Οι Eυρωπαίοι έκαναν λάθος και αυτοπαγιδεύτηκαν

Σε ένα αποτέλεσμα που δεν θα πρέπει να εκπλήσσει κανέναν, οι Έλληνες ψήφισαν υπέρ της απόρριψης των ευρωπαϊκών απαιτήσεων για επιπλέον μέτρα λιτότητας, ως το τίμημα για την παροχή πόρων που θα επιτρέπουν στις ελληνικές τράπεζες να λειτουργήσουν.

Υπάρχουν τρεις λόγοι για τους οποίους αυτό δεν θα έπρεπε να αποτελεί έκπληξη. Πρώτον, ο κυβερνών συνασπισμός του ΣΥΡΙΖΑ κυβερνά διότι κατανοεί τη διάθεση των Ελλήνων. Δεύτερον, η συνεχής περιφρόνηση που έδειξε η ευρωπαϊκή ηγεσία έναντι του πρωθυπουργού και του υπουργού Οικονομικών (σ.σ. του Γιάνη Βαρουφάκη) έπεισε τους Έλληνες όχι μόνο ότι η περιφρόνηση αφορούσε και αυτούς, αλλά και ότι οποιοσδήποτε είναι τόσο απεχθής στην ευρωπαϊκή ηγεσία δεν είναι και τόσο κακός.

Τρίτον, και σημαντικότερο, η ευρωπαϊκή ηγεσία έφερε τους Έλληνες ψηφοφόρους σε θέση που δεν έχουν τίποτα να χάσουν. Οι Έλληνες έπρεπε να επιλέξουν μεταξύ δύο μορφών καταστροφής – μιας άμεσης, αλλά από την οποία μπορούν να ανακάμψουν, και μιας δεύτερης, ενός μακροχρόνιου στραγγαλισμού χωρίς έξοδο.

Η λανθασμένη λογική των Ευρωπαίων

Όπως σημείωσε το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (αν και διατηρεί πολύ σκληρή γραμμή για την Ελλάδα), οι Έλληνες δεν μπορούν να αποπληρώσουν τα δάνειά τους ή να ξεφύγουν από τον οικονομικό εφιάλτη χωρίς ουσιαστική αναδιάρθρωση του ελληνικού χρέους, που θα περιλαμβάνει σημαντική «συγχώρεση» χρέους και προθυμία για δημιουργία μιας λύσης πολλών δεκαετιών. Το ΔΝΤ κατέστησε επίσης σαφές ότι η αυξημένη λιτότητα, πέραν του ότι δημιουργεί ένα ανυπόφορο βάρος για τους Έλληνες, στην πραγματικότητα θα καθυστερήσει είτε την ελληνική ανάκαμψη είτε την αποπληρωμή του χρέους.

Και οι Ελληνες το γνώριζαν αυτό. Αυτό που ήταν εμφανές είναι πως λιτότητα χωρίς ριζοσπαστική αναδιάρθρωση θα οδηγούσε αναπόφευκτα στη χρεοκοπία, αν όχι τώρα, κάποια στιγμή όχι και πολύ μακρινή. Η επικέντρωση στις συντάξεις έκανε τους Ευρωπαίους να μοιάζουν σκληροί όμως αυτό ήταν αρκετά ανόητο. Όλα τα μέτρα λιτότητας που απαίτησαν δεν θα παρείχαν αρκετό χρήμα για την αποπληρωμή των χρεών χωρίς αναδιάρθρωση. Κάποια στιγμή η Ελλάδα θα χρεοκοπούσε ή το χρέος θα αναδιαρθρωνόταν.

Καθώς οι ηγέτες της Ευρώπης δεν είναι χαζοί, είναι σημαντικό να γίνει κατανοητό το παιχνίδι που έπαιζαν. Γνώριζαν πολύ καλά πως τα μέτρα λιτότητας ήταν από άσχετα μέχρι καταστροφικά για την αποπληρωμή του χρέους. Επέμειναν στη μάχη αυτή, αυτή τη φορά, διότι θεώρησαν ότι θα την κέρδιζαν, και ήταν σημαντικό γι' αυτούς η Ελλάδα να συνθηκολογήσει, για ευρύτερους λόγους.

Καμία άλλη χώρα της Ε.Ε. δεν είναι σε τόσο κακή κατάσταση όσο η Ελλάδα. Ωστόσο, αρκετές χώρες της Ε.Ε., ιδιαίτερα στη Νότια Ευρώπη, έχουν χρέη που θα ήθελαν να αναδιαπραγματευτούν. Τα πάνε καλύτερα από την Ελλάδα φέτος, όμως με την ανεργία επίμονα σε υψηλά επίπεδα –στο 22,5% στην Ισπανία τον Μάιο- δυο πράγματα δεν είναι ξεκάθαρα: πρώτον, σε τι κατάσταση θα βρίσκονται οι χώρες αυτές το επόμενο ή το μεθεπόμενο έτος και δεύτερον, ποιες κυβερνήσεις θα έρθουν στην εξουσία και ποιες θα είναι οι θέσεις αυτών των νέων κυβερνήσεων.

Η Ελλάδα αντιστοιχεί σε λιγότερο από το 2% του ΑΕΠ της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η Ιταλία και η Ισπανία είναι πολύ πιο σημαντικές. Το πρόβλημα της αναδιάρθρωσης χρέους είναι ότι αν συμβεί σε μια χώρα, τότε και άλλες θα θέλουν το ίδιο. Η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν ήθελε να δημιουργήσει προηγούμενο για μελλοντικές κρίσεις ή για αντιευρωπαϊκές κυβερνήσεις.

Στην Ελλάδα, οι ηγέτες της Ευρώπης είχαν και κρίση και μια επιθετική κυβέρνηση. Θεώρησαν ότι ήταν το τέλειο μέρος για να ορθώσουν το ανάστημά τους. Έγιναν άκαμπτοι σε ό,τι αφορά την αναδιάρθρωση χρέους, απαιτώντας εκ των προτέρων αυξημένα μέτρα λιτότητας σε μια χώρα όπου η ανεργία υπερβαίνει το 25% και η ανεργία στους νέους το 50%.

Η στρατηγική της Ε.Ε. κατά το παρελθόν ήταν ψυχολογική: έσπερνε φόβο για το τι μπορεί να σημαίνει χρεοκοπία, έσπερνε φόβο για τις συνέπειες της εξόδου από την ευρωζώνη και υποστήριζε πως η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν έχει τη δυνατότητα να κάνει υποχωρήσεις. Κατά το παρελθόν, η στρατηγική της Ε.Ε. ήταν να κλείνει συμφωνίες που ποτέ δεν πίστεψε ότι θα μπορούσαν να τηρήσουν οι Έλληνες, για να μεταθέσει το πρόβλημα για αργότερα. Οι ηγέτες της Ευρώπης απαίτησαν μέτρα λιτότητας όμως τα συνέδεσαν με την καθυστέρηση της αποπληρωμής. Περίμεναν η Ελλάδα να συνεχίσει να παίζει το παιχνίδι. Δεν αντιλήφθηκαν, για κάποιον λόγο, ότι ο ΣΥΡΙΖΑ ήρθε στην εξουσία με τη δέσμευση να βάλει τέλος στο παιχνίδι. Θεώρησαν πως αν πιεζόταν, το κόμμα θα υπέκυπτε.

Όμως ο ΣΥΡΙΖΑ δεν υπέκυψε, και αυτό δεν είχε να κάνει μόνο με πολιτικούς λόγους. Αν ο ΣΥΡΙΖΑ πρόδιδε την προεκλογική του δέσμευση, όπως ήταν βέβαιοι οι Ευρωπαίοι ότι θα έκανε, το κόμμα θα έσπαγε και θα δημιουργούνταν έναν νέο αντιευρωπαϊκό κόμμα στην Ελλάδα.

Σε βαθύτερο επίπεδο όμως, οι Έλληνες πολύ απλά δεν μπορούσαν να δώσουν άλλα. Με την οικονομία κατεστραμμένη και την Ευρώπη να επιμένει πως η λύση δεν είναι η τόνωση αλλά η λιτότητα –ένας όλο και πιο αμφιλεγόμενος ισχυρισμός- οι Έλληνες βρέθηκαν στο σημείο που η χρεοκοπία, και η βραχυπρόθεσμη βασανιστική κρίση που θα προέκυπτε θα άξιζε το τίμημα.

Οι Ευρωπαίοι ηγέτες υπολόγισαν λάθος. Θεώρησαν πως η Ελλάδα θα γίνει πιο ευέλικτη και ήθελαν να δείξουν σε οποιαδήποτε άλλη χώρα ή κόμμα που ίσως σκέφτονταν παρόμοιους ελιγμούς στο μέλλον, ποιο θα είναι το κόστος. Οι Ευρωπαίοι φοβούνταν τον ηθικό κίνδυνο του συμβιβασμού με τους Έλληνες. Δημιούργησαν μια πιο επικίνδυνη κατάσταση για τους ίδιους.

Νέες απειλές για την Ευρωπαϊκή Ένωση

Πρώτον, με αυτή τη συμπεριφορά έναντι της Ελλάδας, η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει περάσει το μήνυμα –ιδιαίτερα στα ανερχόμενα ευρωσκεπτικιστικά κόμματα- ότι είναι απλώς ένας οργανισμός Συνθήκης και με κανέναν τρόπο μια συνομοσπονδία, πόσο μάλλον ομοσπονδία.

Η Ευρώπη ήταν μια ένωση αρκεί να μην αντιμετώπιζε πρόβλημα κάποιο μέλος της. Όπως έχω πει, οι Έλληνες δανείζονταν ανεύθυνα χρήματα. Όμως η υπόλοιπη Ευρώπη ήταν εξίσου ανεύθυνη, όταν δάνειζε τα χρήματα αυτά. Πράγματι, οι τράπεζες που δάνεισαν τα λεφτά ήξεραν απόλυτα την κατάσταση στην οποία βρισκόταν η Ελλάδα.

Η ιδέα πως οι Έλληνες έριξαν στάχτη στα μάτια των τραπεζιτών είναι ανοησία. Οι τραπεζίτες ήθελαν να κάνουν τα δάνεια διότι έβγαζαν χρήματα από τις συναλλαγές. Επιπλέον, οι ευρωπαϊκοί θεσμοί που αγόραζαν τα δάνεια από αυτούς, διέσωσαν αυτούς που έβγαζαν τα δάνεια. Αυτοί που έβγαλαν τα δάνεια τα πούλησαν σε τρίτα μέρη, και τα τρίτα μέρη τα πούλησαν σε θεσμούς της ΕΕ. Όσο για τους Έλληνες, δεν ήταν η νυν κυβέρνηση ή ο λαός που δανείστηκε τα χρήματα. Και έτσι τα παραμύθι θα βοηθήσει κόμματα όπως το Podemos στην Ισπανία και το UKIP στη Βρετανία να υποστηρίξουν τη θέση τους ενάντια στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Η Ευρωπαϊκή Ένωση εμφανίζεται και προστατευτική έναντι των τραπεζών και αρπακτική έναντι αυτών που στην πραγματικότητα δεν δανείστηκαν.

Δεύτερον, έχοντας παίξει σκληρό παιχνίδι, οι Ευρωπαίοι είτε πρέπει να το συνεχίσουν, προκαλώντας τις προαναφερθείσες επικρίσεις, ή να προσφέρουν έναν συμβιβασμό που δεν θα πρόσφεραν πριν από το δημοψήφισμα. Το ένα θα οδηγούσε στο να θεωρηθεί η Ευρωπαϊκή Ένωση δυνητικός εχθρός των εθνών που αντιμετωπίζουν δυσκολίες ενώ το άλλο θα κόστιζε στην αξιοπιστία του μπλοκ στις επόμενες αναμετρήσεις. Είναι πιθανό πως οι Ευρωπαίοι θα συνεχίσουν τις συζητήσεις με την Ελλάδα, όμως θα παίζουν με ένα πολύ πιο «αδύναμο χέρι». Οι Έλληνες ψηφοφόροι, στην ουσία, «είδαν» την «μπλόφα» τους.

Είναι ενδιαφέρον το πώς οι Ευρωπαίοι ηγέτες έφεραν τον εαυτό τους σ' αυτή τη θέση. Ένα μέρος οφείλεται στο ότι δεν μπορούσαν να φανταστούν μια ελληνική κυβέρνηση που δεν θα υποκύπτει στην Ευρωπαϊκή Ένωση, τη Γερμανία και τους υπόλοιπους. Ένα άλλο μέρος στο ότι δεν μπορούσαν να φανταστούν πως οι Έλληνες δεν θα κατανοούσαν τι θα σήμαινε η χρεοκοπία.

Οι Ευρωπαίοι ηγέτες δεν πήραν στα σοβαρά τις εκτιμήσεις των Ελλήνων. Για τους Έλληνες, υπήρχαν δυο ζητήματα. Το πρώτο ήταν το πώς θα ήταν πιο πιθανό να πάρουν τη συμφωνία που χρειάζονταν. Αυτό δεν θα γινόταν με παρακάλια, αλλά πείθοντας τους εταίρους ότι είναι έτοιμοι να φύγουν – τακτική που γνωρίζει οποιοσδήποτε έχει κάνει παζάρια στην ανατολική Μεσόγειο.

Δεύτερον, όπως γνωρίζει οποιοσδήποτε καλός διαπραγματευτής, είναι απαραίτητο να είσαι έτοιμος να φύγεις και όχι απλώς να μπλοφάρεις. Η εκστρατεία του ΣΥΡΙΖΑ για το δημοψήφισμα έλεγε πως η Ελλάδα δεν θα φύγει από την ευρωζώνη αλλά η κυβέρνηση θα χρησιμοποιούσε μια αρνητική ψήφο για να δαπραγματευτεί μια καλύτερη συμφωνία με τους Ευρωπαίους ηγέτες. Ωστόσο, όλες οι πολιτικές εκστρατείες υπόκεινται σε γεωπολιτικές πραγματικότητες, και ο ΣΥΡΙΖΑ χρειαζόταν να έχει όλες τις επιλογές στο τραπέζι.

Η ηγεσία της Ε.Ε. ήταν πεπεισμένη πως οι Έλληνες μπλόφαραν, ενώ οι Έλληνες γνώριζαν πως με τόσο υψηλό στοίχημα, δεν θα μπορούσαν να μπλοφάρουν. Όμως οι Έλληνες γνώριζαν επίσης, παρακολουθώντας άλλες χώρες πως ενώ η χρεοκοπία θα δημιουργούσε μια τεράστια βραχυπρόθεσμη κρίση ρευστότητας στην Ελλάδα, με ελέγχους στην κίνηση κεφαλαίων και ένα νέο νόμισμα που θα ελέγχεται από την ελληνική κυβέρνηση, θα ήταν δυνατόν να προχωρήσει πέρα από την κρίση πριν διαλυθεί η αίσθηση του ετοιμοπόλεμου. Πολλές χώρες τα πάνε καλύτερα κατά τη διάρκεια σύντομων, έντονων κρίσεων απ' ό,τι σε κανονικές εποχές. Οι Έλληνες απώθησαν την ιταλική εισβολή τον Οκτώβριο του 1940 και οι Γερμανοί δεν ολοκλήρωσαν την κατάκτησή τους μέχρι τον Μάιο του 1941. Δεν έχω ιδέα ποια είναι η βραχυπρόθεσμη ικανότητα της Ελλάδας να κινητοποιηθεί σήμερα, όμως ο ΣΥΡΙΖΑ είναι πρόθυμος να στοιχηματίσει σ' αυτήν.

Οι επιλογές της Ελλάδας στην περίπτωση Grexit

Αν η Ελλάδα αποσυρθεί από την Ευρωπαϊκή Ένωση, η επίπτωση στο ευρώ θα είναι ασήμαντη. Υπάρχουν αυτοί που υποστηρίζουν ότι θα ήταν καταστροφικό για το ευρώ, όμως δεν βλέπω γιατί. Αυτό που μπορεί να είναι εξαιρετικά επικίνδυνο, είναι η αποχώρηση από το ευρώ και η επιβίωση, αν όχι άνθηση. Οι Έλληνες εμμένουν αυτή τη στιγμή στην Ευρωπαϊκή Ένωση ως πηγή χρήματος και υπάρχει μια αντίληψη ότι θα εκδιωχθούν από τις παγκόσμιες αγορές αν χρεοκοπήσουν. Αυτό όμως δεν είναι προφανές.

Η Ελλάδα έχει τρεις εναλλακτικές πηγές χρήματος. Η πρώτη είναι η Ρωσία. Οι Έλληνες και οι Ρώσοι έχουν σχέσεις τουλάχιστον από τη δεκαετία του 1970. Ήταν αρκετά ενοχλητικό για τις ΗΠΑ και την Ευρώπη. Ήταν πραγματικές. Τώρα οι Ρώσοι ψάχνουν για «πάτημα» κατά των Ευρωπαίων και των Αμερικάνων. Οι Ρώσοι περνούν δύσκολους καιρούς, όχι όμως τόσο όσο πριν από λίγους μήνες, και η Ελλάδα είναι ένα στρατηγικό βραβείο.

Οι Έλληνες και οι Ρώσοι έχουν συνομιλήσει και τα αποτελέσματα των συνομιλιών είναι θολά. Η σύνοδος των BRICS ξεκίνησε χθες στη Ρωσία και οι Έλληνες συμμετέχουν ως παρατηρητές –και πιθανότατα κοιτάζουν για κάποια συμφωνία. Δημοσίως, η Ρωσία έχει πει ότι δεν θα δώσει άμεσο δάνειο στην Ελλάδα αλλά θα εκμεταλλευτεί την κρίση για να αποκτήσει περιουσιακά στοιχεία στην Ελλάδα και μια δέσμευση για το project του αγωγού Turkish Stream. Ωστόσο, η διάσωση της Ελλάδας θα έδινε στη Ρωσία μια χρυσή ευκαιρία να βάλει εμπόδιο στις επιχειρήσεις του ΝΑΤΟ και να επαναβεβαιώσει την κυριαρχία της και σε κάποιο άλλο μέρος εκτός της Ουκρανίας. Στην Κεντρική Ευρώπη, η άποψη είναι πως η Ρωσία και η Ελλάδα έχουν κάποια συνεννόηση εδώ και αρκετούς μήνες για διάσωση, και ίσως γι' αυτό οι Έλληνες ενήργησαν με τέτοια παλικαριά.

Μια άλλη, αν και όχι τόσο πιθανή, πηγή χρηματοδότησης για την Ελλάδα είναι η Κίνα και κάποιοι από τους εταίρους της. Οι Κινέζοι προσπαθούν να παρουσιαστούν ως μια πραγματική παγκόσμια δύναμη, χωρίς παγκόσμιο στρατό και με μια όλο και πιο αδύναμη οικονομία. Το να κινηθεί από μόνη της ή σε συνεργασία με άλλους για να βοηθήσει την Ελλάδα δεν θα ήταν ανόητη κίνηση, δεδομένου ότι σίγουρα θα δημιουργούσε μια επιρροή στην περιοχή με σχετικά μικρό κόστος –μόλις μερικές δεκάδες δισεκατομμύρια. Ωστόσο, θα συνοδευόταν από το πολιτικό κόστος της αποξένωσης ενός μεγάλου μέρους της Ευρωπαϊκής Ένωσης, κάτι που κάνει την κινεζική βοήθεια μικρή πιθανότητα.

Τέλος, υπάρχουν αμερικανικά hedge funds και εταιρείες private equity. Είναι πλούσια σε ρευστό λόγω του ευρωπαϊκού, κινεζικού και μεσανατολίτικου χρήματος που αναζητά ασφάλεια και έχουν σχεδόν μηδενικά επιτόκια. Πολλά από αυτά έχουν λάβει πιο άγρια ρίσκα από αυτό. Επίσης, μπορεί να μην τα αποθαρρύνει η αμερικανική κυβέρνηση, διότι θα ανησυχούσε πολύ περισσότερο για τη ρωσική ή κινεζική επιρροή –και το πολεμικό τους ναυτικό- στην ανατολική Μεσόγειο.

Έχοντας αποβάλει το χρέος προς την Ευρώπη και έχοντας ξεπεράσει τους πραγματικά δύσκολους μήνες που ακολουθούν τη χρεοκοπία, η Ελλάδα μπορεί να αποτελέσει μια ενδιαφέρουσα επενδυτική ευκαιρία. Γνωρίζουμε από την Αργεντινή πως όταν μια χώρα χρεοκοπεί, δεν υψώνεται γύρω της ένας τοίχος. Η Ελλάδα έχει αξία και, ελλείψει χρέους, είναι μια επένδυση υψηλού ρίσκου μεν, ελκυστική δε.

Οι Ευρωπαίοι ηγέτες έχουν ως εκ τούτου μπει από μόνοι τους σε μια γωνία που δεν ήθελαν. Αν τηρήσουν τη στάση τους, τότε ανοίγουν την πόρτα στην ιδέα ότι υπάρχει ζωή και μετά την Ευρωπαϊκή Ένωση και αυτή είναι μια σκέψη που δεν θέλουν να επικυρωθεί. Ως εκ τούτου, είναι πιθανό, έχοντας ανακαλύψει πως ο ΣΥΡΙΖΑ δεν είναι έτοιμος να υποκύψει στα τελεσίγραφα της Ευρώπης, να διαπραγματευτούν τώρα μια συμφωνία που η Ελλάδα μπορεί να αποδεχθεί. Όμως τότε αυτό θα δημιουργήσει ένα άλλο προηγούμενο που η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν θέλει να δημιουργήσει.

Πίσω από όλα αυτά, οι Γερμανοί εξετάζουν το μέλλον της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ανησυχούν λιγότερο για το ευρώ ή για το ελληνικό χρέος, απ' ό,τι για τη ζώνη ελεύθερου εμπορίου που απορροφά μέρος των τεράστιων εξαγωγών τους.

Με τα credit controls και τη χρεοκοπία η Ελλάδα είναι μια πολύ μικρή αγορά που θα χαθεί. Το τελευταίο που θέλουν, όμως, είναι αυτό να εξαπλωθεί, ή η Γερμανία να αναγκαστεί να πληρώσει για το προνόμιο να τη σώσει. Έτσι, για πολλούς λόγους, η προσοχή μας θα πρέπει να στραφεί από την Ελλάδα στη Γερμανία. Βρίσκεται στην καρδιά της ηγεσίας της ΕΕ και αυτή θα κάνει το επόμενο κουμάντο –όχι για το καλό του μπλοκ, αλλά για το καλό της ίδιας, που βρίσκεται με την πλάτη στην ίδια γωνία όπου βρίσκεται και η Ευρωπαϊκή Ένωση.