Turner: Πώς τα… «κλικ» αυξάνουν την ανισότητα

Είναι αλήθεια ότι οι ιδεολογίες που υπερασπίζονται την απόλυτη αυτονομία της αγοράς οδηγούν σε ταχύτατη αύξηση της ανισότητας; Σε πολλές περιπτώσεις, η ανισότητα μεταξύ των χωρών μειώνεται, σύμφωνα με τον Adair Turner, πρώην πρόεδρο της Αρχής Χρηματοοικονομικών Υπηρεσιών της Βρετανίας και μέλος της βρετανικής Επιτροπής Χρηματοοικονομικής Πολιτικής.

Ο ίδιος φέρνει ως παράδειγμα το μέσο κινεζικό νοικοκυριό, που αρχίζει να πλησιάζει το μέσο αμερικανικό - αν και έχει ακόμα πολύ δρόμο για να φτάσει στο ίδιο επίπεδο.

Τέτοια παραδείγματα, όμως, δεν αναιρούν τη σημασία της αυξανόμενης ανισότητας εντός των χωρών, σύμφωνα με τον κ. Turner. Έτσι, τόσο στην Κίνα όσο και στις ΗΠΑ, οι κοινωνίες είναι δραματικά άνισες, και γίνονται όλο και πιο άνισες. Χαρακτηριστικό είναι ότι το κατώτατο 25% των αμερικανικών νοικοκυριών δεν είδε σχεδόν καμία αύξηση στο πραγματικό του εισόδημα τα τελευταία 25 χρόνια, ενώ αντιθέτως το κορυφαίο 1% είδε το πραγματικό του εισόδημα σχεδόν να τριπλασιάζεται την ίδια περίοδο. Ταυτόχρονα, η ταχεία οικονομική ανάπτυξη σε πολλές αναδυόμενες αγορές έχει οδηγήσει σε αύξηση του βιοτικού επιπέδου σε κάποιον βαθμό σχεδόν για όλους, όμως το μερίδιο των πλούσιων και των υπερπλούσιων αυξάνεται δραματικά.

Η παγκοσμιοποίηση μπορεί να εξηγήσει ως έναν βαθμό τη στασιμότητα στα εισοδήματα του κατώτερου 25% στις ΗΠΑ και στις αναδυόμενες οικονομίες, αφού ο ανταγωνισμός από τους χαμηλόμισθους Κινέζους εργάτες έχει οδηγήσει σε πτώση των μισθών στις ΗΠΑ. Όμως, όπως υποστηρίζει ο κ. Turner, ένας πιο θεμελιώδης παράγοντας, ο οποίος έχει επιπτώσεις για όλες τις χώρες, είναι η τεχνολογική εξέλιξη.

Όπως εξηγεί, η τεχνολογική αλλαγή αποτελεί την ουσία της οικονομικής ανάπτυξης. Γινόμαστε πλουσιότεροι γιατί ανακαλύπτουμε τρόπους να διατηρήσουμε ή να αυξήσουμε την παραγωγή μας με λιγότερους εργαζόμενους, και διότι η καινοτομία δημιουργεί νέα προϊόντα και υπηρεσίες. Οι επιτυχημένες νέες τεχνολογίες πάντα οδηγούν σε απώλεια θέσεων εργασίας σε ορισμένους τομείς, οιι οποίες όμως αντισταθμίζονται από τη δημιουργία νέων θέσεων σε άλλους χώρους.

Ωστόσο, οι διαφοροποιήσεις στις νέες τεχνολογίες μειώνονται και έχουν διαφορετικές οικονομικές συνέπειες. Και οι νέες τεχνολογίες του σήμερα μπορεί να έχουν πολύ πιο ανησυχητικές επιπτώσεις από αυτές που είχαν οι αλλαγές στην ηλεκτρομηχανική εποχή.

«Φανταστείτε ότι πριν από 30 χρόνια κάποιος ανακάλυψε μια μαγική λέξη που θα μας έδινε τη δυνατότητα να μιλήσουμε σε οποιονδήποτε φίλο μας οπουδήποτε στον κόσμο. Με την προϋπόθεση ότι θα είχε εξασφαλίσει τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας, ο εφευρέτης θα είχε γίνει ο πλουσιότερος άνθρωπος στον κόσμο - και μαζί μ' αυτόν και ο δικηγόρος του και εκείνοι που θα του παρείχαν προϊόντα και υπηρεσίες πολυτελείας. Όμως, πέρα από αυτό, δεν θα είχαν δημιουργηθεί νέες θέσεις εργασίας», λέει χαρακτηριστικά ο κ. Turner.

Η τεχνολογία της πληροφορίας και των επικοινωνιών δεν είναι χωρίς κόστος, όμως σίγουρα το κόστος είναι πολύ χαμηλότερο σε σχέση με τις καινοτομίες της ηλεκτρομηχανικης εποχής. Το κόστος του hardware των υπολογιστών κάνει βουτιά με την πάροδο του χρόνου, ενώ μετά την ανάπτυξη του λογισμικού το οριακό κόστος αντιγραφής είναι ουσιαστικά μηδενικό. Και τα οφέλη που έχει ο καταναλωτής είναι μεγάλα συγκριτικά με το κόστος.

Όμως, οι θέσεις εργασίας που δημιουργούνται είναι ελάχιστες. Για παράδειγμα, η General Motors το 1979 απασχολούσε 850.000 εργαζόμενους, ενώ σήμερα η Microsoft απασχολεί 100.000 εργαζόμενους παγκοσμίως, η Google 50.000 και η Facebook μόλις 5.000 άτομα - δηλαδή μια σταγόνα στον ωκεανό της παγκόσμιας αγοράς εργασίας, που αντικαθιστά ελάχιστες θέσεις εργασίας από αυτές που έχουν εξαλειφθεί λόγω αυτοματοποίησης.

H αύξηση της ανεργίας, όμως, δεν είναι αναπόφευκτη, αφού δεν υπάρχει περιορισμός στον αριθμό των θέσεων στον τομέα υπηρεσιών που μπορούν να δημιουργηθούν στο λιανικό εμπόριο, στην εστίαση, στα ξενοδοχεία και σε διάφορες προσωπικές υπηρεσίες. Ωστόσο, οι μισθοί που θα ορίσει η αγορά για τις θέσεις αυτές μπορεί να οδηγήσουν σε ακόμα μεγαλύτερη ανισότητα. Και δεν υπάρχει λόγος να πιστέψουμε ότι η συνταγή των πολιτικών για όλα τα προβλήματα, δηλαδή η αύξηση των δεξιοτήτων του εργατικού δυναμικού, θα αντισταθμίσει την τάση αυτή, αφού οι εταιρείες δεν θα έχουν ανάγκη να απασχολούν περισσότερους ανθρώπους.

Αν και οι πιθανότητες εξέγερσης των λαών, λόγω των ανισοτήτων που δημιουργούνται από τις νέες τεχνολογίες, είναι απειροελάχιστες, η ακραία ανισότητα που μπορεί να υπάρξει σε επίπεδο ευκαιριών για εργασία είναι κάτι που θα πρέπει να μας ανησυχεί, υποστηρίζει ο κ. Turner, αφού θα υπονόμευε την ιδέα περί ισότητας των πολιτών.