καθώς είχε διαγνώσει ότι η «μέθη της εξουσίας» είχε οδηγήσει μεγάλο αριθμό ηγετών στο προαναφερόμενο σύνδρομο.

Από τους δικτάτορες αναφέρεται με βεβαιότητα στην περίπτωση του Αδόλφου Χίτλερ, του Μπενίτο Μουσολίνι, του Μάο Τσε-Τουνγκ και του Νικήτα Χρουτσόφ, που ωστόσο έπασχαν και από άλλες ασθένειες. Από δημοκρατικούς ηγέτες θεωρεί ότι «Σύνδρομο της Ύβρεως» εκδηλώθηκε στους Βρετανούς πρωθυπουργούς Λόιντ Τζορτζ, Μάργκαρετ Θάτσερ και Τόνι Μπλερ, αλλά και στον Αμερικανό πρόεδρο Τζορτζ Μπους τον νεότερο.

Με ποιο τρόπο όμως μπορεί να γίνει η διάγνωση του Συνδρόμου της Ύβρεως; Ο Ντέιβιντ Όουεν παραθέτει συγκεκριμένα συμπεριφορικά συμπτώματα, από τα οποία πρέπει να εμφανίζει τρία τουλάχιστον το άτομο για να γίνει διάγνωση του συνδρόμου.

Η παράθεσή τους είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα:

• Παρουσιάζει τη ναρκισσιστική τάση να θεωρεί τον κόσμο πεδίο στο οποίο ασκεί εξουσία και επιζητά τη δόξα. Αδυνατεί να αντιμετωπίσει τα προβλήματα με τρόπο ρεαλιστικό και μη αυτοαναφορικό.
• Προτιμά τις ενέργειες που θεωρεί ότι τον παρουσιάζουν θετικά, π.χ. ευνοούν την εικόνα του.
• Δίνει δυσανάλογο βάρος στην εικόνα και τη γενική εντύπωση.
• Μιλάει με μεσσιανικό ύφος για τις ενέργειές του και υπερτονίζει τα επιτεύγματά του.
• Ταυτίζει τον εαυτό του με το κράτος σε τέτοιο βαθμό, που θεωρεί τις επιδιώξεις και τα συμφέροντα και των δύο ταυτόσημα.
• Έχει την τάση να μιλάει για τον εαυτό του στο τρίτο πρόσωπο ή να χρησιμοποιεί τον πληθυντικό μεγαλοπρεπείας.
• Εμπιστεύεται απόλυτα την κρίση του και αγνοεί τις υποδείξεις ή την κριτική άλλων.
• Χαρακτηρίζεται από υπέρμετρη αυτοπεποίθηση, με ψευδαισθήσεις παντοδυναμίας.
• Πιστεύει ότι δεν είναι υπόλογο στο ταπεινό δικαστήριο της κοινής γνώμης ή των συναδέλφων του, αλλά στο ανώτερο δικαστήριο της ιστορίας ή του Θεού.
• Έχει την ακλόνητη πεποίθηση ότι το δικαστήριο αυτό θα το δικαιώσει.
• Είναι παρορμητικό, παράτολμο και απερίσκεπτο.
• Δεν έχει επαφή με την πραγματικότητα. Αυτό συνδυάζεται συχνά με προοδευτική απομόνωση.
• Παρασύρεται από το «ευρύτερο όραμά του», κυρίως από την πεποίθηση ότι η στάση που θέλει να ακολουθήσει είναι ηθικώς ορθότερη και παραβλέπει άλλες πτυχές της, όπως το αν είναι εφαρμόσιμη, το κόστος και τις ενδεχόμενες ανεπιθύμητες συνέπειες. Αρνείται πεισματικά να αλλάξει γραμμή πλεύσης.
• Παρουσιάζει ανικανότητα να φέρει σε πέρας τις αποφάσεις του. Αυτό μπορεί να ονομαστεί υβριστική ανικανότητα.

Η ανικανότητα αυτή οφείλεται στην υπέρμετρη αυτοπεποίθησή του, που το κάνει να αδιαφορεί για τον τρόπο εφαρμογής της απόφασης. Η προχειρότητα συχνά συνδυάζεται με γενική έλλειψη περιέργειας. Το παραπάνω διαφέρει από την κοινή ανικανότητα, κατά την οποία το άτομο προετοιμάζει με επιμέλεια την εφαρμογή της απόφασης, αλλά αποτυγχάνει στην υλοποίησή της.

Έχουν όλα τα παραπάνω κάποια σχέση με τις συμπεριφορές κάποιων δικών μας ηγετών; Αν ανατρέξουμε στους ηγέτες της μεταπολιτευτικής περιόδου, δύο είναι εκείνοι που ξεχώρισαν αισθητά σε σχέση με τους υπόλοιπους: πρώτος ήταν ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, πρωθυπουργός την περίοδο 1974-80 και πρόεδρος της Δημοκρατίας στη συνέχεια για δύο θητείες, μέχρι την απόσυρσή του το 1995.

Συνέβαλε καταλυτικά στην αποκατάσταση της δημοκρατίας μετά την επτάχρονη δικτατορία και στη συνέχεια οδήγησε την Ελλάδα στην Ευρώπη, επιτυγχάνοντας την είσοδό της στην τότε ΕΟΚ. Κατά τη σύμφωνη γνώμη της συντριπτικής πλειοψηφίας των Ελλήνων, η προσφορά του ήταν ανεκτίμητη, με αποτέλεσμα οποιαδήποτε στοιχεία συμπεριφοράς του μπορούν να παραπέμψουν σε μορφές συνδρόμου ύβρεως, να θεωρείται ότι δικαιολογούνται από τα εντυπωσιακά αποτελέσματα της πολιτικής του, ενώ ανεκτή είχε θεωρηθεί και η σοβαρή βαρηκοΐα του, εξαιτίας της οποίας η ακοή του ήταν άκρως περιορισμένη.

Δεύτερος ήταν ο Ανδρέας Παπανδρέου, μια ακόμη χαρισματική προσωπικότητα που διετέλεσε πρωθυπουργός την περίοδο 1981-89 και την περίοδο 1993-96 μέχρι σχεδόν τον θάνατό του. Η αποτίμηση του έργου του κατά την πρώτη περίοδο της πρωθυπουργίας του διχάζει μάλλον τους πολιτικούς αναλυτές, αφού οι θεσμικές μεταρρυθμίσεις σε διάφορα πεδία συνοδεύτηκαν από τη σοβαρή αύξηση του δημόσιου χρέους της χώρας, ενώ η δεύτερη περίοδος αποτιμάται μάλλον θετικά.

Πάντως, πολλά στοιχεία της συμπεριφοράς του στοιχειοθετούν την εκτίμηση ότι το σύνδρομο της ύβρεως είχε συχνά καθορίσει πολλές ενέργειές του που αφορούσαν τόσο τις αποφάσεις του ως πρωθυπουργού όσο και άλλες που αφορούσαν την προσωπική ζωή του, ενώ είχε υποβληθεί σε σοβαρή εγχείρηση λόγω καρδιακού νοσήματος και παρέμεινε πρωθυπουργός νοσηλευόμενος.

Κλείνοντας, είναι μεγάλος ο πειρασμός της αναφοράς σε δύο προσωπικότητες της σημερινής πολιτικής ζωής που απασχολούν τελευταία σε καθημερινή σχεδόν βάση την πολιτική μας επικαιρότητα.

Πρόκειται για τον Γιάνη Βαρουφάκη, υπουργό Οικονομικών μέχρι τις 6/7, και τη Ζωή Κωνσταντοπούλου, πρόεδρο της Βουλής. Και οι δύο έχουν εμφανίσει πλειάδα συμπεριφορικών συμπτωμάτων στα οποία ο ναρκισσισμός είναι διάχυτος και η υπέρμετρη αυτοπεποίθηση κυρίαρχη, ενώ πολλά πρόσωπα με τα οποία κλήθηκαν να συνεργαστούν μαζί τους δήλωσαν αδυναμία να το πράξουν.

Ήδη μάλιστα, οι οικονομολόγοι διαμορφώνουν ποσοτικές εκτιμήσεις για το οικονομικό κόστος που υπέστη η χώρα από την τακτική που ακολούθησε ο πρώην υπουργός Οικονομικών στη διαπραγμάτευση με τους δανειστές, ενώ η προσωρινή αντικατάσταση της προέδρου της Βουλής (λόγω των ενστάσεων που πρόβαλε) κατέστη επιτακτική ανάγκη για να ψηφιστούν εμπρόθεσμα τα προαπαιτούμενα νομοσχέδια και να προχωρήσει η νέα χρηματοδοτική συμφωνία της χώρας!

Σύμφωνα με τον τρόπο που αναλύει το σύνδρομο της ύβρεως ο Ντέιβιντ Όουεν, γίνεται φανερό ότι οι περιπτώσεις των δύο προαναφερόμενων πολιτικών ανήκουν σε εκείνες που θέτουν υποψηφιότητα για να περιληφθούν σε άτομα που τα χαρακτηρίζει.

Και μια τελευταία επισήμανση-πρόταση από τον διακεκριμένο γιατρό: να θεσμοθετηθεί δημόσια ιατρική αξιολόγηση για τα πρόσωπα που επιθυμούν να διεκδικήσουν ανώτατα αξιώματα!

Η εφαρμογή της σε συνδυασμό με την καθιέρωση κώδικα δεοντολογίας για τα ιατρικά ανακοινωθέντα δημόσιων προσώπων θα βοηθούσε ώστε η ενημέρωση της κοινής γνώμης για ζητήματα που αφορούν την υγεία τους να είναι ουσιαστικότερη και πληρέστερη. Θα είναι δυνατό να δρομολογούνται τότε στον σωστό χρόνο οι διαδικασίες αντικατάστασής τους, πριν η αδυναμία εκτέλεσης των καθηκόντων τους γίνει προφανής και πριν η ενδεχόμενα υπέρμετρη αλαζονική συμπεριφορά τους οδηγήσει σε αποφάσεις βλαπτικές για τη χώρα τους...

* Ο κ. Δημήτρης Τζάνας είναι οικονομολόγος