Τα λάθη που σκοτώνουν πετυχημένες επιχειρήσεις

«Τίποτα δεν αποτυγχάνει όσο η επιτυχία» (nothing fails like success). Με αυτή τη ρήση, ο καθηγητής R. Pascal εκφράζει το σύνηθες φαινόμενο της αποτυχίας πολλών επιτυχημένων επιχειρήσεων. Για παράδειγμα, από τις 32 εξαιρετικές επιχειρήσεις στις ΗΠΑ που παρουσίασε ο T. Peters στο παγκόσμιο best seller του «In Search of Excellence» τη δεκαετία του 1980, οι μισές δεν ζουν. Το ίδιο και στην Ελλάδα. Πολύ επιτυχημένες επιχειρήσεις μεγάλου μεγέθους και κυρίαρχες στην αγορά (π.χ. Πειραϊκή-Πατραϊκή, Φιξ, πρόσφατα Μαρινόπουλος) χρεοκόπησαν.

Η κατανόηση των αιτιών αυτού του φαινομένου είναι πολύ χρήσιμη για τις επιχειρήσεις που επιδιώκουν να είναι διαρκώς επιτυχημένες. Πάνω σε αυτά τα αίτια στηρίχθηκαν τα επόμενα παγκόσμια best sellers του Μάνατζμεντ, το «Built to Last» (Porras & Collins) και το «Good to Great» (Collins).

Ένα πρώτο αίτιο είναι η αλαζονεία στην οποία συνήθως οδηγεί η επιτυχία. Οι επιτυχημένες επιχειρήσεις αισθάνονται ακαταμάχητες, δεν μαθαίνουν διότι πιστεύουν ότι τα ξέρουν όλα, υποτιμούν τους μικρούς ή νέους παίκτες που μπαίνουν στην αγορά και συμπεριφέρονται υπεροπτικά στους πελάτες και τους εξωτερικούς συνεργάτες τους.

Το δεύτερο αίτιο είναι ο εφησυχασμός (complacency). Επαναπαύονται, δηλαδή, στις δάφνες τους, δεν αλλάζουν έγκαιρα, γίνονται συντηρητικές και δεν καινοτομούν, ενώ το περιβάλλον αλλάζει με γρήγορους ρυθμούς (το γνωστό φαινόμενο του βατράχου στην κατσαρόλα). Σε πολλές επιτυχημένες επιχειρήσεις που αυξάνουν το μέγεθός τους δημιουργείται αδράνεια λόγω γραφειοκρατίας, παγιωμένης κουλτούρας και συσχετισμού συμφερόντων που εμποδίζουν την προσαρμογή στις αλλαγές.

Ένας άλλος σημαντικός λόγος της αδράνειας είναι τα στελέχη και οι εργαζόμενοι που είναι προσανατολισμένοι προς τη δράση και όχι προς τη σκέψη. Χορεύουν όλοι μαζί στη σάλα και δεν ανεβαίνουν να δουν τον χορό από το μπαλκόνι, ώστε να εντοπίσουν προβλήματα ή ευκαιρίες για βελτιωτικές αλλαγές.

Τέταρτη αιτία είναι η παγίδα των «συνταγών επιτυχίας». Αυτό σημαίνει ότι η επιτυχία τους στηρίχθηκε σε σωστές συνταγές, οι οποίες μετατρέπονται σε ισχυρές πεποιθήσεις και στερεότυπα. Όμως, οι συνταγές επιτυχίας του παρελθόντος ή σε ένα συγκεκριμένο περιβάλλον μπορεί να είναι συνταγές αποτυχίας για το παρόν και το μέλλον ή για ένα διαφορετικό περιβάλλον. Αυτές οι συνταγές μπορεί να αφορούν το μάνατζμεντ, τα προϊόντα, τη στρατηγική, το μάρκετινγκ, τη διοίκηση του ανθρώπινου δυναμικού και τις υπόλοιπες λειτουργίες.

Πέμπτον, συχνά υπάρχει ένα τεράστιο χάσμα μεταξύ γνωρίζω και κάνω (know-do gap). Δηλαδή, όλοι γνωρίζουν πώς πρέπει να γίνουν τα σωστά πράγματα σωστά, αλλά δεν γίνονται λόγω ανικανότητας σχεδιασμού και κυρίως υλοποίησης των αλλαγών. Πάσχουν, δηλαδή, από έλλειμμα ηγεσίας και διοίκησης αλλαγών.

Τέλος, ειδικά για την Ελλάδα, που οι επιχειρήσεις είναι οικογενειακές, συχνή αιτία της αποτυχίας είναι η μη σωστή προετοιμασία των διαδόχων, των επιχειρηματιών και της ανώτατης διοίκησης, που συνήθως ταυτίζονται.

Το αντίδοτο στις παραπάνω αιτίες προφανώς είναι η συνεχής επαγρύπνηση, η εγρήγορση (mindfulness), η προνοητικότητα (proactiveness) και η συνεχής και έγκαιρη προσαρμογή της στρατηγικής, των δομών και της οργάνωσης, των συστημάτων, της κουλτούρας και βεβαίως των στελεχών που αντιστέκονται στις αλλαγές.

Η ευθύνη όλων αυτών αναμφισβήτητα ανήκει σε κάθε στέλεχος, αλλά κυρίως στην ανώτατη διοίκηση -που οφείλει να κάνει πράξη το «άλλαξε προτού αναγκαστείς να αλλάξεις» και να διοικεί μέσω του μέλλοντος και όχι μέσω του παρόντος και του παρελθόντος.

* Καθηγητής, διευθυντής Executive MBA στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών