* Οι αναλυτικοί πίνακες με τις εκτιμήσεις για την παγκόσμια ανάπτυξη αλλά και για την πορεία των επιτοκίων και των ισοτιμιών δημοσιεύεται στη δεξιά στήλη "Συνοδευτικό Υλικό".

Eνώ φέτος η παγκόσμια ανάπτυξη πιστεύεται πως θα εκπλήξει θετικά, ο προβληματισμός των οικονομολόγων αρχίζει να γίνεται πιο έντονος αναφορικά με το τι θα ακολουθήσει από το 2011 και ύστερα, καθώς τα μεγάλα δημοσιονομικά ελλείμματα και τα υψηλά κρατικά χρέη αναμένεται να επηρεάσουν την πορεία της ανάπτυξης τα επόμενα χρόνια.

Το 2010 πιστεύεται πως θα είναι «μία ιστορία δύο κόσμων», όπου οι αναδυόμενες θα τα πηγαίνουν καλύτερα σε σχέση με τις ανεπτυγμένες και κυρίαρχο θέμα θα αποτελέσει η απόκλιση των οικονομιών, αφού οι θεμελιώδεις διαφορές μεταξύ των χωρών θα γίνουν όλο και πιο ευδιάκριτες.

Πάντως, καθώς σε όλο τον κόσμο η απάντηση στην κρίση ακολούθησε, χωρίς εξαιρέσεις, το κεϊνσιανό μοντέλο, με τις κεντρικές τράπεζες να μειώνουν δραστικά τα επιτόκια και να ρίχνουν χρήμα στην οικονομία, έτσι ώστε να αναθερμανθεί η ζήτηση, η παγκόσμια οικονομία τώρα πλέον βρίσκεται σε εντελώς διαφορετική θέση απ’ ό,τι 12 μήνες πριν.

Κρίσιμο ερώτημα παραμένει το κατά πόσον η ανάκαμψη θα έχει γερά θεμέλια ή αν τελικά θα αποδειχτεί περιορισμένης διάρκειας και βάθους, όμως σε κάθε περίπτωση η τάση της ασύμμετρης ανάκαμψης από την κρίση θα συνεχιστεί.

Το 2010 το παγκόσμιο ΑΕΠ υπολογίζεται ότι θα κυμανθεί στο 4,2% (μετά τη συρρίκνωση 1,2% το 2009), με τα ανεπτυγμένα κράτη να σημειώνουν ήπια ανάκαμψη 2,8% (από -3,4% το 2009) και τις αναδυόμενες οικονομίες να εμφανίζουν μέσο ρυθμό ανάπτυξης 6,3% (από 1,6% πέρυσι).

Οι εκτιμήσεις ανά χώρα και περιοχή

Οι ΗΠΑ πιστεύεται πως θα σημειώσουν ρυθμό αύξησης του ΑΕΠ 3,8% (από -2,4% πέρυσι). Παρότι υπήρξε επιβράδυνση του ρυθμού ενίσχυσης του μεταποιητικού τομέα, οι θετικές εκπλήξεις στην παραγωγικότητα, στον τομέα των υπηρεσιών και, ακόμα περισσότερο, στα στοιχεία της κατανάλωσης κάλυψαν τη διαφορά. Αυτή η τελευταία εξέλιξη έχει ξεχωριστή σημασία γιατί το ενδεχόμενο νέας υποχώρησης στην κατανάλωση συνιστά ένα από τα σημαντικότερα ρίσκα για το μέλλον.

Η ανάπτυξη στην ευρωζώνη το 2010 υπολογίζεται στο 1,1% (από -4% το 2009). Τα στοιχεία το τελευταίο διάστημα παρουσίασαν εν γένει μικτή εικόνα, καθώς η μεταποίηση και οι υπηρεσίες διατηρήθηκαν σε τροχιά ανάπτυξης, όμως οι δαπάνες (κατανάλωση και επενδύσεις) παρέμειναν αδύναμες.

Ο πληθωρισμός εξακολουθεί να βρίσκεται σε ήπιο επίπεδο και επιτρέπει στην ΕΚΤ να διατηρήσει την τρέχουσα χαλαρή πολιτική της, όμως πέραν αυτού οι ελληνικές δημοσιονομικές εξελίξεις και η πιθανή μετάδοσή τους σε άλλα μέλη της ευρωζώνης αυξάνουν την αβεβαιότητα και ίσως οδηγήσουν σε διατήρηση αυτής της πολιτικής για μεγαλύτερο διάστημα από το «κανονικό».

Στην Κίνα φάνηκαν κάποια σημάδια οικονομικής επιβράδυνσης: ο ρυθμός ενίσχυσης της μεταποίησης υποχώρησε, αφού οι παραγγελίες, η παραγωγή και οι εξαγωγές σημείωσαν επιβράδυνση. Από τη μία πλευρά αυτή η εξέλιξη μπορεί να αμβλύνει τις ανησυχίες για μεγαλύτερο περιορισμό στη ρευστότητα στην Κίνα, από την άλλη όμως, αν αυτή η τάση ενισχυθεί, τότε τίθενται ερωτήματα κατά πόσον η κινεζική (και η διεθνής) ανάπτυξη είναι διατηρήσιμη.

Στην παρούσα χρονική στιγμή οι περισσότερες ενδείξεις (π.χ. κατανάλωση ηλεκτρισμού) συνηγορούν στη συνέχιση του σημερινού βασικού μοντέλου ισχυρής ανάπτυξης, ενώ η πρόσφατη αποδυνάμωση μπορεί να είναι απλώς... παρενέργεια των αργιών του Νέου Σεληνιακού Έτους (της Κίνας). Πρόσφατα στοιχεία από τη βιομηχανική παραγωγή, τον πληθωρισμό αλλά και από τα νέα δάνεια εμφανίστηκαν δυνατά (υπογραμμίζοντας τελικά την ανάγκη για πιο περιοριστική νομισματική πολιτική).

Πρόσθετα δεδομένα, επίσης, δείχνουν πως η ανάπτυξη διεθνώς παραμένει ισχυρή: στην Αυστραλία η οικονομία ενισχύθηκε το τελευταίο τρίμηνο (0,9%) με τον υψηλότερο ρυθμό των τελευταίων δύο ετών, υπογραμμίζοντας την απόφαση της κεντρικής τράπεζας για αύξηση του κόστους δανεισμού (στο 4% από 3,75%) για τέταρτη φορά μέσα σε πέντε συνεδριάσεις. Στοιχεία επίσης από τη Νότιο Κορέα και την Ινδία εμπεριείχαν θετικές εκπλήξεις.

Όσον αφορά στην Ιαπωνία, το 2010 αναμένεται να σημειώσει ανάπτυξη 2,2% (από -5,1% πέρυσι), ενώ από τις μεγάλες αναδυόμενες οικονομίες φέτος η ανάπτυξη υπολογίζεται σε 9,5% στην Κίνα, 7,5% στην Ινδία, 5,8% στη Βραζιλία και 4% στη Ρωσία. Συνολικά, η «ατμομηχανή» της παγκόσμιας ανάπτυξης, οι χώρες BRIC (Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία, Κίνα) υπολογίζεται πως θα σημειώσουν μέσο ρυθμό αύξησης του ΑΕΠ 7,9%, από 4,4% πέρυσι.

Εξάλλου, καθώς η ανάπτυξη στον ανεπτυγμένο κόσμο συγκρατείται από τα υψηλά χρέη, οι αναδυόμενες χώρες είναι αυτές που για κυκλικούς και διαρθρωτικούς λόγους ηγούνται της παγκόσμιας οικονομίας, ενώ τα ισχυρά θεμελιώδη μεγέθη τους, σε συνδυασμό με τα πλεονεκτήματα που απορρέουν από τα δημογραφικά χαρακτηριστικά τους, ενισχύουν, όπως δείχνουν τα πράγματα, και τις θετικές ροές επενδυτικών κεφαλαίων. Ωστόσο, αν τα επιτόκια αρχίσουν να ανεβαίνουν από το τρίτο τρίμηνο, το σκηνικό μπορεί αμέσως να μεταβληθεί.

Τα «κενά»

Οι δείκτες όμως στον τομέα των υπηρεσιών στις ανεπτυγμένες αγορές δείχνουν πως έχουν φτάσει σε ανώτατα σημεία, ενώ οι αντίστοιχοι της μεταποίησης παγκοσμίως εξακολουθούν να βρίσκονται σε ανοδική πορεία. Αυτό αντανακλά δύο ζητήματα:

1. Ότι είναι απόρροια της ανάκαμψης έπειτα από έναν σφοδρό κύκλο αποθεμάτων. 

2.  Ότι η ζήτηση για προϊόντα μεταποίησης από το εξωτερικό (ιδιαίτερα δε από τις αναδυόμενες αγορές) ενδεχομένως να λειτουργεί θετικά για τη μεταποίηση, όμως η σχετική αδυναμία του τομέα των υπηρεσιών αποτυπώνει το γεγονός πως η εγχώρια ζήτηση συνεχίζει να είναι υποτονική.

Εξάλλου, η ανεπαρκής αύξηση του χρήματος εξακολουθεί να συνιστά λόγο ανησυχίας για την προοπτική της ανάπτυξης, αφού δεν υπάρχουν ενδείξεις για επάνοδο της αύξησης του χρήματος με την ευρύτερη έννοια στις ΗΠΑ, στην ευρωζώνη και στην Ιαπωνία.

Σύμφωνα μάλιστα με ορισμένους οικονομολόγους, μια ισχυρότερη ανάπτυξη βραχυπρόθεσμα θα μπορούσε, ενδεχομένως, να παραχωρήσει εύκολα τη θέση της σε περισσότερο υποτονική εικόνα αργότερα, εντός του 2010, με προεκτάσεις και στο 2011.

Επίσης, στον απόηχο των μεγάλων κρατικών χρεών στον ανεπτυγμένο κόσμο, οι κεντρικές τράπεζες φαίνεται πως το ξανασκέφτονται αναφορικά με τη χρονική στιγμή κατά την οποία θα προχωρήσουν σε άνοδο των επιτοκίων.

Όλοι πάντως θέλουν να αποφύγουν το παράδειγμα της Ιαπωνίας κατά τη δεκαετία του ’90, καθώς τότε στα πρώτα σημάδια ανάκαμψης η αύξηση της φορολογίας και των επιτοκίων οδήγησε την οικονομία σε οπισθοδρόμηση, από την οποία η χώρα του ανατέλλοντος ηλίου δεν έχει ξεφύγει έως τις ημέρες μας.

Αλλαγή στρατηγικής

Η τάση της ασύμμετρης ανάκαμψης από την κρίση (π.χ. οι ΗΠΑ ανακάμπτουν ταχύτερα απ’ ό,τι η Βρετανία και η ευρωζώνη, ενώ συνολικά οι αναδυόμενες οικονομίες σημειώνουν τριπλάσιο ρυθμό ανάπτυξης σε σχέση με τις ανεπτυγμένες) πιθανόν να υπαγορεύσει σε βάθος χρόνου διαφορετικές στρατηγικές εξόδου από αυτήν.

Οι αναλυτές, πάντως, αναμένουν για το 2010 αύξηση των επιτοκίων του ευρώ στο 1,5% (από 1% σήμερα). Στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού, δεν αποκλείουν τα επιτόκια στις ΗΠΑ να παραμείνουν αμετάβλητα, αν και αρκετοί πια υπολογίζουν σε άνοδό τους στο 0,75% - 1%, στο τελευταίο τρίμηνο.

Από τις αναδυόμενες αγορές, οι οικονομίες της Ασίας και της Βραζιλίας ενδέχεται να αναγκαστούν να λειτουργήσουν περισσότερο επιθετικά, προκειμένου να αποφευχθούν πιθανές φούσκες και να περιοριστούν οι πληθωριστικές πιέσεις.

Από την άλλη πλευρά, βέβαια, καθώς τα επιτόκια βρέθηκαν σε ιστορικά χαμηλά και οι ισχυρές οικονομίες τύπωσαν την τελευταία διετία πολύ χρήμα, δημιουργούνται, λένε ορισμένοι οικονομολόγοι, οι προϋποθέσεις για έναν δομικά υψηλότερο πληθωρισμό τα επόμενα χρόνια, ο οποίος θα μπορούσε να περιορίσει και τις πιέσεις από τον μεγάλο κρατικό δανεισμό. Άλλοι υποστηρίζουν πως η επόμενη μεγάλη έκπληξη μπορεί να προέλθει από τις επίμονες αντιπληθωριστικές πιέσεις.

Το ελληνικό ζήτημα

Πάντως, ενώ στη μετά την κρίση εποχή οι ανεπτυγμένες χώρες είναι αντιμέτωπες με μία μεγάλη κληρονομιά κρατικού χρέους, που θα καθορίσει τις εξελίξεις, η ελληνική οικονομία, αν και αντιστοιχεί μόλις στο 0,6% της παγκόσμιας και στο 2,6% της ευρωπαϊκής, βρέθηκε στο επίκεντρο του διεθνούς ενδιαφέροντος, αφού ο φόβος πιθανής κρίσης κρατικού χρέους, που δεν θα περιορίζεται μόνο στις περιφερειακές οικονομίες, αυξήθηκε δραματικά.

Αν και διαρθρωτικά η ρίζα της επιτάχυνσης των ελλειμμάτων της Ελλάδας είναι διαφορετική από τους παράγοντες οι οποίοι οδήγησαν στην παρούσα παγκόσμια συσσώρευση κρατικού χρέους, ωστόσο τα αποτελέσματα μπορεί να είναι παρόμοια, όπως μείωση της παραγωγικότητας, αύξηση στο κόστος δανεισμού, μεγαλύτερη πιθανότητα χρεοκοπίας κ.λπ., με επιπτώσεις για τη σημερινή εύθραυστη οικονομική ανάκαμψη διεθνώς.

Στην Ελλάδα, καθώς η κρίση απέδειξε ότι δεν είναι πλέον δυνατόν το κράτος και οι ιδιώτες να δαπανούν δανειζόμενοι πέρα από τις δυνατότητές τους περισσότερα από όσα παράγουν στο διηνεκές, οι προβλέψεις των οικονομολόγων αναφέρουν πως η δημοσιονομική προσαρμογή οδηγεί σε συρρίκνωση του ελληνικού ΑΕΠ σε ποσοστό 9,6% την περίοδο 2009 - 2012, όπου η ανεργία θα αγγίξει το ανώτερο σημείο της στο 19%.

Τα πράγματα δείχνουν λοιπόν πως πέρα από τη μείωση των ελλειμμάτων θα πρέπει να επιδιωχθεί και η δημιουργία πρωτογενών πλεονασμάτων, ώστε να ελεγχθεί ο βραχνάς του χρέους, ενώ στρατηγικές τόνωσης της οικονομίας αποτελούν αναγκαία συνθήκη για να αποφύγουμε έναν φαύλο κύκλο μακροχρόνιας οικονομικής κατήφειας που θα καθήλωνε τη χώρα και τις προοπτικές της, διαταράσσοντας ίσως και την κοινωνική συνοχή.

Η αλήθεια είναι πάντως ότι τη λύση στο ελληνικό πρόβλημα την ψάχνουν πλέον οι αγορές σε όλο τον κόσμο. Στην τελευταία δημοσκόπηση της Bank of America - Merrill Lynch για τον Μάρτιο, μεταξύ 207 θεσμικών επενδυτών παγκοσμίως, η πλειονότητα (52%, από 58% τον Φεβρουάριο) θεωρεί πιθανή μία «ευρωπαϊκή διάσωση της τελευταίας στιγμής», έναντι ποσοστού 24% (από 11% τον Φεβρουάριο) που πιστεύει πως η Ελλάδα θα τα καταφέρει μόνη της.

Παράλληλα, το 19% τον Μάρτιο (έναντι 25% τον Φεβρουάριο) προβλέπει ελεγχόμενη χρεοκοπία ή αναδιάρθρωση του χρέους, με παραμονή όμως εντός της ευρωζώνης, ενώ σταθερό στο 2% παραμένει το ποσοστό αυτών που προβλέπουν άτακτη χρεοκοπία και αποχώρηση από τη ζώνη του ευρώ (το 3% από 4% τον περασμένο μήνα δήλωσε ότι δεν ξέρει ή δεν απαντά).


Όπως και να έχει η κατάσταση, παρότι η Standard & Poor’s που έβγαλε την ελληνική οικονομία από το καθεστώς παρακολούθησης έδωσε ανάσα, το βέβαιο είναι πως οι αγορές, οι επενδυτές και οι δανειστές θα συνεχίσουν να παρακολουθούν τις προσπάθειες για δημοσιονομική προσαρμογή και για διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις της χώρας με... το δάχτυλο στη σκανδάλη για αρκετό καιρό ακόμη.

* Αναδημοσίευση από το 626ο φύλλο της εβδομαδιαίας εφημερίδας ΜΕΤΟΧΟΣ & ΕΠΕΝΔΥΣΕΙΣ, 19 – 23 Μαρτίου 2010.

** Οι αναλυτικοί πίνακες με τις εκτιμήσεις για την παγκόσμια ανάπτυξη αλλά και για την πορεία των επιτοκίων και των ισοτιμιών δημοσιεύεται στη δεξιά στήλη "Συνοδευτικό Υλικό".