Πηγή έμπνευσης η νομισματική πολιτική του... Μεγάλου Αλεξάνδρου!

Η αρχαιολογική σκαπάνη στην Αμφίπολη σύντομα θα οδηγήσει σε απαντήσεις σε σχέση με το πρόσωπο ή τα πρόσωπα για λογαριασμό των οποίων κατασκευάστηκε το εντυπωσιακό ταφικό μνημείο.

Ήδη, ωστόσο, με δεδομένο ότι ο τάφος είναι μακεδονικός, έχει πάλι αναδυθεί η κορυφαία μορφή του Ελληνισμού, του Μεγάλου Αλεξάνδρου, για τον οποίο δημοσιοποιούνται εκτεταμένα βιογραφικά στοιχεία και αφιερώματα σε πολλές χώρες του κόσμου.

Είναι λοιπόν αξιομνημόνευτη η αναφορά και στη νομισματική πολιτική του, όπως διαμορφώθηκε μετά την κατάλυση της Περσικής Αυτοκρατορίας, αποτέλεσμα της πετυχημένης εκστρατείας στη Μικρά Ασία και στην Ανατολή. Όταν λοιπόν ο Μ. Αλέξανδρος κατέλαβε τα Σούσα, τη Δαμασκό, τη Βαβυλώνα, την Περσέπολη και τις Πασαργάδες, οικειοποιήθηκε τα πλούτη των Αχαιμενιδών (των Περσών βασιλέων δηλαδή) και πήρε μια σημαντική απόφαση: να ρευστοποιήσει τον χρυσό και τον άργυρο που φυλάσσονταν στα θησαυροφυλάκια και προχώρησε σε εκτεταμένες δαπάνες με αυτόν.

Ειδικότερα, με τα μέχρι τότε αποθησαυρισμένα και αδρανή πλούτη στρατολόγησε και κατέβαλε μισθούς στους στρατιώτες, κατασκεύασε πολιορκητικές μηχανές, μερίμνησε για την ιατρική περίθαλψη των στρατιωτών, οργάνωσε επιστημονικές αποστολές, ίδρυσε νέες πόλεις και φρόντισε για τα αναθήματα (τα αφιερώματα δηλαδή) που γίνονταν σε πόλεις ή ιερά της Ελλάδος.

Ήταν γενναιόδωρος με τους φίλους τους και οργάνωνε εκδηλώσεις, γαμήλιες τελετές, συμπόσια, εορτές, αγώνες, θυσίες και ταφές νεκρών. Είναι φανερό ότι η έκρηξη των δαπανών συνέβαλε στην αύξηση της ταχύτητας κυκλοφορίας του χρήματος, όπως θα έλεγαν σήμερα οι οικονομολόγοι, και στην εκτόξευση του ΑΕΠ της εποχής εκείνης!

Παράλληλα, εκδόθηκε νέο νόμισμα, το αλεξάνδρειο τετράδραχμο, με αναλογία χρυσού προς άργυρο 1 προς 10, προσαρμόζοντας τα βάρη των νομισμάτων στον ήδη διαδεδομένο αττικό σταθμητικό κανόνα. Το τετράδραχμο είχε τις μορφές του Ηρακλή και του Δία αλλά και ανατολικές θεότητες στο πλαίσιο της ελληνοασιατικής πολιτικής που άσκησε ο Μ. Αλέξανδρος, ενώ η μορφή του ίδιου σπάνια απεικονίστηκε στα νομίσματά του ενόσω ζούσε. Το νόμισμα του Μ. Αλεξάνδρου πυροδότησε έκρηξη συναλλαγών σε όλη την Ανατολή, αλλά και στην ευρύτερη Λεκάνη της Μεσογείου, προκαλώντας πρωτόγνωρο όγκο εμπορικών συναλλαγών και πλούτο σε πολλές πόλεις στην περίοδο των ελληνιστικών χρόνων που ακολούθησε (3ος - 1ος π.Χ. αι.).

Η πρώτη παγκοσμιοποίηση στην οικονομία είχε συντελεστεί, καθώς οι περιοχές που είχε κατακτήσει ο Μ. Αλέξανδρος ήταν η τότε οικουμένη αφού ο υπόλοιπος κόσμος ήταν, από οικονομική τουλάχιστον πλευρά, πολύ πίσω! Το αλεξάνδρειο τετράδραχμο κατέκλυσε τις τότε διεθνείς αγορές καθώς έγινε το μέσο διενέργειας τεράστιου όγκου συναλλαγών και καθιερώθηκε για περισσότερο από 200 χρόνια ως το βασικό μέσο διακράτησης πλούτου από τους συναλλασσομένους. Ιδρύθηκαν δε πολυάριθμα νομισματοκοπεία, στις βασικές πόλεις της Μακεδονίας (Αιγές, Πέλλα και Αμφίπολη), στα εμπορικά κέντρα της Συρίας, της Φοινίκης και της Αιγύπτου, στην Έφεσο, στη Ρόδο (όπου μνημονεύεται ότι υπήρχαν τρεις χιλιάδες αγάλματα, μεταξύ τους και ο Κολοσσός, το ψηλότερο άγαλμα των αρχαίων χρόνων) και σε άλλα σημεία του βασιλείου για να καλυφθούν οι ανάγκες κοπής νομισμάτων μετά τον θάνατο του Μ. Αλεξάνδρου, με τη μορφή πλέον του ίδιου.

Η σημερινή πραγματικότητα

Στη σημερινή οικονομική πραγματικότητα, οπότε η ύφεση κυριαρχεί στις περισσότερες χώρες και συνιστά απειλή για τις άλλες, σημειώνεται, μεταξύ άλλων, σημαντική όξυνση των ανισοτήτων και αποθησαυρισμός υψηλών χρηματικών διαθεσίμων από ευκατάστατους ιδιώτες και μεγάλες εταιρείες σε όλες τις χώρες.

Ας δούμε μερικά πρόσφατα στoιχεία: στις ΗΠΑ, τα αποθησαυρισμένα διαθέσιμα εταιρειών του μη χρηματοπιστωτικού τομέα ανέρχονται στα $3,5 τρισ., μέγα μέρος των οποίων βρίσκεται σε φορολογικούς παραδείσους (Καθημερινή, 16/9/2014). Στην Ιαπωνία, εταιρικά διαθέσιμα $2,4 τρισ. (44% του ΑΕΠ της χώρας!) είναι σε αδράνεια, ενώ στη Νότιο Κορέα το ίδιο πόσο ανέρχεται σε $440 δισ., ή 34% του ΑΕΠ της χώρας (Economist 27/9/2014).

Οι 400 πλέον ευκατάστατοι ιδιώτες της ετήσιας λίστας του Forbes έχουν περιουσία 2,3 τρισ. $, αυξημένη κατά 270 δισ. $ σε σχέση με πέρσι. Παράλληλα, συνεχίζεται και η συσσώρευση διαθεσίμων από χώρες με χρόνιο πλεόνασμα, όπως η Κίνα, που διαθέτει συναλλαγματικά αποθέματα πάνω από $3 τρισ.

Για το ζήτημα των ανισοτήτων, είναι πρόσφατη η έκδοση του αξιοσημείωτου βιβλίου του Piketty Το Κεφάλαιο, όπου αναλύεται διεξοδικά και εξηγείται το ζήτημα της όξυνσης των οικονομικών ανισοτήτων για τη θεραπεία του οποίου προτείνεται συνταγή αμφιλεγόμενης εφαρμοσιμότητας (φορολόγηση περιουσιακών στοιχείων).

Είναι πάντως αποδεκτό ότι η συγκέντρωση υπέρμετρου πλούτου στα ταμεία λίγων επιχειρηματικών κολοσσών και μερικών εκατοντάδων ιδιωτών είναι σημαντική αιτία της οικονομικής στασιμότητας και του κλίματος αποπληθωρισμού που χαρακτηρίζει πολλές δυτικές οικονομίες, ενώ πολλοί θέτουν και ηθικά ζητήματα. Επιπλέον, η καθίζηση της οικονομικής δραστηριότητας που συντελείται, όταν η δαπάνη (καταναλωτική ή επενδυτική) μετατίθεται χρονικά εν όψει προσδοκιών χαμηλότερων τιμών, επιφέρει και ανεπιθύμητες κοινωνικοπολιτικές παρενέργειες και διάφορα κύματα σκεπτικισμού (π.χ. τον ευρωσκεπτικισμό).

Οι απαντήσεις που δίνουμε σήμερα για την αντιμετώπιση της οικονομικής ύφεσης και των συνθηκών αποπληθωρισμού επικεντρώνονται στη χαλαρή νομισματική πολιτική, ενώ η δημοσιονομική πολιτική είναι μάλλον παραμερισμένη καθώς έχει αναζωπυρωθεί το δόγμα ότι η δημοσιονομική πειθαρχία δεν πρέπει να παραβιάζεται.

Δόγμα που ίσχυε πριν από την κρίση του 1929 όταν η νεοκλασική θεωρία καθόριζε την οικονομική σκέψη και πριν βεβαίως από τη διατύπωση των παρεμβατικού χαρακτήρα απόψεων στην οικονομία από τον Keynes. Οι κεντρικές τράπεζες των ΗΠΑ - Βρετανίας (ήδη από το 2008), της Ιαπωνίας (με ένταση από το 2013) και η ΕΚΤ (πιο δειλά, αλλά με προσδοκίες εντατικοποίησης ενεργειών στο άμεσο μέλλον) έχουν διαμορφώσει μηδενικά σχεδόν παρεμβατικά επιτόκια και εφαρμόζουν προγράμματα ποσοτικής χαλάρωσης (αγορές τίτλων), με στόχο τη διοχέτευση περισσότερης ρευστότητας στην οικονομία μέσω του τραπεζικού συστήματος.

Η διαδικασία ωστόσο είναι χαμηλής αποτελεσματικότητας, καθώς το τραπεζικό σύστημα είναι απρόθυμο να αναλάβει «νέους κινδύνους» εν όψει της συνεχιζόμενης διευθέτησης των επισφαλειών από τις παλαιές δανειοδοτήσεις. Έτσι, η ρευστότητα συνεχίζει να παραμένει σε αδράνεια στο ενεργητικό των τραπεζών και δεν φθάνει σε όσους την έχουν ανάγκη καθώς δεν θεωρούνται αξιόχρεοι για να τη λάβουν, με συνέπεια τη διατήρηση της χαμηλής ταχύτητας κυκλοφορίας του χρήματος και την ατελέσφορη αντιμετώπιση της ύφεσης.

Αν πάντως το 330 π.Χ. είχε εφευρεθεί το ελικόπτερο που ο Milton Friedman είχε προτείνει να χρησιμοποιηθεί για να ριφθούν γρήγορα και άμεσα χαρτονομίσματα στους πολίτες, ο Μ. Αλέξανδρος θα το είχε σίγουρα χρησιμοποιήσει για την άμεση μεταβίβαση ρευστότητας στην οικονομία!

Ο Μ. Αλέξανδρος με το αποφασιστικά παρεμβατικό του πνεύμα που ξεδίπλωσε με ενέργειες όπως αυτές που μνημονεύσαμε προηγουμένως στη νομισματική πολιτική, συνέβαλε καθοριστικά στη μετέπειτα απογείωση της οικονομίας των ελληνιστικών χρόνων. Με το ίδιο πνεύμα οφείλουμε να αντιμετωπίσουμε το νοσηρό φαινόμενο του εκτεταμένου αποθησαυρισμού διαθεσίμων σήμερα, που διαβρώνει την πραγματική οικονομία. Με συντονισμένες ενέργειες, φορολογικού χαρακτήρα κυρίως, όλων των κυβερνήσεων που θα τον αποθαρρύνουν και άλλων που θα ενθαρρύνουν τη δαπάνη των διαθεσίμων από εταιρείες και ιδιώτες.

Με την υιοθέτηση μέτρων για την τόνωση της εγχώριας κατανάλωσης των πλεονασματικών χωρών ή άλλων που θα συμβάλουν στην ανακύκλωση των σωρευμένων εμπορικών πλεονασμάτων χωρών προς χώρες με χρόνια ελλείμματα, διαδικασία που συντελείται ήδη μεταξύ Κίνας και ΗΠΑ. Και αν η Κίνα επενδύει σε αμερικάνικα ομόλογα τα διαθέσιμά της, γιατί να μην εκδίδονται ευρωπαϊκά ομόλογα για τη χρηματοδότηση νέων υποδομών (project bonds) που θα καλύπτονται από τις πλεονασματικές χώρες;

Με δεδομένη πάντως την έλλειψη ηγετών με το ανάστημα του Μ. Αλεξάνδρου σήμερα, μπορούμε τουλάχιστον να εμπνευστούμε από το πνεύμα του και στα ζητήματα που σχετίζονται με την υπέρβαση της κρίσης και την καταπολέμηση του συνυφασμένου με αυτήν αποθησαυρισμού.

* Ο κ. Δημήτρης Τζάνας είναι οικονομολόγος.