Ποια είναι η σχέση μεταξύ του «σοβαρού» και του «αστείου» στην αριστοφανική κωμωδία;

Το ερώτημα αυτό διερευνά η μελέτη της Μαρίας Δ. Γεωργούση με τίτλο «Σπουδαίον/Γελοίον» και υπότιτλο «Σημασίες, λειτουργίες, και η σχέση των όρων μεταξύ τους στις κωμωδίες του Αριστοφάνη» που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Παπαζήση.

Η ερευνήτρια του τμήματος Φιλολογίας στο πανεπιστήμιο Πελοποννήσου, με σχετικές μονογραφίες στο ενεργητικό της, εξετάζει τις σοφιστικές επιρροές στα έργα του μεγάλου κωμωδιογράφου, τη βωμολοχία στην υπηρεσία της διακωμώδησης, το μοτίβο των αντεστραμμένων διαπροσωπικών σχέσεων, την αντιστροφή στις σχέσεις των δύο φύλων.

Επίσης εξετάζονται τα φαινόμενα του ωφελιμισμού, την αφέλεια των πρωταγωνιστών και του χορού, την θηλυπρεπή αμφίεση στην διακωμώδηση της ευριπίδειας ποίησης και, τέλος, τη διεύρυνση της έννοιας του σπουδαίου και την ανάδειξη των νέων κοινωνικών αξιών της εποχής.

Όπως γράφει στον πρόλογό του ο καθηγητής στο πανεπιστήμιο Πελοποννήσου Ανδρέας Γ. Μαρκαντωνάτος, η συγγραφέας με τη διεισδυτική της ανάλυση κατόρθωσε να φωτίσει ανεξερεύνητες έως τώρα πτυχές της αριστοφανικής ρητορικής.

Ανέδειξε «την πολυστρώματη συμπλοκή οξυδερκούς πολιτικής κριτικής και αχαλίνωτης ευθυμολογίας στα κωμικά έργα του περιλάλητου Αθηναίου ποιητή».

Στις 217 σελίδες του βιβλίου, εκ των οποίων οι 25 είναι εκτενέστατη ελληνική και ξένη βιβλιογραφία, ο αναγνώστης διαπιστώνει πως το «σπουδαίον» σχετίζεται με την πολιτική, κοινωνική και πολιτιστική πραγματικότητα της Αθήνας του 5ου αιώνα π.Χ.

Ακολουθήστε το Euro2day.gr στο Google News!Παρακολουθήστε τις εξελίξεις με την υπογραφη εγκυρότητας του Euro2day.grFOLLOW USΑκολουθήστε τη σελίδα του Euro2day.gr στο Linkedin
Μάλιστα, παρακολουθεί την εμβριθή διαδικασία της ερευνήτριας να εξιχνιάσει τη θεώρηση του «γελοίου» ως διαδικασία γελοιοποίησης των παρεκτροπών του δημοσίου βίου με σκοπό τη διδαχή.

Η συλλογικότητα, η σημασία του κοινωνικού οφέλους, η ομόνοια, η κατίσχυση της ειρήνης είναι τα ιδεώδη που εκπέμπουν οι «Όρνιθες», οι «Βάτραχοι», οι «Θεσμοφοριάζουσες», οι «Εκκλησιάζουσες» και ο «Πλούτος».

Επισημαίνοντας στην εισαγωγή ότι τους όρους «σπουδαίον» και γελοίον» τους εισήγαγε ο Αριστοτέλης -προσδιορίζοντας ότι η τραγωδία αφορά τα σπουδαία και η κωμωδία συγγενεύει με τα γελοία- αναφέρεται στο ζήτημα της «σοβαρότητας» της αριστοφανικής κωμωδίας, το οποίο προϋποθέτει την συνύπαρξη και των δύο εννοιών.

Το συμπέρασμα είναι ότι η κωμωδία έχει και καλλιτεχνικό και πολιτικό χαρακτήρα καθώς οι αρχαίοι κωμικοί αγώνες δεν αποτελούσαν μόνο καρναβαλική εκδήλωση αλλά είχαν και διάσταση πολιτικής κριτικής.

Επισκοπώντας τις υπάρχουσες θεωρίες σε επίπεδο ξένων μελετητών (Χέντερσον, Φίσερ, Ζίμερμαν) ξεχωρίζει τη θέση ότι η «σοβαρότητα» σημαίνει αξιοπρέπεια, ευσέβεια και επισημότητα, ως αντίθεση του αποδομητικού «γελοίου» που αντιστοιχεί με το ανεπίσημο, τη χαμηλή ποιότητα, την αναξιοπρέπεια, το αχρείο ήθος.

Στο κύριο μέρος της μελέτης η συγγραφέας εξηγεί ότι ο βωμολόχος είναι ένας από τους αρχαιότερους τύπους της αττικής κωμωδίας, σε αντίθεση με τον αλαζόνα. Η συνήθης αντίδρασή του είναι να χλευάζει το μεγαλεπήβολο ύφος του αντιπάλου του με τόσο απροκάλυπτο τρόπο ώστε να τον εκθέτει δημοσίως.

Ετυμολογικά, η λέξη βωμολόχος έχει ως πρώτο συνθετικό το «βωμό» και ως δεύτερο συνθετικό το ρήμα «λοχάω» που σημαίνει παραμονεύω.

Αρα, αναφέρει το Αθηναϊκό Πρακτορείο, ο βωμολόχος ήταν αυτός που καραδοκούσε δίπλα σε ένα βωμό για να αρπάξει τα φαγώσιμα μέρη της θυσίας.

Αρχικά, ήταν ο τύπος του αλήτη ζητιάνου που στην πορεία του χρόνου απέκτησε τα χαρακτηριστικά του χυδαίου κόλακα, του λαϊκού γελωτοποιού που μεταχειριζόταν κάθε απρεπές μέσο για να γελοιοποιήσει τον αλαζόνα.

Από την άλλη πλευρά, ο αλαζόνας συνήθως ανήκε σε υψηλή κοινωνική θέση με το ανάλογο μορφωτικό επίπεδο. Συνεπώς, η αντίδραση του πρώτου εναντίον του δευτέρου υποκρύπτει ένα είδος αμφισβήτησης της καθεστηκυίας τάξης πραγμάτων.

Στην πάλη αυτή δεν υπάρχει δισταγμός για τη χρήση σεξουαλικών υπονοουμένων ακόμη και «κοπρολογίας», τονίζει η μελετήτρια.

Αλλά ποιος θεατής στον κόσμο δεν έχει γελάσει με τα ελευθεριάζοντα ευρήματα του Αριστοφάνη ο οποίος, χάρη στην εκπληκτική του ευστροφία, διδάσκει καυτηριάζοντας τα στραβά και τα ανάποδα της αρχαίας αθηναϊκής κοινωνίας; Που, εν πολλοίς, φαίνεται να ζουν στο σήμερα με πρώτο και… «καλύτερο» το φαινόμενο της «δημοκολακείας»;