Η «μαζική έξοδος» του Νότου έχει ήδη αρχίσει

Τα τελευταία χρόνια, γράφει ο αναλυτής Matthew Lynn στο MarketWatch, μάθαμε να συζητάμε καθημερινά για το ενδεχόμενο να φύγει από το ευρώ μια χώρα ή και παραπάνω. Το Grexit, το Spexit και το Quitaly γράφτηκαν με ανεξίτηλα γράμματα στο λεξικό των αγορών.

Συχνά ακούγεται ότι θα μπορούσαν και οι Γερμανοί να θελήσουν να εγκαταλείψουν την ευρωζώνη – και αυτός ακριβώς είναι ο στόχος του νεαρού κόμματος Alternative für Deutschland που κατεβαίνει στις γερμανικές εκλογές.

Μπορεί να κάνει την έξοδο κάποια χώρα - μπορεί και όχι. Θα το μάθουμε μέσα στα επόμενα χρόνια. Υπάρχουν όμως κι άλλοι τρόποι εξόδου από το ενιαίο νόμισμα. Οι χώρες μπορούν να παραμένουν, αλλά οι άνθρωποι να φεύγουν. Και αυτό ακριβώς συμβαίνει, σε δραματικές διαστάσεις.

Η Ευρώπη αρχίζει να βιώνει κύματα μετανάστευσης σε βαθμό που αυτό μοιάζει με τις μεγάλες εξόδους του 19ου αιώνα στους νέους κόσμους της Αμερικής και της Αυστραλίας.

Από ορισμένες απόψεις, αυτό θα διευκολύνει τη λειτουργία του ενιαίου νομίσματος. Θα δημιουργήσει όμως μεγάλες «τρύπες» στην περιφέρεια. Και ενώ ίσως φέρει πολύ φθηνές αποτιμήσεις σε χώρες όπως η Ισπανία ή η Ιταλία, οι επενδυτές θα πρέπει να είναι πολύ προσεκτικοί όταν θα θέλουν να κάνουν αγορές σε οικονομίες που είναι εγκλωβισμένες σε διαρκή διολίσθηση.

Στις δύσκολες εποχές, ο κόσμος πάντα προσπαθεί να βγάλει τα προς το ζην εκεί όπου οι προοπτικές είναι καλύτερες. Και οι εποχές είναι πολύ δύσκολες σε όλη την περιφέρεια της Ευρώπης επί τρία χρόνια τώρα, οπότε είναι αναμενόμενο να αρχίζει να εκδηλώνεται μαζική μετακίνηση ανθρώπων.

Τα νούμερα είναι ήδη συγκλονιστικά. Η μετανάστευση στην Ιταλία αυξήθηκε 30% και πάνω πέρσι, στους 79.000 Ιταλούς μετανάστες. Παραδοσιακά η μετανάστευση στην Ιταλία ξεκινά συνήθως από τον Νότο, αλλά τώρα η μεγαλύτερη κατηγορία είναι νεαροί πολίτες από τον πλούσιο βορρά. Πάνω από μισοί, είναι ηλικίας κάτω των 40 ετών.

Έρευνα του Real Instituto Elcano τον Φεβρουάριο έδειξε ότι το 70% των Ισπανών ηλικίας κάτω των 30 ετών σκέφτονται να φύγουν στο εξωτερικό. Από την Πορτογαλία έχει μεταναστεύσει το 2% του πληθυσμού τα δύο τελευταία χρόνια. Ο αριθμός των μεταναστών έχει διπλασιαστεί από τα επίπεδα του 2008. Αριθμός ρεκόρ (3.000) εγκαταλείπει κάθε μήνα την Ιρλανδία, που είναι το υψηλότερο επίπεδο μετά τον λιμό του 19ου αιώνα. Κάποιοι είναι Πολωνοί που επιστρέφουν στην πατρίδα τους, αλλά οι περισσότεροι είναι Ιρλανδοί που εγκαταλείπουν τη χώρα.

Όπως είναι αναμενόμενο, πολλοί μετακινούνται στη Γερμανία. Πάνω από 1 εκατομμύριο μετανάστες κατέφθασαν στη Γερμανία το 2012, συμφωνα με τα στοιχεια της στατιστικής υπηρεσίας της χώρας, με άνοδο 13% από πέρσι. Ο αριθμός των μεταναστών που προέρχονται από την Ισπανία, την Ελλάδα, την Πορτογαλία και την Ιταλία είναι αυξημένος 40%-45% σε σχέση με πέρσι. Άλλοι κατευθύνονται εκεί όπου βρίσκουν παραδοσιακά εργασία: οι Ιρλανδοί στη Βρετανία, οι Ισπανοί στη Νότιο Αμερική και οι Ιταλοί στις ΗΠΑ.

Κανείς δεν μπορεί να τους κατηγορήσει που φεύγουν: Εκεί που είναι δεν υπάρχουν δουλειές. Στην Ελλάδα ο συντελεστής ανεργίας των νέων κάτω των 25 ετών είναι 62%, στην Ισπανία 56% και στην Πορτογαλία 42%. Και αυξάνεται ταχύτατα κάθε μήνα.

Για να πούμε την αλήθεια, σε αυτές τις χώρες μπορεί να μη βρουν ποτέ δουλειά. Ίσως φτιάξουν τα πράγματα κάποια μέρα, αλλά καθώς όλη η ευρωπαϊκή οικονομία είναι εγκλωβισμένη σε ύφεση, δεν είναι και πολύ πιθανό. Αν είσαι 30 χρονών και δεν είχες ποτέ δουλειά, οι περισσότερες πιθανότητες είναι να μη βρεις ποτέ. Αν ανακάμψει κάποτε η οικονομία, μια ολόκληρη νέα γενιά θα διεκδικεί τις θέσεις εργασίας που θα δημιουργηθούν. Υπό τις υπάρχουσες συνθήκες, η μετακίνηση είναι η μόνη λογική κίνηση.

Για να είμαστε δίκαιοι, η μαζική μετανάστευση είναι ό,τι ακριβώς χρειάζεται η ευρωζώνη για να αποδώσει το ενιαίο νόμισμα. Μία από τις κριτικές εναντίον του ευρώ, όταν συστάθηκε, ήταν ότι ποτέ δεν θα έχει την ίδια κινητικότητα στην εργασία όπως οι ΗΠΑ.

Έτσι, ενώ οι εργαζόμενοι μπορούν να μετακινηθούν από το Ιλινόις στην Καλιφόρνια, αν εκεί έχει δουλειά, δεν είναι εξίσου εύκολο να μετακινηθούν από τη Σικελία στην Ολλανδία. Τα πολιτισμικά εμπόδια είναι πολύ μεγάλα. Για να μετακινηθεί κάποιος εντός της ευρωζώνης πρέπει να εγκαταλείψει την οικογένειά του και να μάθει μια νέα γλώσσα και έναν νέο τρόπο ζωής και μπορεί να πέσει θύμα διακρίσεων όταν φτάσει στον προορισμό του. Δεν είναι μια απόφαση που λαμβάνεται ελαφρά τη καρδία.

Στις ακραίες συνθήκες που επικρατούν, όμως, αυτό ακριβώς συμβαίνει. Η αγορά εργασίας αποκτά μεγαλύτερη κινητικότητα. Σε ένα βαθμό, αυτό θα βοηθήσει την ισορρόπηση της οικονομίας. Οι μισθοί θα πέσουν στη Γερμανία, καθώς θα πλημμυρίζουν τη χώρα οι εργάτες, και θα αρχίσουν να ανεβαίνουν στην περιφέρεια, καθώς ο κόσμος θα φεύγει. Σε μετριοπαθή επίπεδα, η ελεύθερη κίνηση των εργαζόμενων είναι καλή για την οικονομία –όπως είναι καλή οποιαδήποτε ελεύθερη κίνηση παράγοντα παραγωγής.

Το πρόβλημα είναι ότι δημιουργεί χάος στη χώρα από την οποία ξεκινά η έξοδος. Οι μετανάστες είναι συνήθως οι πιο μορφωμένοι και οι πιο καλοδουλευτές. Και όσο περισσότεροι φεύγουν, τόσο χειρότερη γίνεται η οικονομία που αφήνουν πίσω.

Ακόμα χειρότερα, στις περισσότερες χώρες της ευρωπεριφέρειας η δημογραφική κατάσταση είναι ήδη φριχτή. Οι πληθυσμοί γερνούσαν πριν ακόμη χτυπήσει η κρίση και οι κρατικοί προϋπολογισμοί υφίσταντο τεράστιες πιέσεις. Καθώς τα νεαρά άτομα αποχωρούν, ο εναπομένων πληθυσμός θα γίνεται όλο και γηραιότερος. Και καθώς θα παίρνουν και τις φορολογικές εισφορές τους μαζί, τα κρατικά ελλείμματα θα γίνονται όλο και μεγαλύτερα.

Επί 10ετίες η Ιρλανδία αντιμετώπιζε αυτό ακριβώς το πρόβλημα. Οι ευφυέστεροι νεαροί πολίτες μετανάστευαν στη Βρετανία ή στις ΗΠΑ. Μόνο όταν ανατράπηκε εκείνη η τάση μπόρεσε η ιρλανδική οικονομία να αρχίσει να ακμάζει. Αν καταφέρει να επιβιώσει το ευρώ (που θα παραμείνει ένα μεγάλο ερώτημα για μία 10ετία), θα τα καταφέρει με μια τεράστια «τρύπα» στην περιφέρεια.

Οι επενδυτές έχουν να λαμβάνουν ένα μάθημα από αυτό - και δεν είναι ευοίωνο. Αν και πολλές αξιοπρεπείς μετοχές σε χώρες όπως η Ιταλία και η Ισπανία μοιάζουν φθηνές από όλες τις συμβατικές απόψεις, και αξίζει να τις αγοράσει ο επενδυτής που πιστεύει ότι το ευρώ θα επιβιώσει, θα πρέπει να έχει υπόψη του ότι αυτές οι οικονομίες θα μείνουν κολλημένες σε αέναη διολίσθηση.

Η πραγματικότητα είναι ότι, ακόμη κι αν διορθωθεί το ενιαίο νόμισμα, αυτές οι οικονομίες δεν θα ανακάμψουν ποτέ - και πρέπει να τις αποφεύγουμε με κάθε κόστος.