Ο Βαρουφάκης, ο... Μάνος και η διαπραγμάτευση

Δηλώνω παλαιόθεν μέλος του fun club Varoufakis. Θεωρώ τον νέο μας υπουργό Οικονομικών μια μορφή που ισορροπεί ανάμεσα στον ποπ σταρ οικονομολόγο – κατά έναν εύστοχο χαρακτηρισμό του Αντώνη Παπαγιαννίδη – και τον διανοούμενο της Μεγάλης μας Ύφεσης. Με ποια λογική, θα μου πείτε. Με τη λογική ότι μια Μεγάλη Ύφεση σαν τη δική μας αναδεικνύει εύκολα τους οικονομολόγους ως τα πρόσωπα εκείνα που διαθέτουν έναν τύπο γνώσης ο οποίος διευκολύνει την παρέμβαση στην εθνική και πολιτική συγκυρία.

Όσοι εξ αυτών θέτουν με παρρησία απαγορευμένα ερωτήματα, διατηρούν την ειλικρίνεια του λόγου τους χωρίς συμβιβασμούς, διαφωτίζουν το κοινό και καταθέτουν προτάσεις με θέση, αλλά χωρίς κομματικά φίλτρα, ίσως και να αξίζουν ηθικά το χάδι ενός τόσο βαρύ τίτλου.

Ένας διανοούμενος της Μεγάλης μας Ύφεσης...

Ο Βαρουφάκης τράβηξε την προσοχή μου από το 2010. Από τότε όπου στα αγγλόφωνα ΜΜΕ ανακάλυπτα τους Ντομινίκ Στρος Καν και Μάρτιν Γουλφ να προειδοποιούν δυσοίωνα ότι το ελληνικό πρόγραμμα δεν έβγαινε χωρίς ριζικές ανατροπές στην ευρωπαϊκή πολιτική, αλλά εδώ μας «πιπιλούσαν» το μυαλό για το πόσο καλή ήταν η συμφωνία της κυβέρνησης Παπανδρέου με την Ευρώπη και πόσο ανώδυνα θα βγαίναμε από την κρίση.

Ο καθ' όλα συστημικός Βαρουφάκης ανέλαβε τότε με παρρησία να εξηγήσει τι συνεπαγόταν η καταστροφική λογική του φορτώνω νέα μεγαλύτερα δάνεια πάνω σε μεγάλα ήδη τοξικά χρέη με τον όρο της συρρίκνωσης των εισοδημάτων από τα οποία πρέπει να πληρωθούν τα χρέη...

Έκανε και κάτι άλλο: Απέναντι στις πολιτικάντικες λογικές διαχείρισης της κρίσης που ακολουθούσε το ΠΑΣΟΚ, ο ίδιος κατέθετε προτάσεις που διέπονταν από λογικές αυξημένης οικονομικής αποτελεσματικότητας. Υπερασπιζόταν, για παράδειγμα, τις περικοπές των δημόσιων μισθών και συντάξεων από πάνω προς τα κάτω, αντί των οριζόντιων, με το επιχείρημα ότι ελαχιστοποιούσαν την ύφεση.

Προσθέτω και τα κείμενα στο Protagon, όπου σε ρόλο «διαφωτιστή», παρήγαγε αφηγήσεις που εξηγούσαν με απλά λόγια τα βασικά οικονομικά της κρίσης. Στα συν του και το ότι παρά τον εναγκαλισμό με τον ΣΥΡΙΖΑ διατήρησε την ειλικρίνεια του λόγου του ως το τέλος και επέμεινε πως ο δρόμος της «απαλλαγής από τα μνημόνια» δεν ήταν περίπατος σε ανθισμένα λιβάδια, αλλά υπόσχεση για «αίμα, δάκρυα και ιδρώτα».

...στο υπουργείο Οικονομικών

Βρήκα πολύ θετική την επιλογή της ανάθεσης του υπουργείου Οικονομικών στον Γ. Βαρουφάκη από τον Αλέξη Τσίπρα. Έξυπνος και επικοινωνιακός, γνώστης της οικονομίας και των αγορών, με καθαρές αντιλήψεις για τα διακυβεύματα και την κατάσταση στην ευρωζώνη, τι άλλο αν όχι ο κατάλληλος άνθρωπος στην κατάλληλη θέση.

Κατά τη γνώμη μου, η επιλογή του αντλούσε το νόημά της και από δύο άλλα ισχυρά του σημεία: Διέθετε καθαρή και κατασταλαγμένη στρατηγική αναδιαπραγμάτευσης – πιο καθαρή από του ΣΥΡΙΖΑ. Διέθετε επίσης διεθνή εμβέλεια και επικοινωνιακό ταλέντο. Βρήκα θετική την επιλογή των ανοιχτών διαδικασιών και της διαφάνειας στη διαπραγμάτευση. Γνωρίζω ότι υπάρχει ισχυρός αντίλογος: τα δημόσια παζάρια είναι κακό πράγμα, λένε ορισμένοι, διότι καταλήγουν ως επί το πλείστον σε πολώσεις και όχι σε συμβιβασμούς.

Ομολογώ ότι αδυνατώ να απορρίψω το επιχείρημα με αφοριστικούς όρους, όμως έχω την αίσθηση ότι η διαφάνεια και οι ανοικτές διαδικασίες ευνοούν την αλλαγή του ευρωπαϊκού επικοινωνιακού πεδίου υπέρ της Ελλάδας. Ας μην ξεχνάμε πως οι κακές για τη χώρα μας συμφωνίες του PSI και του μεσοπρόθεσμου έγιναν με κλειστές διαπραγματεύσεις. Με διαφανείς διαδικασίες οι διαπραγματευτές θα δυσκολεύονταν πολύ να καταγράψουν ως συμβατικές ελληνικές υποχρεώσεις όποια τρελά νούμερα απαιτούσε η περιφρούρηση των τότε ισορροπιών μεταξύ ΔΝΤ, ΕΚΤ και Γερμανίας.

Γιατί θα είχαν να αντιμετωπίσουν το σύνολο σχεδόν της παγκόσμιας οικονομικής κοινότητας που τότε, αρχές του 2012, τους επέκρινε για τα αδιέξοδα στα οποία καταδίκαζαν τη χώρα μας.

Το σχέδιο αναδιαπραγμάτευσης: από το χαρτί στις οθόνες

Επιστρέφω όμως στο Γ. Βαρουφάκη. Το έργο που η Ελλάδα και η Ευρώπη παρακολουθεί από την Παρασκευή, πριν και μετά τη συνάντηση του Έλληνα ΥΠΟΙΚ με τον πρόεδρο του Eurogroup Γ. Ντάισελμπλουμ, και που ουσιαστικά έχει ανοίξει την αναδιαπραγμάτευση, για μας τους παλαιόθεν αναγνώστες Βαρουφάκη, ενέχει ένα στοιχείο deja-vu. Βλέπουμε την υλοποίηση επί του ευρωπαϊκού διπλωματικού πεδίου και επί των τηλεοπτικών μας οθονών μιας στρατηγικής άσκησης που έχουμε δει πρώτα επί χάρτου στα κείμενα του Protagon.

Ποια ακριβώς είναι η λογική της άσκησης; Είναι εθνική ντροπή και διεθνής δυσφήμηση για την Ελλάδα να παίρνει τα χρήματα των Ευρωπαίων φορολογουμένων χωρίς να εφαρμόζει το πρόγραμμα στη βάση του οποίου τα παίρνει.

Αλλά αυτό το πρόγραμμα είναι καταστροφικό και δεν πρέπει να εφαρμοστεί: ούτε την Ελλάδα σώζει, ούτε ελληνικά λεφτά παράγει για να επιστραφούν στους Ευρωπαίους φορολογούμενους. Κατά συνέπεια η μόνη λύση είναι να μην πάρουμε τα ευρωπαϊκά χρήματα (εξ ου το «δεν θέλουμε τη δόση των 7 δισ. ευρώ») και να ζητήσουμε αναδιαπραγμάτευση για ένα καλύτερο πρόγραμμα.

Μέχρι να φτιαχτεί αυτό το πρόγραμμα που και οι δύο πλευρές στην πραγματικότητα χρειάζονται, πρέπει να βασιστούμε στις δικές μας οικονομικές δυνάμεις. «Λιτός βίος» όπως έλεγε ο Αλέκος Παπαδόπουλος το 2012.

Στο πλαίσιο αυτής της άσκησης, η αναστολή της συνεργασίας με την τρόικα δεν αποτελεί ηρωισμό. Αποτελεί ανάγκη.

Η τρόικα είναι επιφορτισμένη με την εποπτεία του παρόντος προγράμματος, εμείς επιδιώκουμε άλλο πρόγραμμα, ουσιαστικά την αλλαγή της ευρωπαϊκής γραμμής απέναντι στο ελληνικό πρόγραμμα που ο Ντομινίκ Στρος Καν και ο Μάρτιν Γουλφ έλεγαν από το 2010 ως προϋπόθεση εκ των ων ουκ άνευ για να επιβιώσουμε. Πώς αλλιώς θα την πετύχουμε; Τώρα αν ο οπαδός του ΣΥΡΙΖΑ και των ΑΝΕΛ το ονομάζει αυτό θριαμβικά «εκδίωξη της τρόικας» κι ο οπαδός της Ν.Δ. και του Ποταμιού το αποκαλούν δραματικά «ασέβεια προς τους δανειστές», ΟΚ... Δεν είναι αυτά τα σημαντικά, αλλά το περιεχόμενο της ελληνικής αντιπρότασης που κατατίθεται ως βάση αναδιαπραγμάτευσης με την Ευρώπη.

Η αντιπρόταση αυτή είναι, κατά Βαρουφάκη, μια δέσμευση για ισοσκελισμένους προϋπολογισμούς και μικρό ετήσιο, αλλά ανυποχώρητα μόνιμο πρωτογενές πλεόνασμα της τάξης του 1% - 1,5%, σε συνδυασμό με μεταρρυθμίσεις, για μια απροσδιόριστη χρονική περίοδο – ώσπου να λυθεί συναινετικά το θέμα του χρέους που θέτει η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ. Και μπορεί να γίνει δεκτή από την Ευρώπη. Χρειάζεται χρόνος μέχρι να ξεκαθαρίσουν και να καταστούν συγκεκριμένες οι γραμμές της κάθε πλευράς. Ωστόσο ανασκαλεύοντας τα ευρωπαϊκά μίντια, αποκόμισα την εντύπωση πως η μόνη κόκκινη γραμμή της Ευρώπης – που εκφράστηκε καθολικά, διά στόματος Γάλλων, Γερμανών, γραφειοκρατίας Βρυξελλών κ.λπ. – ήταν μια άρνηση στο κούρεμα του ελληνικού χρέους.

Τίποτε άλλο, καμία ένδειξη κάποιας υποτιθέμενης καταστροφικής ευρωπαϊκής καταιγίδας που θα επιπέσει επί των κεφαλών μας, φέρνοντας χρεοκοπία, Grexit, διακοπή του ELA προς τις ελληνικές τράπεζες, κλειστά ΑΤΜ κ.λπ.

Όλα αυτά τα σκοτεινά σενάρια μοιάζουν κατασκευές μιας πολιτικού χαρακτήρα αντιΣΥΡΙΖΑ τρομολαγνικής εκστρατείας που συνεχίζεται από κεκτημένη προεκλογική ταχύτητα.

Έχουν βάση οι κινδυνολογίες;

Αυτό δεν σημαίνει πως αν η Γερμανία αποφασίσει να αναιρέσει τις εγγυήσεις της στο ελληνικό χρέος – όπως ζήτησαν οι κυβερνητικοί σύμμαχοι της Άγκελα Μέρκελ στη Βαυαρία, Χριστιανοκοινωνιστές – δεν θα χρεοκοπήσουμε. Όμως, από τη στιγμή που ο Αλέξης Τσίπρας υιοθετεί μια ρητορική του τύπου «δεν θα προβώ σε καμιά μονομερή ενέργεια στο θέμα του χρέους», τα σενάρια που υποστηρίζουν ότι η γερμανική κυβέρνηση θα πάρει πάνω της την ευθύνη μιας ελληνικής χρεοκοπίας – δηλαδή θα αποφασίσει, για πείσμα, να μοιράσει ζημιές στο ΔΝΤ, στην ΕΚΤ και στις άλλες χώρες της Ε.Ε. – ανήκουν στον χώρο της επιστημονικής πολιτικής φαντασίας.

Δεν υπάρχει επίσης στα ευρωπαϊκά μίντια καμιά αναφορά στο ενδεχόμενο διακοπής του ELA προς τις ελληνικές τράπεζες – που κάποια ελληνικά μίντια έπαιζαν το Σαββατοκύριακο. Ίσως κάποιοι να θέλουν να ανασύρουν μνήμες από τα γεγονότα της Κύπρου και το υποτιθέμενο περήφανο κυπριακό ΟΧΙ που κατέληξε σε οικτρό ΝΑΙ, ίσως και να φοβούνται πραγματικά πως ο «εξτρεμισμός» του ΣΥΡΙΖΑ θα φέρει την επανάληψη του σεναρίου της Κύπρου στην Ελλάδα.

Παραβλέπουν πάντως πως η ΕΚΤ έχει κανόνες και πως αυτοί ορίζουν πότε διακόπτεται ο ELA και πότε όχι. Ο ELA διακόπτεται στις μη φερέγγυες τράπεζες (δηλαδή στις τράπεζες με τρύπες στην κεφαλαιακή τους βάση) όπως ήταν π.χ. η Λαϊκή της Κύπρου το 2013, όχι σε τράπεζες με προβλήματα χρηματοδότησης (δηλαδή με αρνητική διαφορά μεταξύ δανείων και καταθέσεων), όπως είναι οι ελληνικές το 2015.

Και εν τέλει, εγώ δεν παραβλέπω ότι δεν είμαστε στο 2012. Το αίτημα περί χαλάρωσης της λιτότητας δεν ενέχει πια κάτι το ριζοσπαστικό σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Όλες οι ευρωπαϊκές χώρες, πλην της Γερμανίας, έχουν ελλείμματα.

Η τοποθέτηση του Στέφανου Μάνου

Καταλήγω: η πρόταση Βαρουφάκη αποτελεί μια καλή βάση για αναδιαπραγμάτευση με την Ευρώπη και πρέπει να στηριχθεί. Χαίρομαι που αυτό δεν το λέω μόνο εγώ, μια απλή δημοσιογράφος και μέλος του fun club Varoufakis, αλλά άνθρωποι με θητεία στο υπουργείο Οικονομικών, με ρίζες σε άλλες πολιτικές παραδόσεις και αποστροφή προς το στυλ Βαρουφάκη, όπως ο Στέφανος Μάνος.

Με μια σημαντική παρέμβασή του που θα μπορούσε να αποτελεί κάτι σαν πρώτο βήμα προς μια εθνική συναίνεση, ο Στέφανος Μάνος δήλωσε ότι θεωρεί «τις θέσεις, όχι το στυλ Βαρουφάκη καλή βάση για συμφωνία με την Ευρώπη», πρότεινε να οριστεί ο ίδιος ως αποκλειστικός υπεύθυνος των διαπραγματεύσεων και εξέφρασε την ελπίδα του «για το καλό όλων μας να τα καταφέρει».

Αγνοώ σε ποιο βαθμό μπορούν να ισορροπήσουν το πολιτικό με το τεχνοκρατικό μέσα στο ΣΥΡΙΖΑ. Με φοβίζει επίσης η απόκλιση ανάμεσα στις προσδοκίες που καλλιεργήθηκαν προεκλογικά με το πρόγραμμα της Θεσσαλονίκης και τη στενότητα των δημόσιων οικονομικών που συνεπάγεται η κατατεθειμένη προς διαπραγμάτευση πρόταση. Δεν παραβλέπω, ακόμη, ότι όλα αυτά είναι λόγια του αέρα μέχρι ο ΣΥΡΙΖΑ κι ο Βαρουφάκης να καταστήσουν σαφέστερο τι εννοούν όταν μιλούν για «σαρωτικές μεταρρυθμίσεις» και «λιτό βίο».

Από την άλλη, μια κυβέρνηση σωτηρίας όπως βάφτισε ο Αλέξης Τσίπρας την κυβέρνησή του είναι υποχρεωμένη να προσπαθήσει για τα δύσκολα, ακόμη και για τα αδύνατα.

* Η κ. Μαριάννα Τόλια είναι δημοσιογράφος και συγγραφέας του βιβλίου "Το ευρώ, ο Νότος και η Ελλάδα. Έρευνες και Προσεγγίσεις για την κρίση στον Ευρωπαϊκό Νότο και τον ρόλο του ευρώ", Μεταμεσονύκτιες Εκδόσεις, Αθήνα 2014.