Η «απόβαση» των Ελλήνων στα Βαλκάνια

Η στρατηγική και τα κίνητρα των ελληνικών επιχειρήσεων που επένδυσαν στο εξωτερικό. Τα εμποδία και οι αγκυλώσεις. Οι χώρες υποδοχής.Έκθεση των κ.κ. Αρ. Μπιτζένη και Β. Βλάχου για το πανεπιστήμιο της Columbia.

Δημοσιεύθηκε: 28 Ιουνίου 2011 - 07:51

των Αριστείδη Μπιτζένη και Βασιλείου Βλάχου*

Μέχρι την πτώση των σοσιαλιστικών οικονομιών στη Νοτιοανατολική Ευρώπη (ΝΑΕ) (με τον γεωγραφικό προσδιορισμό «Νοτιοανατολική Ευρώπη» οι συγγραφείς εννοούν τις χώρες της Βαλκανικής -Αλβανία, Βοσνία και Ερζεγοβίνη, Βουλγαρία, Κροατία, Μολδαβία, Μαυροβούνιο, ΠΓΔΜ, Ρουμανία, Σερβία, Σλοβενία- την Κύπρο και την Τουρκία), την φιλελευθεροποίηση τους μέσα από το άνοιγμα των συνόρων τους, και την ελαχιστοποίηση των περιορισμών στην διακίνηση κεφαλαίου και εμπορικών συναλλαγών, το μέγεθος των ξένων άμεσων επενδύσεων (ΞΑΕ) από την Ελλάδα βρισκόταν σε εμβρυϊκό στάδιο.

Μετά την κατάρρευση των οικονομιών του ανατολικού σοσιαλιστικού μπλοκ το 1989, στα έτη που ακολούθησαν και επέφεραν την επιτυχή υιοθέτηση και εφαρμογή των κανόνων της ανοιχτής και ελεύθερης αγοράς, τόσο ο αριθμός όσο και το μέγεθος των ξένων άμεσων επενδύσεων των ελληνικών επιχειρήσεων γιγαντώθηκαν, καθώς βρήκαν πρόσφορο έδαφος για την επέκτασή τους στη ΝΑΕ.

Αν και οι πρώιμες ροές ΞΑΕ από την Ελλάδα κατευθύνθηκαν προς τον δευτερογενή τομέα με σκοπό την μείωση του κόστους παραγωγής, το μεγαλύτερο μέρος των ροών κατευθύνθηκε μετέπειτα προς τον τομέα των υπηρεσιών.

Η μετατόπιση αυτή επήλθε από την ανάδειξη νέων αγορών στη ΝΑΕ και σηματοδοτεί την ανάπτυξη σημαντικών εταιρικών παικτών στην ευρύτερη περιοχή. Τόσο το Ελληνικό σχέδιο για την οικονομική ανασυγκρότηση των Βαλκανίων, όσο και η αναβάθμιση του Χρηματιστηρίου Αθηνών έχουν επηρεάσει θετικά στην τοποθέτηση της Ελλάδας σε βασικό επενδυτή της ΝΑΕ.

Για παράδειγμα –και σε σχέση με τα παραπάνω– το απόθεμα των ΞΑΕ από την Ελλάδα αυξήθηκε από US$ 2,9 δισ. το 1990, σε US$ 6,1 δισ. το 2000, για να καταλήξει σε US$ 40,4 δισ. το 2009 (πηγή: UNCTAD). Το 2009, το 67% των ΞΑΕ από την Ελλάδα κατευθύνεται προς χώρες της ΝΑΕ – πάνω από US$ 20 δισ. στις Αλβανία, Βουλγαρία, ΠΓΔΜ, Ρουμανία, Σερβία, Κύπρο και Τουρκία (πηγή: Eurostat).

Σε σχέση με συνολικό απόθεμα ξένων άμεσων επενδύσεων που δέχεται η ΝΑΕ, για το 2008, 51% στην Κύπρο, 24% στην Αλβανία, 14% στην ΠΓΔΜ, 13,2% στη Σερβία, 6,7% στην Τουρκία, 6,6% στη Ρουμανία και 4,2% στη Βουλγαρία αντιστοιχούσε σε ξένες άμεσες επενδύσεις από την Ελλάδα (πηγή: ΟΑΣΑ).

Οι πολυεθνικές επιχειρήσεις (ΠΕ) από την Ελλάδα συνήθως δραστηριοποιούνται στην χώρα υποδοχής στο τελικό στάδιο της παραγωγικής διαδικασίας και προσφέρουν ώριμα προϊόντα/υπηρεσίες έτοιμα για κατανάλωση, προσαρμοσμένα στις εκάστοτε ανάγκες της αγοράς που απευθύνονται.

Τα βασικά κίνητρα για την επέκταση των ΠΕ από την Ελλάδα είναι η αναζήτηση νέων αγορών, η απόκτηση στρατηγικών πόρων, το χαμηλό εργατικό κόστος, η γεωγραφική εγγύτητα και η απουσία έγκαιρου και αποφασιστικού επενδυτικού ενδιαφέροντος από την Δύση (μόνο για την περίπτωση αγορών της ΝΑΕ).

Επιπλέον παράγοντες, όπως το μέγεθος της αγοράς υποδοχής, η δεκτικότητα της οικονομίας της χώρας υποδοχής και η παραγωγικότητα του κεφαλαίου, επηρεάζουν – αλλά με μικρότερη συχνότητα – την απόφαση των ΠΕ από την Ελλάδα να επενδύσουν άμεσα στην αλλοδαπή (πηγή: Μπιτζένης, 2003• εκδόσεις Σταμούλης).

Οι πρώτες επιχειρήσεις από την Ελλάδα που επένδυσαν άμεσα στην αλλοδαπή ήταν οι ελληνικές θυγατρικές από ΠΕ της αλλοδαπής. Οι αμιγώς ελληνικές ΠΕ προέκυψαν στη συνέχεια, αξιοποιώντας τις ευκαιρίες για διεθνή επέκταση έπειτα από την αναγκαία συσσώρευση εμπειρίας και τεχνογνωσίας.

Οι πρώιμες (1987-1994) αμιγώς ελληνικές ΠΕ ήταν απόρροια των συγχωνεύσεων και εξαγορών (Σ&Ε) των επιχειρήσεων της ημεδαπής που αποσκοπούσαν στην συγκέντρωση των παραγωγικών δυνατοτήτων για την δημιουργία μίας νέας ισχυρής βάσης όσον αφορά την τεχνολογία και το κεφάλαιο, η οποία θα καθιστούσε δυνατή τη μεταφορά της παραγωγής στην αλλοδαπή.

Κατά τη διάρκεια της συγκεκριμένης περιόδου, ωστόσο, τόσο η έλλειψη εμπειρίας όσο και τη νοοτροπία της οικογενειακής ιδιοκτησίας απέτρεπαν τις ελληνικές επιχειρήσεις να επενδύσουν άμεσα στην αλλοδαπή.

Η επιτυχημένη εξάπλωση των ΠΕ από την Ελλάδα, η οποία οφείλεται κατά κύριο λόγο στον συγκερασμό αναζήτησης και ανάδυσης νέων αγορών, οδηγεί στο συμπέρασμα ότι δεν είναι μόνο η διασπορά κινδύνου επιθυμητή –όσον αφορά τον αριθμό των χωρών υποδοχής– αλλά κυρίως η δημιουργία ενός ηγετικού ρόλου.

Το σύνολο διεθνών Σ&Ε που πραγματοποιήθηκε την περίοδο 2000-2009 καταδεικνύει ότι η πλειοψηφία των ΠΕ από την Ελλάδα δραστηριοποιείται στον τομέα των υπηρεσιών και έχει σημαντική παρουσία στην περιοχή της ΝΑΕ. Επίσης, τα ? των διακρατικών Σ&Ε που πραγματοποιήθηκαν την περίοδο 2000-2009 από ΠΕ από την Ελλάδα οφείλονται –κατά μέγεθος διακρατικών Σ&Ε– στις: Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος, Coca-Cola Ελληνική Εταιρεία Εμφιαλώσεως και Eurobank EFG.

Οι χώρες υποδοχής

Δεκατρείς οικονομίες υποδοχής απορροφούν το 99% του συνολικού αποθέματος των ΞΑΕ από την Ελλάδα το 2009, η πλειονότητα των οποίων είναι μικρές ανοικτές οικονομίες (πηγή: Eurostat). Πρώτη σε υποδοχή είναι η Κύπρος, η οποία συσσωρεύει το 28%. Ολλανδία, Τουρκία και Ρουμανία ακολουθούν συσσωρεύοντας συνολικά το 40%. Σερβία, υπεράκτια χρηματοοικονομικά κέντρα (ΥΧΚ), Βουλγαρία και ΗΠΑ ακολουθούν συσσωρεύοντας συνολικά το 23%. Αλβανία, ΠΓΔΜ, Γερμανία, Χονγκ Κονγκ (Κίνα) και Αυστρία ακολουθούν συσσωρεύοντας συνολικά το 8%.

Τα βασικά κίνητρα για την επέκταση των ΠΕ από την Ελλάδα που αναφέρθηκαν παραπάνω αφορούν την ελκυστικότητα των οικονομιών υποδοχής, εκτός από την περίπτωση των ΥΧΚ (π.χ. Νήσοι Καϋμάν και Νήσος Μπουβέ), όπου τα κίνητρα είναι φορολογικά.

Το Λουξεμβούργο –όπου τεράστιες αποεπενδύσεις πραγματοποιήθηκαν την περίοδο 2008-2009 –συμπεριλαμβανόταν στις βασικές χώρες υποδοχής ΞΑΕ από την Ελλάδα. Μία επιπλέον βασική διαφοροποίηση σε σχέση με το 2008 αφορά και το μερίδιο συσσώρευσης των ΥΧΚ το οποίο αυξήθηκε κατά 13% το 2009 και υποδηλώνει τον αυξημένο ρόλο των φορολογικών κινήτρων.

Το 26% του συνολικού αποθέματος των ΞΑΕ από την Ελλάδα το 2009 (27% το 2008) συσσωρεύτηκε από χώρες υποδοχής της ΝΑΕ (Αλβανία, Βουλγαρία, ΠΓΔΜ, Ρουμανία και Σερβία). Το συγκεκριμένο μερίδιο ωστόσο, δεν αντιπροσωπεύει το πραγματικό μέγεθος των ΞΑΕ από την Ελλάδα που κατευθύνεται στη ΝΑΕ. Έρευνες έχουν καταδείξει περιπτώσεις όπου ΠΕ από την Ελλάδα εγκαθιστούν την έδρα τους σε χώρες με χαμηλότερους φορολογικούς συντελεστές (π.χ. Κύπρος και Λουξεμβούργο) με σκοπό την επέκταση στα Βαλκάνια.

Ως εκ τούτου, ένα μέρος του συνολικού αποθέματος των ΞΑΕ από την Ελλάδα που συγκεντρώνεται στις χώρες αυτές, προορίζεται και ουσιαστικά μεταφέρεται στα Βαλκάνια.

Η διαφορά που παρατηρείται διαχρονικά στο μέγεθος των ΞΑΕ από την Ελλάδα σε σχέση με το αντίστοιχο προς την Ελλάδα –τόσο σε απόθεμα όσο και σε ετήσιες ροές– χαρακτηρίζει τη χώρα ως καθαρό δέκτη ξένων άμεσων επενδύσεων. Ακόμη και με την πτώση των άμεσων επενδύσεων από την αλλοδαπή στην Ελλάδα το 2010 –που κυρίως οφείλεται στη μείωση της εγχώριας ζήτησης– λόγω της οποίας η χώρα παρουσιάζει θέση καθαρού επενδυτή προς την αλλοδαπή, η θέση της Ελλάδας ως καθαρού δέκτη άμεσων επενδύσεων από την αλλοδαπή δεν αναμένεται να αλλάξει στο εγγύς μέλλον, λόγω των αναμενόμενων ιδιωτικοποιήσεων.

Η σταθερή αύξηση των ΞΑΕ από την Ελλάδα την περίοδο 2004-2007 καταδεικνύει, ωστόσο, ότι μόλις η οικονομία επανέλθει σε ρυθμούς ανάπτυξης, η Ελλάδα δύναται να ακολουθήσει το παράδειγμα των υπόλοιπων αναπτυγμένων χωρών και να παρουσιάσει θέση καθαρού επενδυτή προς την αλλοδαπή.

Ο πιθανός αντίκτυπος της ελληνικής κρίσης στις ΠΕ από την Ελλάδα έγκειται στην πώληση/«εγκατάλειψη» των θυγατρικών τους στα πλαίσια μείωσης των δαπανών που συντελούν στην επιβίωση τους. Σε διεθνές επίπεδο, η επίδραση της τρέχουσας κρίσης στην απόδοση των ΠΕ από την Ελλάδα ελαχιστοποιείται αφενός λόγω της διασποράς κινδύνου μέσα από την εισχώρησή τους σε περισσότερες από μία αναπτυσσόμενες οικονομίες που παρουσιάζουν θετικό ρυθμό ανάπτυξης και αφετέρου λόγω της ανθεκτικότητας του τομέα των υπηρεσιών – στον οποίο κατευθύνεται η πλειοψηφία των ΞΑΕ από την Ελλάδα.

Η μείωση της ζήτησης ωστόσο, τόσο σε διεθνές όσο και σε εγχώριο επίπεδο διακυβεύει τον ηγετικό ρόλο των ΠΕ στη ΝΑΕ.

* Ο Αριστείδης Μπιτζένης είναι Επίκουρος καθηγητής και ο Βασίλειος Βλάχος υποψήφιος διδάκτορας στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας. Το παρόν αποτελεί μία σύνοψη της έκθεσης που ετοιμάζουν για λογαριασμό του Πανεπιστημίου της Columbia (Vale Columbia Center on Sustainable International Investment, New York).

** Συμφωνείτε ή διαφωνείτε με τους αρθρογράφους; Τι γνώμη έχετε;

To Εuro2day.gr ενθαρρύνει το διάλογο και την έκφραση απόψεων από τους αναγνώστες . Σχολιάστε το άρθρο και πείτε την άποψη σας δημόσια για όσα συμβαίνουν και μας αφορούν όλους. Αν θεωρείτε το άρθρο σημαντικό διαδώστε το με τα εργαλεία κοινωνικής δικτύωσης.

Oι απόψεις που διατυπώνονται σε ενυπόγραφο άρθρο γνώμης ανήκουν στον συγγραφέα και δεν αντιπροσωπεύουν αναγκαστικά, μερικώς ή στο σύνολο, απόψεις του Euro2day.gr.