Ο ΕΝΦΙΑ και η «εισβολή» στο τελευταίο αποκούμπι του Ελληνα

Το Σαββατοκύριακο ήμουν σε μια ραδιοφωνική εκπομπή κι ενώ μιλούσαμε για άλλα πράγματα, 8 στα 10 μηνύματα ακροατών ήταν κραυγές απόγνωσης για τους φόρους. Αλλά και στο διαδίκτυο το κύμα αγανάκτησης που υψώθηκε μετά την αποστολή των εκκαθαριστικών του ΕΝΦΙΑ δε λέει να ξεφουσκώσει. Λέτε ο ΕΝΦΙΑ να εξαντλήσει την υπομονή του κόσμου με τους φόρους; Υποψιάζομαι πως ναι, κι αυτό για τρεις λόγους:

Ο πρώτος έχει να κάνει με τη μεγάλη κρατική ασχημοσύνη που συνόδευσε την αποστολή των εκκαθαριστικών. Πώς να μην πάθει εγκεφαλικό ο κληρονόμος του προπολεμικού νοικοκυρέικου χωριατόσπιτου με αυλή, μπαχτσέ και στάβλους στην Πεπονιά Σερρών που πλήρωσε πέρσι χαράτσι 280 ευρώ και φέτος του ζήτησαν ΕΝΦΙΑ 25.000 ευρώ;

Και ο αγρότης της ημιορεινής Ηλείας που προσπαθεί ματαίως να πουλήσει ένα λιοστάσι στα 20.000 ευρώ, γιατί να μην ζητά από τον Γκίκα Χαρδούβελη να' ρθει να το αγοράσει αυτός, και μάλιστα στην τιμή των 600.000 ευρώ (όπως το ΥΠΟΙΚ το αποτιμά) και να υπόσχεται και "γουρνοπούλα κέρασμα";

Δύο μέρες μετά μάθαμε ότι αυτές οι αποτιμήσεις είχαν προκύψει από λάθος εφαρμογή μιας φόρμουλας εκ μέρους του ΥΠΟΙΚ κατά την απόδοση αντικειμενικών αξιών στις επίμαχες περιοχές. Ανθρώπινα τα λάθη, κι αν σταματούσαν εδώ θα συγχωρούνταν. Χρειαζόταν μια ανακοίνωση με την οποία το υπουργείο θα αναλάμβανε εμπράκτως την ευθύνη, θα δεσμευόταν π.χ. να εντοπίσει μέσα σε 15 μέρες τις περιοχές που αφορούσε αυτό το λάθος και θα απάλλασσε τους υπόχρεους από την απαίτηση πληρωμής του φόρου μέχρι τον επαναπροσδιορισμό του.

Κι όμως, δεν έγινε αυτό...

Ένεκα της αυξημένης προστασίας που απολαμβάνουν τόσο η συγκέντρωση των δημοσίων εσόδων όσο και τα στελέχη του ΥΠΟΙΚ που τη διεκπεραιώνουν (τα οποία ήθελαν «να μαυρίσουν στον ήλιο» όπως είπε ο κ. Γκίκας Χαρδούβελης), αλλά όχι και οι πολίτες, αρχικά ζητήθηκε από τον ιδιοκτήτη του χωριατόσπιτου της Πεπονιάς να πληρώσει 5.000 ευρώ για την πρώτη δόση του ΕΝΦΙΑ, υπό την απειλή προστίμου 25% για καθυστέρηση μιας μέρας, και η διόρθωση του λάθους μετατέθηκε για τον Νοέμβριο. Αυτό το -όχι πρώτο- επεισόδιο κραυγαλέας κρατικής αυθαιρεσίας σε βάρος των αγρίως φορολογούμενων πολιτών διήγειρε αρνητικά αντανακλαστικά σε μεγάλο μέρος του εθνικού κοινωνικού σώματος. Και ιδιαίτερα στους πάρα πολλούς ομοιοπαθείς, δηλαδή σε όλους όσοι έχουν λάβει φουσκωμένα εκκαθαριστικά εντελώς ασύμβατα με τις οικονομικές τους δυνάμεις και νιώθουν ότι φορολογούνται άδικα.

Ο δεύτερος λόγος έχει να κάνει με την εσφαλμένη επικοινωνιακή διαχείριση της καθυστερημένης "αποκατάστασης της τάξης". Μετά τις διαμαρτυρίες πολλών βουλευτών της συγκυβέρνησης, η αρχική απόφαση του "πληρώστε εσείς ό,τι τρελό σας ζητάμε και τα βρίσκουμε αργότερα" ανατράπηκε. Όμως η ανατροπή της συνοδεύτηκε από μεγάλες δόσεις πολιτικού θεατρινισμού. Ακολουθώντας τον κανόνα της πολιτικής επικοινωνίας, που λέει ότι οι ηγέτες πρέπει να βάζουν τους συνεργάτες τους να ανακοινώνουν τα αρνητικά μέτρα, αλλά τα θετικά να τα εξαγγέλλουν οι ίδιοι, ο Βαγγέλης Βενιζέλος έσπευσε πρώτος να ανακοινώσει τη μετάθεση πληρωμής της πρώτης δόσης του ΕΝΦΙΑ ενώ η "σωτήρια" επιστροφή στις περσινές αντικειμενικές για τη φορολόγηση των επίμαχων περιοχών επετεύχθη "με εντολή Σαμαρά". Λάθος, λάθος, λάθος... Όταν το ατόπημα είναι τόσο μεγάλο, μόνο το "συγγνώμη" σώζει κάπως την κατάσταση. Η αδυναμία της ηγεσίας της συγκυβέρνησης να το καταλάβει, λόγω της μονοδιάστατης προσήλωσής της στα έσοδα, αποδεικνύει για πολλοστή φορά ότι έχει χάσει κάθε επαφή με την κοινωνία.

Και ο τρίτος και βαθύτερος λόγος έχει να κάνει με την ίδια την ουσία του ΕΝΦΙΑ. Πρόκειται για έναν φόρο που από τη σύλληψή του αποτελεί κίνηση μετατόπισης της φορολογίας από τα εισοδήματα στην περιουσία. Προσοχή! Όχι στην πραγματική περιουσία -αφού αυτή θα περιλάμβανε ακίνητα αποτιμημένα σε τιμές αγοράς, καταθέσεις, ομόλογα και μετοχές-, αλλά σε φανταστική περιουσία. Δηλαδή σε ακίνητα αποτιμημένα με αξίες που έλκουν την καταγωγή τους από τα χρόνια κορύφωσης της φούσκας, ώστε η κυβέρνηση να χρεώνει στον καθένα ό,τι χρειάζεται για να βγουν τα νούμερα, χωρίς καμία πρόβλεψη σύνδεσης του φόρου με τις οικονομικές δυνατότητες των πολιτών. Εξ αποτελέσματος όμως αναδεικνύεται σε εργαλείο ρευστοποίησης της αγοράς ακινήτων, μελλοντικά ίσως και αποστέρησης των πιο αδύναμων οικονομικά στρωμάτων από τις έσχατες δικλίδες ασφαλείας.

Η κυβέρνηση έχει υποστηρίξει τον ΕΝΦΙΑ ως διαρθρωτικό μέτρο και δίκαιο φόρο με δύο επιχειρήματα: Πρώτον, ότι στην αγορά ακινήτων κλειδώνονται αντιπαραγωγικά κεφάλαια, άρα είναι απαραίτητη η φορολόγησή της, με σκοπό την ενίσχυση των παραγωγικών δραστηριοτήτων. Δεύτερον, ότι τα ακίνητα στην Ελλάδα είναι προϊόν φοροδιαφυγής, άρα είναι δίκαιο να πληρώσουν τώρα οι κάτοχοί τους όσους φόρους απέφυγαν να πληρώσουν στο παρελθόν.

Δεν εξηγεί όμως πώς και γιατί η επιβολή υψηλής φορολογίας στα ακίνητα εδώ και τώρα θα στρέψει προς παραγωγικές δραστηριότητες κεφάλαια που αποφεύγουν την αβεβαιότητα της Ελλάδας κι εξακολουθεί να αρνείται αυτό που όλοι βλέπουμε: ότι η υπερφορολόγηση των ακινήτων οδηγεί στη ρευστοποίηση μέχρις εξαφανίσεως της αγοράς, ελλείψει υποψήφιων αγοραστών. Όπως και το "πιλοτικό" χαράτσι της ΔΕΗ, ο ΕΝΦΙΑ έχει ντε φάκτο δημευτικό χαρακτήρα. Ποιος δεν θυμάται τις κυνικές προτροπές των υπουργών Βορίδη και Βαρβιτσιώτη προς όσους δεν μπορούν να πληρώσουν τον φόρο "να πουλήσουν τα ακίνητά τους";

Πίσω από την εισαγωγή ενός από τους υψηλότερους και καθολικότερους φόρους κατοχής ακινήτων στην Ευρώπη (1,76% του ΑΕΠ) σε μια χώρα που κατρακυλά προς τον πάτο των ευρωπαϊκών μισθών, με 25% ύφεση και 30% ανεργία, υπάρχει μια ανομολόγητη αλήθεια. Η κυβέρνηση, μη θέλοντας να μειώσει τις δημόσιες δαπάνες, να αυξήσει τη φορολογία στα υψηλά εισοδήματα ή να πειράξει ευθέως τις καταθέσεις, εκβιάζει την κοινωνία μέσω των φόρων ακινήτων προκειμένου να αντλεί ό,τι μπορεί από τις υψηλές ακόμη καταθέσεις μέρους των νοικοκυριών στις ελληνικές τράπεζες.

Ο μηχανισμός αυτός λειτουργεί επειδή η ελληνική κοινωνία έχει οικογενειοκεντρικό χαρακτήρα. Αλλά κι επειδή τα ακίνητα ναι μεν στο βραχύ διάστημα του 2001-09 υπήρξαν προνομιακό πεδίο ανακύκλωσης της φοροδιαφυγής για ένα μικρό κομμάτι της ελληνικής κοινωνίας, αλλά στο μακρό διάστημα από το 1970 ως το 2000 ήταν για το μεγαλύτερο μέρος της το κατεξοχήν εργαλείο οικογενειακής αποταμίευσης, καθώς η απόκτησή τους εξασφάλιζε προστασία από τον πληθωρισμό. Η διαχείριση των ακινήτων γίνεται ακόμη οικογενειακά και με τον ίδιο τρόπο πληρώνονται κι οι φόροι που τα βαρύνουν: μέσα από την ευρύτερη οικογενειακή κυκλοφορία του χρήματος όπου τα πλεονάσματα του παππού καλύπτουν τις τρύπες των εγγονών ή ακόμη και των συμπεθέρων.

Όσο ίσχυε το χαράτσι της ΔΕΗ, που αφορούσε μόνο τα χρησιμοποιούμενα σπίτια, απαιτούσε μικρότερα ποσά, δεν επιβάρυνε τους ανέργους με ένα μόνο σπίτι, είχε προσωρινό χαρακτήρα κι έπαιρνε αναβολή -μέχρι να βεβαιωθεί στην εφορία-, αυτό γινόταν σχετικά ανεκτό από την κοινωνία. Η ανεκτικότητα αυτή όμως εξαντλείται από τη στιγμή που εισάγεται ένας μόνιμος φόρος ακινήτων ο οποίος είναι αισθητά υψηλότερος του χαρατσιού, επιβάλλεται επί παντός περιουσιακού δικαιώματος (οικόπεδα, χωράφια, ψιλές κυριότητες, μη ηλεκτροδοτούμενα), χωρίς εξαιρέσεις για τους ανέργους, με εξελισσόμενη ακόμα την πτώση των εισοδημάτων, με προαναγγελθείσα τη νέα μείωση των συντάξεων, με μηδενικές για πολλούς τις καταθέσεις και μη ορατές τις οικονομικές προοπτικές για το σύνολο.

Είναι πάρα πολλοί αυτοί που χρωστάνε στην εφορία και δεν έχουν καταθέσεις. Είναι πάρα πολλοί κι αυτοί που αμφιβάλλουν για το αν και πόσο καιρό θα μπορούν να καλύπτουν τον ΕΝΦΙΑ μέσα από τους μηχανισμούς οικογενειακής αλληλεγγύης. Για μία χρονιά ίσως, αλλά για δεύτερη, τρίτη; Και τι θα γίνει άμα τελειώσουν τα χρήματα και η μετατροπή του -μοναδικού για κάποιους- περιουσιακού στοιχείου σε μετρητά, όπως εκβιάζεται από τον ΕΝΦΙΑ, ακόμη και στο ήμισυ των αντικειμενικών, παραμένει δύσκολη έως αδύνατη;

Όλοι εκείνοι που έχασαν δουλειές, παραιτήθηκαν από ζημιογόνες δραστηριότητες ή επιβιώνουν με τα ελάχιστα, εισπράττουν τη νέα φορολόγηση των ακινήτων ως απόπειρα απογύμνωσης από το τελευταίο αποκούμπι τους, την οικογενειακή αποταμίευση υπό τη μορφή της ακίνητης περιουσίας. Μιας περιουσίας που θα μπορούσε να χρησιμεύσει ως αφετηρία για μια νέα αρχή σε κάποιο πιο φωτεινό μέλλον.

Ακόμη χειρότερα, για τα μεγάλα θύματα της κρίσης ο ΕΝΦΙΑ ισοδυναμεί λίγο-πολύ με μια καθαρή απόπειρα αποστέρησής τους από την έσχατη δικλίδα ασφαλείας. Οι άνεργοι και οι περιθωριοποιημένοι της πόλης που έχουν ένα σπίτι να μείνουν θα πάρουν τρόφιμα από την εκκλησία και κάπως θα τη βγάλουν. Ή μπορεί να ελπίζουν ότι θα βρουν καταφύγιο στο χωριό φυτεύοντας ντομάτες και ψάχνοντας για μεροκάματο. Η πρώτη κατοικία και το χωράφι λειτουργούν ως έσχατες δικλίδες ασφαλείας εκεί που η οικονομία καταρρέει, η κοινωνική ασφάλιση εξαϋλώνεται και οι αντοχές της οικογενειακής αλληλεγγύης εξαντλούνται.

Με την επαπειλούμενη δήμευση της μικρής περιουσίας όμως, οι άνθρωποι αυτοί δε θα έχουν από πουθενά να πιαστούν για να αποφύγουν την πτώση μέχρις εσχάτων, δηλαδή τη μετατροπή τους σε εξαθλιωμένους αστέγους των πόλεων. Είναι πολύ μεγάλο το κομμάτι της κοινωνίας που αυτό το φοβάται και δεν το θέλει.

* Η κ. Μαριάννα Τόλια είναι δημοσιογράφος και συγγραφέας του βιβλίου "Το ευρώ, ο Νότος και η Ελλάδα. Έρευνες και Προσεγγίσεις για την κρίση στον Ευρωπαϊκό Νότο και τον ρόλο του ευρώ", Μεταμεσονύκτιες Εκδόσεις, Αθήνα 2014.