Πώς οι μπλόφες για δημοψήφισμα γύρισαν... μπούμερανγκ

Η λέξη δημοψήφισμα είναι στα χείλη όλων. Η μελλοντική συνοχή της Ευρώπης απειλείται από πιθανά δημοψηφίσματα στα δύο άκρα της.

Στο Ηνωμένο Βασίλειο, πηγές που βρίσκονται κοντά στον επανεκλεγέντα πρωθυπουργό Ντέιβιντ Κάμερον, αποκάλυψαν ότι θα ήθελε να διεξαγάγει το δημοψήφισμα που υποσχέθηκε προεκλογικά όσο το δυνατόν γρηγορότερα, ίσως και το 2016. Στην Ελλάδα, μετά από εβδομάδες νύξεων από κυβερνητικά στελέχη ότι ένα δημοψήφισμα για την παραμονή ή όχι της Ελλάδας στην ευρωζώνη ίσως θα ήταν καλό, σημειώθηκε μια αλλαγή κατεύθυνσης καθώς ο υπουργός Εσωτερικών Νίκος Βούτσης ανέφερε σε δήλωσή του ότι η κυβέρνηση δε σχεδιάζει ούτε δημοψήφισμα ούτε εκλογές. Ενώ λοιπόν αυτά τα πιθανά δημοψηφίσματα αφορούν και τα δύο έξοδο χώρας από την Ευρωπαϊκή Ένωση, και τα δύο στην πραγματικότητα είναι παραμυθάκια με μπαμπούλες. Κάθε ένα όμως έχει αυτονομηθεί πλέον από τις αρχικές του πολιτικές προθέσεις και τους δημιουργούς του κι έχει πάρει ζωή από μόνο του.

Η συζήτηση για το δημοψήφισμα στη Βρετανία γίνεται εδώ και δύο χρόνια. Ο Ντ. Κάμερον έδωσε αυτήν την υπόσχεση στην αρχή στο πλαίσιο ενός ελιγμού προκειμένου να αντιμετωπίσει το ευρωσκεπτικιστικό UKIP και τους συμπαθούντες μέσα στο ίδιο του το κόμμα. Οι Ευρωσκεπτικιστές έχουν επίσης μονοπωλήσει το θέμα της μετανάστευσης -το οποίο έχει οξυνθεί στη Βρετανία εξαιτίας της εισροής πλήθους μεταναστών από την ανατολική Ευρώπη- συγχωνεύοντάς το στο μυαλό των ψηφοφόρων με τα θέματα της Ε.Ε. Ο Ντ.  Κάμερον υποσχέθηκε να κάνει δημοψήφισμα μέχρι το τέλος του 2017 εάν οι Συντηρητικοί βρίσκονται τότε στην εξουσία. Με τα δεδομένα της τότε κυβέρνησης συνασπισμού, μια συντηρητική πλειοψηφία δε φαινόταν τόσο πιθανή, όμως αυτό ακριβώς το αποτέλεσμα προέκυψε από τις τελευταίες εκλογές.

Η υπόσχεση για δημοψήφισμα είχε συνδεθεί με ένα σχέδιο επαναδιαπραγμάτευσης της σχέσης της Βρετανίας με την Ευρωπαϊκή Ένωση, με τον Κάμερον να θέλει έτσι να δείξει ότι ο βρετανικός λαός θα έχει την ευκαιρία να εγκρίνει ή όχι το αποτέλεσμα αυτής. Ο Κάμερον, παρότι γνωρίζει ότι το να εγκαταλείψει την Ευρώπη θα ήταν καταστροφικό για το Ηνωμένο Βασίλειο τόσο οικονομικά όσο και στρατηγικά, χρησιμοποίησε το δημοψήφισμα για να πετύχει με έναν σμπάρο δυο τρυγόνια: αφενός θα διαπερνούσε τις γραμμές όσων απειλούσαν το κόμμα του από τα δεξιά και αφετέρου θα κέρδιζε διαπραγματευτικά όπλα κατά τις συνομιλίες του με τους Ευρωπαίους, οι οποίοι ξέρουν τι θα σημάνει για την Ευρώπη η αποχώρηση του Ηνωμένου Βασιλείου, εάν δεν κάνουν αρκετές υποχωρήσεις όπως π.χ. να του επιτρέψουν περισσότερες εξαιρέσεις και αυξημένη προστασία από μεταναστευτικές ροές.

Δύο χρόνια τώρα, ο Ντ. Κάμερον έχει απόλυτο έλεγχο της χώρας του, με τους φιλικά προσκείμενους στην Ευρώπη Φιλελεύθερους Δημοκράτες να μετρούν τις απώλειές τους μετά από εκλογική κατάρρευση. Αυτό σημαίνει δύο πράγματα: Πρώτον, τώρα είναι υποχρεωμένος να διενεργήσει το υποσχεθέν δημοψήφισμα. Δεύτερον, χωρίς τους Φιλελεύθερους Δημοκράτες να κρατούν ισορροπίες με τους Ευρωσκεπτικιστές στο ίδιο του το κόμμα, οι τελευταίοι μπορεί να χρησιμοποιήσουν την αυξημένη τους επιρροή για να εγείρουν περισσότερες ακόμα απαιτήσεις κατά τη διαπραγμάτευση, κάνοντας ακόμα πιο δύσκολο για τον ίδιο το να διαφημίσει το όποιο αποτέλεσμα της διαπραγμάτευσης ως σημαντική νίκη. Ο Κάμερον διατρέχει τον εξής κίνδυνο: να έχει δημιουργήσει αθέλητα ένα τέρας το οποίο θα μπορούσε να βγάλει το Ηνωμένο Βασίλειο από την Ευρωπαϊκή Ένωση.

Τώρα λοιπόν, προσπαθεί να ολοκληρώσει την όλη διαδικασία όσο πιο γρήγορα γίνεται. Αυτό οφείλεται σε δύο λόγους, ο πρώτος καθαρά οικονομικός. Οι διεθνείς επιχειρήσεις βλέπουν τη Βρετανία, και ιδιαίτερα το Λονδίνο ως ένα βολικό εφαλτήριο για την πρόσβασή τους στην ευρωπαϊκή αγορά. Κατά συνέπεια, η πιθανότητα βρετανικής εξόδου θα εμποδίσει αυτές τις επιχειρήσεις από το να επενδύσουν στη χώρα αν αυτό το ζήτημα δεν διευθετηθεί, άρα όσο πιο γρήγορα αυτό γίνει, τόσο το καλύτερο. Ο δεύτερος λόγος για να γίνει πιο γρήγορα η διαδικασία είναι ότι μια επίσπευση είναι πιθανότερο να συντελέσει στο «μέσα» στην Ε.Ε. Όσο περισσότερο περιμένει ο Κάμερον, τόσο περισσότερο θα τείνουν οι ευρωσκεπτικιστικές δυνάμεις να επικρατήσουν, καθώς η εκλογική του νίκη θα ξεθωριάζει από τη μνήμη. Οποιαδήποτε καθυστέρηση θα έδινε στους ψηφοφόρους την ευκαιρία να αλλάξουν γνώμη.

Στην Ελλάδα, ο ΣΥΡΙΖΑ χρησιμοποίησε την απειλή του δημοψηφίσματος επίσης σαν ένα όπλο, αλλά, όπως και το Ηνωμένο Βασίλειο, ανακάλυψε ότι είναι ένα όπλο με την τάση να γυρίζει μπούμερανγκ. Όταν ο ΣΥΡΙΖΑ εξελέγη τον Ιανουάριο αυτής της χρονιάς, ο ελληνικός λαός έδωσε εντολή για μία σκληρή αντιπαράθεση με τους δανειστές της χώρας. Ωστόσο, όταν ο ΣΥΡΙΖΑ ισχυρίζεται ότι είναι ένα κόμμα υπέρ της Ευρώπης και ο ελληνικός λαός δε θέλει να εγκαταλείψει την Ευρώπη, προφανώς υπάρχει όριο στις απειλές του.

Καθώς λοιπόν οι συνομιλίες κλιμακώνονται και η ριψοκίνδυνη διαπραγμάτευση έχει οδηγήσει στα άκρα και τις δύο πλευρές, ο ΣΥΡΙΖΑ άρχισε όλο και περισσότερο να προβάλλει την ιδέα δημοψηφίσματος ή πρόωρων εκλογών, προκειμένου θεωρητικά να ενδυναμώσει την κυβέρνηση κατά την επάνοδό της στις διαβουλεύσεις με το όπλο της εξόδου της Ελλάδας από την ευρωζώνη. Το πρόβλημα με αυτήν τη στρατηγική προκύπτει από τη στιγμή που η ελληνική κοινή γνώμη, αντί να ενισχύσει το ΣΥΡΙΖΑ για να βγάλει την Ελλάδα από την Ευρώπη στο χειρότερο σενάριο, ψηφίζει υπέρ της παραμονής της στην Ευρωπαϊκή Ένωση με κάθε τίμημα. Σε ένα τέτοιο σενάριο, ο ΣΥΡΙΖΑ θα έχει βρεθεί να παίζει πόκερ με τη Γερμανία χωρίς κανένα χαρτί στα χέρια του.

Έτσι, αυτήν την εβδομάδα, ο Γερμανός υπουργός Οικονομικών, Βόλφγκανγκ Σόιμπλε είδε την μπλόφα του ΣΥΡΙΖΑ καλώντας τη χώρα να κάνει δημοψήφισμα, εφόσον η ελληνική κυβέρνηση, όπως είπε, κρίνει ότι αυτό χρειάζεται. Από τότε που o Γ. Παπανδρέου σκέφτηκε να κάνει κάτι ανάλογο το 2011, οι ηγέτες της Ευρώπης έχουν αντιταχθεί έντονα στην ιδέα, φοβούμενοι ότι θα ενδυνάμωναν μία ελληνική εξέγερση για το θέμα. Ήταν λοιπόν απρόσμενο όταν ο Β. Σόιμπλε δήλωνε δημοσίως ότι τυχόν δημοψήφισμα ίσως ήταν και καλή ιδέα. Στο ΣΥΡΙΖΑ υπήρξε μία σειρά έντονων διαβουλεύσεων που κατέληξαν στη δήλωση Βούτση, μία ημέρα μετά τις δηλώσεις Σόιμπλε, ότι ούτε δημοψήφισμα ούτε πρόωρες εκλογές πρόκειται να προκηρυχθούν από την ελληνική κυβέρνηση. Το όπλο της επιλογής του ελληνικού λαού, που ήταν στραμμένο στο Βερολίνο, γύρισε πλέον προς την πλευρά του ΣΥΡΙΖΑ, και τώρα είναι η Αθήνα αυτή που τρέχει να ξεφύγει.

Η μάχη κρατά βέβαια πολύ και θα έχει πολλά μέρη. Με το τρέχον πρόγραμμα διάσωσης να ολοκληρώνεται επίσημα τον Ιούνιο και με την ανάγκη διαβουλεύσεων πάνω στο τι θα πρέπει να ακολουθήσει, θα υπάρξουν πολλές ευκαιρίες, για να χάσει η ελληνική κοινή γνώμη την υπομονή της και να γίνει πιο βαριά η διάθεση. Όμως το δημοκρατικό όπλο της βούλησης του ελληνικού λαού έχει ξεγλιστρήσει για την ώρα από τα χέρια του ΣΥΡΙΖΑ.

Η φιλελεύθερη δημοκρατία συνίσταται στην ενδυνάμωση του λαού, στο να καθιστά τους πολιτικούς υπόλογους στο λαό τους μέσω περιοδικών εκλογικών διαδικασιών και μέσω ανοιχτού διαλόγου. Κάποιες φορές, οι πολιτικοί αποφασίζουν να χρησιμοποιήσουν την κοινή γνώμη προς το συμφέρον τους. Ο Κάμερον έπαιξε με το χαρτί του δημοψηφίσματος πιστεύοντας ότι θα υπήρχαν εμπόδια, τα οποία θα απέτρεπαν την εκπλήρωση της υπόσχεσής του. Ο ΣΥΡΙΖΑ έπαιξε πιστεύοντας ότι το κοινό θα τον ακολουθήσει. Και οι δύο χρησιμοποίησαν το εκλογικό σώμα ως απειλή, κι οι δύο όμως μετανιώνουν γι' αυτήν την επιλογή τους.