"Ουδείς άπολις, μέχρις αν ή των Θεσσαλονικέων ή πόλις" (Κανένας δεν μπορεί να είναι άπολις, ανέστιος, χωρίς πατρίδα, όσο υπάρχει η Θεσσαλονίκη).

Με το μότο του Θεσσαλονικιού λόγιου του 14ου αιώνα Νικηφόρου Χούμνου, το οποίο παραθέτει ως προμετωπίδα στο 12ο βιβλίο του (και το έβδομο για τη... μόνιμη "μούσα" του, την πόλη της Θεσσαλονίκης και την αστική πολύμορφη διαχρονία της) επανέρχεται συγγραφικά και εκδοτικά ο δημοσιογράφος-συγγραφέας Χρίστος Ζαφείρης.

"Θεσσαλονίκη- η παρουσία των απόντων" τιτλοφορείται το τελευταίο βιβλίο (εκδόσεις "Επίκεντρο") με τον διευκρινιστικό υπότιτλο ("Η κληρονομιά Ρωμαίων, Μουσουλμάνων, Εβραίων, Ντονμέδων, Φράγκων, Αρμενίων και Σλάβων), το οποίο παρουσιάζεται σήμερα στο πλαίσιο της 11ης Διεθνούς Έκθεσης Βιβλίου, στη Θεσσαλονίκη.

Αυτή την "πολυεθνική διαστρωμάτωση των πολιτισμών της πόλης" αναζητά- εδώ και μισό ακριβώς αιώνα που ζει στη Θεσσαλονίκη ο συγγραφέας- και καταγράφει στη σειρά -μονοθεματικών σχεδόν βιβλίων του- για τη Θεσσαλονίκη ("Θεσσαλονίκης τοπιογραφία" , "Θεσσαλονίκης εγκόλπιον", "Η μνήμη της πόλης", "Ο έρως σκέπει την πόλη" κ.ά.).

"Θέλησα να καταγράψω όλα όσα άφησαν διάφοροι λαοί ως κατακτητές και ειρηνικοί συγκάτοικοι των Ελλήνων και άφησαν τα ίχνη τους. Βασικά για τις δύο κυρίαρχες εθνοθρησκευτικές ομάδες, Τούρκους και Εβραίους, αλλά και τις άλλες μικρότερες εθνικές και θρησκευτικές κοινότητες που συμβίωσαν στους δυο τελευταίους αιώνες της τουρκοκρατούμενης πόλης. Αλλά και στην απώτερη φάση της ζωής της Θεσσαλονίκης με την παρουσία των Ρωμαίων.

Επέλεξα αυτή την μορφή, αυτή τη ματιά, γιατί πολλά από τα κατάλοιπα των 'Άλλων' κατοίκων της έχουν ξεχαστεί ή έχουν αφομοιωθεί από τη στενή ελληνοκεντρική θέαση της πόλης και τις νεότερες χρήσεις των κτιρίων" λέει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο συγγραφέας.

Απαντώντας σε ερώτηση σχετικά με την "εμμονική του σχεδόν ενασχόληση με τη Θεσσαλονίκη" (από την οποία δεν κατάγεται, αλλά βρέθηκε ως φοιτητής της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘ προ 50ετίας και έκτοτε... παρέμεινε), λέει αφοπλιστικά (χρησιμοποιώντας τη ρήση των παλαιών Ηπειρωτών μαστόρων): "τ΄ν πέτρα ξέραμε, τ΄ν πέτρα πελεκούσαμε...".

Ακολουθήστε το Euro2day.gr στο Google News!Παρακολουθήστε τις εξελίξεις με την υπογραφη εγκυρότητας του Euro2day.grFOLLOW USΑκολουθήστε τη σελίδα του Euro2day.gr στο Linkedin
Το βιβλίο παρουσιάζει την πολιτισμική κληρονομιά (προσωπικότητες, κτίρια, σχολεία κ.λπ.) των λαών που πέρασαν από τη Θεσσαλονίκη ως κατακτητές και ειρηνικοί συγκάτοικοι των Ελλήνων και άφησαν τα ίχνη τους.

Γύρω από τις τρεις κυρίαρχες εθνότητες -Έλληνες, Τούρκους και Εβραίους- συμβίωσαν και άλλες μικρότερες, εθνικές και θρησκευτικές κοινότητες (Αρμένιοι, Βούλγαροι, Ιταλοί, Γάλλοι, Ρώσοι, Άγγλοι, Σέρβοι, Ρουμάνοι κ.ά.).

Σε αυτόν τον πολυεθνικό χαρακτήρα της πόλης εστιάζει ο νέος πολυσέλιδος ιστορικός οδηγός, υπενθυμίζοντας, αποκαλύπτοντας, αναλύοντας, σειρά στοιχείων (κτίρια, κατοικίες, καταστήματα, σχολεία, εκκλησιές και τζαμιά και μιναρέδες, και συναγωγές, σύλλογοι και καταστατικά, νοσοκομεία και εμπορικά καταστήματα, γειτονιές και νεκροταφεία), τα περισσότερα από τα οποία χάθηκαν μαζί με τους ανθρώπους τους στο δεύτερο μισό του προηγούμενου αιώνα...

"Η εθνοκεντρική και ειδικά η ελληνοκεντρική τακτική που ακολούθησε τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα η ελληνική διοίκηση, δίνοντας προτεραιότητα στη διάσωση και προβολή των ελληνορθόδοξων ιστορικών και αρχιτεκτονικών καταλοίπων στη Θεσσαλονίκη, οδήγησε στην περιθωριοποίηση και την εξαφάνιση πολλών μνημείων που ανήκαν στα σύνοικα εθνοθρησκευτικά στοιχεία της πόλης.

Κατεδαφίστηκαν οι μιναρέδες από τα τρία σημαντικά τζαμιά της πόλης και δεν αναστηλώθηκαν οι ιστορικές εβραϊκές συναγωγές που είχαν καταστραφεί στην πυρκαγιά του 1917.

Ο αποκλεισμός των μουσουλμανικών και εβραϊκών μνημείων στη νεοελληνική πόλη έγινε έμμεσα, με τον πολεοδομικό επανασχεδιασμό της Θεσσαλονίκης που εφαρμόστηκε μετά την καταστροφική πυρκαγιά. Αξιόλογος αρχιτεκτονικός πλούτος καταστράφηκε στις δύο μεταπολεμικές δεκαετίες με την περίφημη αντιπαροχή, χωρίς θεσμικό πλαίσιο και χωρίς να ληφθεί υπόψη κάποιο κριτήριο αξιολόγησης και διάσωσης" λέει ο συγγραφέας.

"Αγκωνάρι" για το στήσιμο του νέου εκδοτικού εγχειρήματος αποτέλεσε, πέραν της ήδη προϋπάρχουσας και καταγεγραμμένης στα έξι προηγούμενα βιβλία έρευνας του συγγραφέα και της πολυάριθμης βιβλιογραφίας ένας εν πολλοίς άγνωστος επαγγελματικός Οδηγός της Μακεδονίας του 1911 (ήταν η τρίτη χρονιά έκδοσης του "προγόνου" των σημερινών Αλμανάκ) που ήρθε στα χέρια του ερευνητή-συγγραφέα.

"Πλήρης οδηγός εμπορίου, βιομηχανίας, ναυτιλίας, γεωργίας, κτηνοτροφίας, τοπογραφίας, αρχαιολογίας, γραμμάτων, τεχνών, στατιστικής, μεταλλειολογίας, συγκοινωνίας, κ.λπ. Συγγραφείς υπό Γεωργίου Χατζηκυριάκου, Δ.Φ Καθηγητού και πρώην επιθεωρητού των Ελληνικών Σχολείων της Μακεδονίας" σημειώνεται στο εξώφυλλο της ιστορικής έκδοσης (50 σελίδες της οποίας συμπεριλαμβάνονται στο βιβλίο) κάνοντας ακόμα πιο αισθητή την... "Παρουσία ων απόντων" της Θεσσαλονίκης.

Είναι σε αυτόν τον "πλήρη οδηγό" που μαθαίνουμε 100 και πλέον χρόνια μετά για τις 33 "Ιουδαϊκάς Συναγωγάς" της πόλης, τα 25 μουσουλμανικά τεμένη, τις 22 ελληνικές ορθόδοξες εκκλησίες, τα σχολεία της ελληνικής ορθοδόξου κοινότητας, τα 25 τουρκικά σχολεία, τα επτά ισραηλιτικά σχολεία της Alliance Israelite, τα πέντε γαλλικά, τα επτά ιταλικά, τα δυο γερμανικά σχολεία, το διεθνές αγγλικόν παρθεναγωγείον, την αμερικανική γεωργική σχολή, τα έξι βουλγαρικά, τα δύο σερβικά, αλλά και το ρουμανικό και το αρμενικόν σχολείον...

Τους χιλιάδες επαγγελματίες και τα ξεχασμένα πλέον επαγγέλματα και την τοπιογραφία των καταστημάτων (τα εμπορικά καταστήματα μεταξωτών, και κασμιρίων και... λαιμοδετών στη Σαβρή πασά- τη σημερινή Βενιζέλου), οι... "αρωματοπώλαι" στεγάζονταν στην οδό Αγίου Μηνά, τα γαλακτοπωλεία στην Εγνατία, οι... "έμποροι στηθοδέσμων (κορσάζ)" μαζί με τους εμπόρους τσοχών και τους εμποροράπτες και οι πωληταί μουρουνέλαιου στον Φραγκομαχαλά, οι παντοπώλαι στην παραλία αλλά και στο Depot, οι πωληταί... χαβιαριού στην πλατεία Κολόμβου, οι χρυσοχόοι στη στοά Σαούλ και την αμιγώς εμπορική λεωφόρο "Σαβρή πασά", τα φωτογραφικά είδη στον Φραγκομαχαλά...

...Τα εισιτήρια και τα δρομολόγια του "Ενωτικού Οθωμανικού Σιδηροδρόμου" (ένα εισιτήριο για το... Σουφλί λ.χ. στοίχιζε 158 γρόσια- η Α΄ θέση και μόλις 71,30 γρόσια η Γ΄ θέση, ενώ στον ίδιο οδηγό διευκρινίζεται ότι "Η λίρα διατιμάται γρόσια 100").

Σε αυτή την ξεχασμένη από τους σύγχρονους κατοίκους της Θεσσαλονίκη των 23 αιώνων- τη Θεσσαλονίκη των Ρωμαίων, των Μουσουλμάνων, των Εβραίων, των Φράγκων, των διαφορετικών εθνοτικών γλωσσικών ομάδων μας ταξιδεύει το βιβλίο των 280 σελίδων και των εκατοντάδων φωτογραφιών.

Στη Θεσσαλονίκη και Σαλονίκη για τους Έλληνες, τη Σελανίκ (Selanik) για τους Τούρκους, Σαλονίκο (Salonico) για τους Εβραίους, Σολούν (Solun) για τους Σλάβους, Σαλόνικα και Σαλονίκ (Salonica, Salonique) για τους Ευρωπαίους.

Κι είναι σαν κάπου μέσα από τις σελίδες του βιβλίου και τις φωτογραφίες του να ξεπροβάλλει, στα περιθώρια των λέξεων και τω γραμμών, ένα άλλο απόσπασμα κειμένου- γραμμένο για τη "νύμφη" του Θερμαϊκού από τον... "νυμφίο" της Γιώργο Ιωάννου:

"...Μαζί σαπίζουμε, Νύμφη του Θερμαϊκού. Είσαι Νύμφη και είμαι Νυμφίος. Και είσαι η γενέτειρά μου. Εσύ, βέβαια, κάποτε θα ξανανιώσεις, όταν όλα αυτά τα μπετά ξαναγίνουνε, έτσι ή αλλιώς χώματα. Και στον καιρό της νέας δόξα σου, της νέας αναγέννησής του, αν είσαι μάνα, η ανά, η μάικω, και η μάντρε, εμάς Μπαγιάτιδες και Γιουνάνιδες, Αποικιστές και Αποίκους, που όμως φέρνουμε τις ουλές και τα σφραγίσματά σου, μη μας πατικώσεις μες στην ανωνυμία και τη λησμονιά, όπως τόσο καλά ξέρεις, αλλά να μας ξαναθυμηθείς, να μας πεις υιούς σου και να μας εξυψώσεις".

ΠΗΓΗ: ΑΠΕ-ΜΠΕ