Γυναίκα μεν, αλλά όχι με τα κοινωνικά, ηλικιακά, μορφωτικά χαρακτηριστικά που πιστεύαμε μέχρι σήμερα (υψηλής κοινωνικής-οικονομικής τάξης και μορφωτικού επιπέδου, μέσης ηλικίας) είναι o/η αναγνώστης του σήμερα.

Επανερχόμενοι σε μια ενδιαφέρουσα έρευνα, στοιχεία της οποίας παρουσιάστηκαν και συζητήθηκαν στο πλαίσιο της πρόσφατης 11ης Διεθνούς Έκθεσης Βιβλίου της Θεσσαλονίκης, τα στοιχεία που προκύπτουν -όσον αφορά τουλάχιστον τη δυναμική εισδοχή σ' αυτό που λέγεται "αναγνωστικό κοινό"- νέων αναγνωστών (οικονομικών μεταναστών και των παιδιών τους- προερχόμενων στην πλειονότητά τους από βαλκανικές και χώρες της πρώην ΕΣΣΔ) επαναδιαμορφώνουν το αναγνωστικό τοπίο.

Το ενδιαφέρον της έρευνας, που περιορίζεται μεν στους αναγνώστες των βιβλιοθηκών κι όχι τους αγοραστές και αναγνώστες βιβλίων, εστιάζεται όχι απαραίτητα σ' αυτό καθεαυτό το αναμφίβολα υπεράριθμο του δείγματος (34.083 αναγνώστες) αλλά στην... "αλήθεια" των στοιχείων, καθώς η οποιαδήποτε έρευνα (μια τελευταία επιχειρήθηκε στη διάρκεια της 11ης ΔΕΒ στη Θεσσαλονίκη με τη συμπλήρωση ανώνυμου ερωτηματολογίου) ενέχει τους κινδύνους των "πλασματικών δηλώσεων" (λ.χ. "διαβάζω περισσότερα από 40 βιβλία ανά έτος, επιλέγω κυρίως αρχαίους κλασσικούς και φιλοσοφικά κείμενα κ.λπ.).

Την έρευνα πραγματοποίησε η διδάκτωρ λογοτεχνίας του ΑΠΘ Σωτηρία Καλασαρίδου και μέρος της οποίας παρουσίασε στο πλαίσιο της 11ης ΔΕΒ (ως αφορμή για συζήτηση που οργάνωσε το περιοδικό "Αναγνώστης", με θέμα: ΅"Τι διαβάζουμε, πώς διαβάζουμε- το προφίλ του σημερινού αναγνώστη"),

Επιχειρεί, όχι με απευθείας επαφή με τους αναγνώστες αλλά με με βάση την επεξεργασία στοιχείων -αρχείων από τις δεκαοκτώ δημοτικές βιβλιοθήκες της Θεσσαλονίκης, από το 1982 μέχρι και το 2012, να ανιχνεύσει την αναγνωστική συμπεριφορά ενηλίκων, παιδιών και εφήβων (συνολικά 34.303 αναγνωστών, βάσει της εθνικής καταγωγής, του φύλου, της ηλικίας, αλλά και των αναγνωστικών τους προτιμήσεων) όπως προκύπτει από τους αριθμούς δανεισμών των βιβλίων.

Γυναίκα μεν αλλά, μάλλον νεότερη (έφηβη και νεαρής ηλικίας), πιθανότατα χαμηλής οικονομικής τάξης, οικονομική μετανάστης δεύτερης ή και τρίτης γενιάς που διαβάζει τη λεγόμενη "ροζ" λογοτεχνία (κάποιοι την έχρισαν "γυναικεία" , άλλη "εμπορική", "του εφήμερου" κι άλλοι "απλώς μετεξέλιξη με διαφορική εκδοτική μορφή των πρώην "βίπερ" αισθηματικού περιεχομένου), κάτοικος των λεγόμενων "δυτικών" προαστίων της πόλης είναι η νέα αναγνώστης.

Είναι, μάλιστα, η ίδια που δεν αγοράζει (οικονομική κρίση) αλλά δανείζεται βιβλία από τις δημόσιες βιβλιοθήκες, συμβουλεύει -έως επιβάλλει- στα παιδιά της να διαβάζουν ελληνική λογοτεχνία (με γνώμονα τον συγγραφέα και τη θέση του και τον σχολικό λογοτεχνικό κανόνα). Είναι χαρακτηριστικό πως οι: Άλκη Ζέη, Πηνελόπη Δέλτα, Ζωρζ Σαρή συνθέτουν την πλέον πολυδιαβασμένη, γυναικεία, συγγραφική τριάδα της λεγόμενης "παιδικής" ή εφηβικής" λογοτεχνίας.

Συχνά, μάλιστα, οι μητέρες "διαφαίνονται" πίσω από τις επιλογές των εφήβων, οι οποίοι εκτός τη σειράς του Χάρι Πότερ, επιλέγουν συχνά και τη... διαμορφούμενη "χρυσή πεντάδα" της ελληνικής λογοτεχνίας (Χρύσα Δημουλίδου, Όμηρο Αβραμίδη, Κάλη Καρατζά, Λένα Μαντά, Μαρίνα Πετροπούλου).

Η έρευνα αφορά αποκλειστικά την κίνηση των δημοτικών βιβλιοθηκών -γεγονός που δεν αντανακλά την πλήρη εικόνα της ανάγνωσης και των επιλογών των αναγνωστών (λείπει η κίνηση των βιβλιοπωλείων, όπου τα βιβλία αγοράζονται, αλλά στη συγκεκριμένη κατηγορία, οι λίστες των πλέον ευπώλητων βιβλίων που εκδίδουν συχνά βιβλιοπωλεία και εκδοτικοί οίκοι "χωλαίνουν" ως αντικείμενα έρευνας καθώς απουσιάζουν τα άλλα στοιχεία των "καταναλωτών γνώσης" (φύλο, ηλικία, κοινωνική-οικονομική τάξη κ.ά.).

Στο σύνολο των ενεργών αναγνωστών της 30ετίας που μελετήθηκε, το 76% είναι γυναίκες και το 24% άνδρες, με ανάλογη αντιστοιχία σε όλες τις ηλικιακές ομάδες.
 
Έτσι: την υψηλότερη αναγνωσιμότητα παρουσιάζει η ηλικιακή ομάδα 18-24 ετών, με αναγνωσιμότητα 31%. Ακολουθεί η ομάδα των παιδιών και εφήβων (5-18 ετών), με 17,9%. Και στις δύο υψηλής αναγνωσιμότητας κατηγορίες, η υπεροχή των γυναικών έναντι των ανδρών αναγνωστών είναι συντριπτική (63% έναντι 37%). Στην ηλικιακή κατηγορία 25-34 ετών, το ποσοστό των αναγνωστών είναι 17,6%, στην επόμενη (35-44 ετών) στο 15,4%, στην 45-54 "πέφτει" στο 9,5%, 55-64 ετών στο 5% και άνω των 65 στο 3,3%.

Στην "ιδεολογική εργαλειοποίηση" της ανάγνωσης αναφέρεται, μιλώντας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, η κ. Καλασαρίδου που διεξήγαγε την έρευνα και εξακολουθεί να μελετά τα στοιχεία της καθώς, όπως προκύπτει, "το 5% του συνολικού αναγνωστικού σώματος αποτελείται από αλλοδαπούς αναγνώστες, ενώ το ποσοστό αυξάνεται σε 10% στο αναγνωστικό σώμα παιδιών και εφήβων.

Η τελευταία κατηγορία αναγνωστών, αυτή των αλλοδαπών στα παιδιά και τους εφήβους, παρουσιάζει ενδιαφέρον καθώς σχεδόν το 50% της εν λόγω κατηγορίας αναγνωστών προέρχεται από χώρες του τέως ανατολικού μπλοκ, όπως την Αλβανία, τη Γεωργία, τη Ρωσία, τη Σερβία, την Ουκρανία.

Πρόκειται πιθανότατα για παιδιά οικονομικών μεταναστών που είτε έχουν γεννηθεί στη χώρα καταγωγής τους, είτε στη χώρα υποδοχής και τα οποία αναγνωρίζουν στην ανάγνωση μια διττή διάσταση: α) την αρωγή της στην ταχύτερη εκμάθηση της γλώσσας της χώρας υποδοχής και στην αρμονικότερη πολιτισμική ενσωμάτωση και β) τη συνδρομή της στη βελτίωση των σχολικών επιδόσεων.

"Είναι χαρακτηριστικό", υποστηρίζει η κ. Καλασαρίδου, "ότι ειδικά στη βιβλιοθήκη της Ξηροκρήνης (δυτική Θεσσαλονίκη) εντοπίζεται το φανατικότερο αναγνωστικό κοινό ενηλίκων αλλά και παιδιών, καθώς η αναλογία ανάμεσα στους αναγνώστες και τους δανεισμούς υπερβαίνει τα 45 βιβλία ανά αναγνώστη για το διάστημα ανάμεσα στον Απρίλιο του 2009 και τον Ιανουάριο του 2012― τόσο στο παιδικό παράρτημα όσο και στο παράρτημα ενηλίκων.

Από τις βιβλιοθήκες επομένως δυτικών περιοχών της πόλης, όπως η προαναφερθείσα, που στη συντριπτική πλειονότητα κατοικούνται από οικονομικούς μετανάστες και κατώτερα κοινωνικοοικονομικά στρώματα, βλέπουμε να διαγράφεται μια αισιόδοξη προοπτική υπέρβασης των κοινωνικοοικονομικών στερεοτύπων, τα οποία αναπαρήγαγαν μια ιδεολογικοποιημένη αντίληψη περί μειωμένου αναγνωστικού ενδιαφέροντος των κατώτερων κυρίως κοινωνικοοικονομικών στρωμάτων, ανασημασιοδοτώντας την κοινωνική διάσταση της ανάγνωσης και ανατρέποντας την κοινωνική προκατάληψη που συναρτούσε αναλογικά την κοινωνική θέση με την αναγνωστική κουλτούρα".

Αναφορικά με τα ξένα μυθιστορήματα (παιδικά και ενηλίκων) που σκαρφαλώνουν στη λίστα με τα best off των δανεισμένων διαπιστώνεται ότι: α) ανήκουν στο είδος της αστυνομικής λογοτεχνίας, β) έχουν μεταφερθεί στον κινηματογράφο και την τηλεόραση (π.χ "Το νησί" της Βικτόρια Χίσλοπ) γ) εντάσσονται στην pop κουλτούρα (λ.χ τα βιβλία του Πάολο Κοέλιο).

Χαρακτηριστική τέλος είναι η διαπίστωση (στο πλαίσιο της μελέτης των στοιχείων), σύμφωνα με την οποία, οι περισσότερες εγγραφές των αναγνωστών (στις βιβλιοθήκες) πραγματοποιούνται μετά την εμφάνιση της οικονομικής κρίσης, καθώς περίπου τα 2/3 των ενεργών αναγνωστών εγγράφονται τα τρία τελευταία χρόνια (Ιανουάριος 2009-Ιανουάριος 2012) με απόλυτη κορύφωση των τιμών τους στις αρχές του 2012 (ως το 2009, ο συνολικός αριθμός των χρηστών των βιβλιοθηκών μετά βίας "άγγιζε" τις 11.000 και ως το 2012 πραγματοποιήθηκαν 23.000 καινούργιες εγγραφές).

ΠΗΓΗ: ΑΠΕ-ΜΠΕ