M. El Erian: Η ανατομία της παγκόσμιας κρίσης

Η κρίση υπερβαίνει κράτη και περιοχές. Οι σταθερές καταρρέουν και οδικός χάρτης δεν υπάρχει. Ωστόσο, το μέλλον της Δύσης και της παγκόσμιας οικονομίας μπορεί να καθοριστεί από 4 παράγοντες. Γράφει ο Μ. El Erian.

Δημοσιεύθηκε: 21 Νοεμβρίου 2011 - 08:13

M. El Erian: Η ανατομία της παγκόσμιας κρίσης

Το αίσθημα αβεβαιότητας που επικρατεί στη Δύση είναι πλέον πρόδηλο και αυτό είναι απολύτως κατανοητό. Οι άνθρωποι ανησυχούν για το μέλλον τους και ο αριθμός όσων φοβούνται ότι τα παιδιά τους μπορεί να ζήσουν τελικά χειρότερα από αυτούς έχει φτάσει σε επίπεδα-ρεκόρ. Δυστυχώς, η κατάσταση θα γίνει ακόμα πιο ανησυχητική τους επόμενους μήνες.

Οι ΗΠΑ αντιμετωπίζουν δυσκολίες να επαναφέρουν την οικονομία σε τροχιά ανάπτυξης και αύξησης της απασχόλησης. Χιλιάδες άνθρωποι έχουν κατέβει στους δρόμους των αμερικανικών πόλεων και άλλοι τόσοι στην Ευρώπη, απαιτώντας πιο δίκαιο οικονομικό σύστημα. Στην ευρωζώνη, οι οικονομικές κρίσεις έχουν οδηγήσει σε παραίτηση δύο κυβερνήσεις, αντικαθιστώντας δύο εκλεγμένους αντιπροσώπους με διορισμένους τεχνοκράτες και με αποστολή να αποκαταστήσουν την τάξη.

Η ανησυχία για τη θεσμική ακεραιότητα, που είναι το κλειδί στην αρχιτεκτονική της σύγχρονης Ευρώπης, κορυφώνεται διαρκώς.

Η ανησυχία αυτή υπερβαίνει τα κράτη και τις περιοχές. Αλλά και όσοι προσπαθούν να δουν τη μεγάλη εικόνα ανησυχούν για τη σταθερότητα μιας διεθνούς οικονομικής τάξης, όπου οι δυσκολίες που αντιμετωπίζει ο δυτικός πυρήνας του συστήματος διαβρώνουν τα παγκόσμια δημόσια αγαθά.

Δεν είναι σύμπτωση ότι όλα αυτά συμβαίνουν ταυτόχρονα. Οι εξελίξεις αυτές και το γεγονός ότι εμφανίζονται την ίδια ακριβώς στιγμή καταδεικνύουν την αλλαγή του ιστορικού παραδείγματος που διαμόρφωσε τη σημερινή παγκόσμια οικονομία και την ανησυχία που προκαλείται από την απώλεια των σταθερών του παρελθόντος, είτε οικονομικών και χρηματοπιστωτικών είτε πολιτικών και κοινωνικών.

Η αποκατάσταση των σταθερών αυτών θα πάρει χρόνο. Από εδώ και πέρα δεν υπάρχει οδικός χάρτης να ακολουθήσουμε και η εμπειρία του παρελθόντος μπορεί να μας δώσει μόνο κάποιες συντεταγμένες. Ωστόσο, δύο πράγματα είναι ξεκάθαρα: Διαφορετικές χώρες επιδιώκουν διαφορετικά αποτελέσματα, είτε επειδή το επιλέγουν είτε επειδή είναι αναγκασμένες να το κάνουν. Και το παγκόσμιο σύστημα αντιμετωπίζει δυσκολίες στη συμφιλίωση αυτών των διαφορών.

Ορισμένες από τις αλλαγές θα είναι εξελικτικές και θα περάσουν αρκετά χρόνια μέχρι να αποκαλυφθούν. Άλλες θα προκύψουν άμεσα και ξαφνικά. Ωστόσο, όσο περίπλοκο και αν ακούγεται αυτό -και εξ ορισμού οι αλλαγές παραδείγματος είναι πολύ περίπλοκες καταστάσεις, που εμφανίζονται πολύ σπάνια-, ένα απλό αναλυτικό πλαίσιο μπορεί να μας φωτίσει για το τι πρέπει να αναζητήσουμε, πού να το περιμένουμε και πώς να προσαρμοστούμε καλύτερα.

Το πλαίσιο βασίζεται σε μια συνηθισμένη αναλυτική παράκαμψη. Στον σχηματισμό ενός περιορισμένου συνόλου επεξηγηματικών παραμέτρων σε αυτό που οι στατιστικολόγοι αποκαλούν εξίσωση ανοιγμένης μορφής. Ο στόχος δεν είναι να εξηγήσει κανείς τα πάντα, αλλά αντίθετα να υποδείξει έναν μικρό αριθμό παραμέτρων που μπορούν να υπολογίσουν κάποιους καθοριστικούς παράγοντες έστω και κατά προσέγγιση.

Ακολουθώντας την προσέγγιση αυτή, κάποιος μπορεί να υποστηρίξει ότι το μέλλον των οικονομιών της Δύσης και της παγκόσμιας οικονομίας θα διαμορφωθεί από την ικανότητά τους να κατευθύνουν τέσσερις αλληλοεξαρτώμενες δημοσιονομικές, οικονομικές, κοινωνικές και πολιτικές δυναμικές.

Η πρώτη δυναμική έχει να κάνει με τους ισολογισμούς. Πολλές δυτικές οικονομίες πρέπει να αντιμετωπίσουν την κληρονομιά δεκαετιών υπερβολικού δανεισμού και μόχλευσης. Όσες δεν έχουν αυτό το πρόβλημα όπως η Γερμανία συνδέονται με γείτονες που το έχουν. Αντιμέτωπες με την πραγματικότητα αυτή, διαφορετικές χώρες θα επιλέξουν διαφορετικές στρατηγικές απομόχλευσης.

Στην πραγματικότητα, οι διαφοροποιήσεις είναι ήδη εμφανείς.

Κάποιες χώρες, όπως η Ελλάδα, αντιμετωπίζουν τόσο εφιαλτική κατάσταση που είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς άλλο αποτέλεσμα πέρα από μια τραυματική χρεοκοπία και παρατεταμένη οικονομική αστάθεια. Και η Ελλάδα δεν θα είναι η μόνο δυτική οικονομία που θα αναγκαστεί να αναδιαρθρώσει το χρέος της.

Άλλες, όπως το Ηνωμένο Βασίλειο, κινήθηκαν αμέσως για να ελέγξουν καλύτερα τη μοίρα τους, αν και τα προγράμματα λιτότητας προϋποθέτουν αναπόφευκτα σημαντικές θυσίες.

Μια τρίτη ομάδα χωρών, με πρώτο παράδειγμα τις ΗΠΑ, δεν έχει κάνει ακόμα κάποια επιλογή απομόχλευσης. Έχοντας περισσότερο χρόνο στη διάθεσή τους, ακολουθούν το λιγότερο εμφανές και πολύ πιο σταδιακό μονοπάτι της χρηματοπιστωτικής συμπίεσης, κατά την οποία τα επιτόκια πέφτουν έτσι ώστε οι πιστωτές, ακόμα και αυτοί των σταθερών εισοδημάτων, να επιδοτούν τους οφειλέτες.

Η απομόχλευση συνδέεται στενά με τη δεύτερη παράμετρο, την οικονομική ανάπτυξη. Όσο μεγαλύτερη είναι η ικανότητα μιας χώρας να δημιουργήσει επιπρόσθετο εθνικό εισόδημα, τόσο μεγαλύτερη είναι η δυνατότητά της να εκπληρώσει τις δανειακές της υποχρεώσεις διατηρώντας και ενισχύοντας ταυτόχρονα το επίπεδο ζωής των πολιτών.

Πολλές χώρες, συμπεριλαμβανομένων της Ιταλίας και της Ισπανίας, πρέπει να ξεπεράσουν τα δομικά εμπόδια στην ανταγωνιστικότητα, στην ανάπτυξη και στη δημιουργία θέσεων εργασίας μέσα από πολυετείς μεταρρυθμίσεις στις αγορές εργασίας, στις συντάξεις, στην αγορά κατοικίας και στην οικονομική διακυβέρνηση. Κάποιες όπως οι ΗΠΑ μπορούν να συνδυάσουν τις δομικές μεταρρυθμίσεις με βραχυπρόθεσμες ενέσεις στη ζήτηση. Ενώ ελάχιστες, όπως η Γερμανία, δρέπουν τώρα τους καρπούς μιας δεκαετίας σταθερών (και υποτιμημένων) μεταρρυθμίσεων.

Αλλά η ανάπτυξη, αν και είναι απαραίτητη, δεν επαρκεί από μόνη της, δεδομένων της υψηλής ανεργίας και της αύξησης των ανισοτήτων στο εισόδημα και στον πλούτο.

Οπότε, φτάνουμε στην τρίτη δυναμική. Η Δύση δεν καλείται να επιτύχει μόνο ανάπτυξη, αλλά και περιεκτική ανάπτυξη, η οποία πάνω απ’ όλα θα περιλαμβάνει μεγαλύτερη κοινωνική δικαιοσύνη.

Πράγματι, υπάρχει μια βαθιά αίσθηση ότι ο καπιταλισμός στη Δύση έχει γίνει άδικος. Ορισμένοι παίκτες, με πρώτες από όλες τις μεγάλες τράπεζες, σημείωσαν αστρονομικά κέρδη κατά τη διάρκεια του boom και απέφυγαν τις μεγάλες απώλειες που τους αναλογούσαν κατά τη διάρκεια της κατάρρευσης. Οι πολίτες έχουν πάψει πια να δέχονται το επιχείρημα ότι αυτό το ατυχές αποτέλεσμα αντανακλά κάποιον ξεχωριστό ρόλο που επιτελούν οι τράπεζες. Και γιατί θα έπρεπε να το κάνουν, δεδομένου ότι τα προγράμματα διάσωσης των τραπεζών δεν έχουν τονώσει την ανάπτυξη και την απασχόληση;

Οι εκκλήσεις για ένα πιο δίκαιο σύστημα δεν πρόκειται να σταματήσουν. Το πιθανότερο είναι να επεκταθούν και να γίνουν ακόμα πιο έντονες. Η Δύση δεν έχει άλλη επιλογή από το να επιτύχει καλύτερη ισορροπία ανάμεσα στο κεφάλαιο και στην εργασία, ανάμεσα στις σημερινές και στις μελλοντικές γενιές και ανάμεσα στον χρηματοοικονομικό τομέα και στην πραγματική οικονομία.

Αυτό οδηγεί στην τελευταία παράμετρο, στον ρόλο των πολιτικών. Έχει γίνει της μόδας τόσο στην Αμερική όσο και στην Ευρώπη να αποδίδονται όλα σε μια έλλειψη ηγετών, κάτι που υπογραμμίζει τον βαθμό στον οποίο μια πολύπλοκη αλλαγή παραδείγματος οδηγεί στα όριά του το παραδοσιακό πλαίσιο σκέψης, τις διαδικασίες και τα συστήματα διακυβέρνησης.

Σε αντίθεση με τις αναδυόμενες οικονομίες, οι χώρες της Δύσης δεν είναι εξοπλισμένες με τα κατάλληλα εργαλεία για την αντιμετώπιση δομικών αλλαγών, και αυτό είναι απολύτως λογικό.

Σε τελική ανάλυση, η ιστορία τους, και ειδικά κατά τη διάρκεια της περιόδου της Μεγάλης Μετατροπής μεταξύ των ετών 1980 και 2008, είναι συνήθως κυκλική. Όσο περισσότερο καθυστερούν να προσαρμοστούν, τόσο μεγαλύτεροι θα είναι οι κίνδυνοι.

Αυτοί που βιώνουν τις επιπτώσεις από τις τέσσερις αυτές δυναμικές, οι περισσότεροι από εμάς, δεν πρέπει να παραλύσουν από το άγχος και την ανησυχία. Αντίθετα, μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε αυτό το απλό πλαίσιο για να καταγράψουμε τις εξελίξεις, να μάθουμε από αυτές και να προσαρμοστούμε. Σίγουρα θα υπάρχουν ακόμα κίνδυνοι, ασυνήθιστοι περιορισμοί και ιστορικά πρωτοφανή αποτελέσματα.

Όμως, θυμηθείτε, μια παγκόσμια αλλαγή παραδείγματος εμπεριέχει και μια σημαντική αλλαγή όχι μόνο στους κινδύνους αλλά και στις ευκαιρίες.

* Συμφωνείτε ή διαφωνείτε με τον αρθρογράφο; Τι γνώμη έχετε;

To Εuro2day.gr ενθαρρύνει τον διάλογο και την έκφραση απόψεων από τους αναγνώστες. Σχολιάστε το άρθρο και πείτε την άποψή σας δημόσια για όσα συμβαίνουν και μας αφορούν όλους. Αν θεωρείτε το άρθρο σημαντικό, διαδώστε το με τα εργαλεία κοινωνικής δικτύωσης.

Oι απόψεις που διατυπώνονται σε ενυπόγραφο άρθρο γνώμης ανήκουν στον συγγραφέα και δεν αντιπροσωπεύουν αναγκαστικά, μερικώς ή στο σύνολο, απόψεις του Euro2day.gr.