«Διαύγεια» a la carte από το Δημόσιο

Οι "θεσμικές τρύπες" που επιτρέπουν σε κρατικούς οργανισμούς να μη δημοσιεύουν αποφάσεις, αλλά και η αδυναμία των πολιτών να συγκρίνουν τις αποφάσεις με τους προϋπολογισμούς π.χ. των δήμων, αποτελούν δύο από τις σοβαρότερες πληγές της "Διαύγειας". Οπως υποστηρίζουν όσοι παρακολουθούν το εγχείρημα, ακόμα και σήμερα υπάρχουν υπουργεία τα οποία ζητούν από νομικούς συμβούλους να βρουν «τρύπες» ώστε να αποφεύγεται η «Διαύγεια».

Ταυτόχρονα, κρατικές εταιρείες δεν δημοσιεύουν ούτε μία απόφαση στο Διαδίκτυο, με γνωμοδοτήσεις αμφιβόλου εγκυρότητας, ενώ οργανισμοί και δήμοι δημοσιεύουν μεν τις αποφάσεις αλλά με μεγάλη καθυστέρηση, με αποτέλεσμα να περιορίζονται τα περιθώρια αντιδράσεων όσων ενδιαφέρονται για ένα θέμα.

Πρόκειται για την αρνητική πλευρά του εγχειρήματος για την ενίσχυση της διαφάνειας και της λογοδοσίας. Οι άνθρωποι που ασχολούνται με την υπόθεση θεωρούν, όμως, ότι υπάρχει «εύκολη γιατρειά», ώστε να βελτιωθεί περαιτέρω μια πρωτοβουλία που θεωρείται πρωτοποριακή διεθνώς. Ο κ. Μιχάλης Βαφόπουλος, ερευνητής στο ΕΚΕΦΕ Δημόκριτος και μέλος του διοικητικού συμβουλίου της Εταιρείας Ελεύθερου Λογισμικού/Λογισμικού Ανοιχτού Κώδικα (ΕΕΛ/ΛΑΚ), υποστηρίζει πως οι δυσλειτουργίες της «Διαύγειας» δεν είναι τεχνολογικής φύσεως.

«Είναι ζήτημα οργανωτικής κατανόησης και, κυρίως, πολιτικής βούλησης», υποστηρίζει και επισημαίνει μερικές από τις προτάσεις που έχει καταθέσει η ΕΕΛ/ΛΑΚ για την ουσιαστική αναβάθμιση της «Διαύγειας». Ο κ. Βαφόπουλος θεωρεί πως πρέπει να καταργηθούν όλες οι εξαιρέσεις καθώς πλήθος οργανισμών δεν δημοσιεύει αποφάσεις στη «Διαύγεια». Για παράδειγμα, η ΕΥΔΑΠ και η ΕΥΑΘ, που είναι και εισηγμένες επιχειρήσεις, δημοσιεύουν αποφάσεις στη «Διαύγεια», ενώ η Εταιρεία Ακινήτων Δημοσίου (ΕΤΑΔ), που διαχειρίζεται περί τις 80.000 κρατικά ακίνητα, έχει αυτοεξαιρεθεί. Πολλοί άλλοι οργανισμοί ακολουθούν το ίδιο παράδειγμα, με κύριο επιχείρημα πως χρηματοδοτούνται σε ποσοστό κάτω του 50% από τον κρατικό προϋπολογισμό (επιχείρημα που θα μπορούσε να αξιοποιήσει π.χ. και η ΕΥΔΑΠ).

Στην ΕΕΛ/ΛΑΚ έχουν επίσης ζητήσει εδώ και πάρα πολύ καιρό να προωθηθεί νομοθετική ρύθμιση η οποία θα συνδέει τη δημοσίευση των αποφάσεων στη «Διαύγεια» με τη χρηματοδότηση ενός οργανισμού ή υπηρεσίας από τον κρατικό προϋπολογισμό. Θα χρηματοδοτείται μόνο αν δημοσιεύει έγκαιρα και με ακρίβεια τις αποφάσεις.

Ζητούμενο η ποιότητα και η ακρίβεια των πληροφοριών

Ο κ. Βαφόπουλος υποστηρίζει πως το δημόσιο πρέπει να ασχοληθεί περισσότερο με την ποιότητα και την ακρίβεια των δεδομένων που δημοσιεύονται στη «Διαύγεια», καθώς η ερευνητική κοινότητα και η αγορά έχουν τη δυνατότητα να δημιουργήσουν τα εργαλεία επεξεργασίας αυτών των δεδομένων και πρόσθετες υπηρεσίες προς τους πολίτες.

Ο ίδιος ήταν επικεφαλής της ερευνητικής πρωτοβουλίας publicspending.net, η οποία αξιοποιούσε τα ανοιχτά οικονομικά δεδομένα που παρέχονται από τις κυβερνήσεις (π.χ. «Διαύγεια»). Μέσω του publicspending.net μπορούσες με το όνομα μιας εταιρείας ή το ΑΦΜ να μάθεις πόσες και ποιες συμβάσεις είχε υπογράψει με το δημόσιο καθώς και το ύψος τους.

Διάδοχος της συγκεκριμένης πρωτοβουλίας είναι το έργο LinkedEconomy (www.linkedeconomy.org), το οποίο εντάσσεται στο πλαίσιο της Δ' Προγραμματικής Περιόδου του ΕΣΠΑ 2007-13 και υλοποιείται από το Υπουργείο Παιδείας και το Κέντρο Ερευνών του Πανεπιστημίου Πειραιώς. Το έργο αφορά στην παροχή ενιαίας πρόσβασης σε δεδομένα σχετικά με την οικονομική δραστηριότητα σε εθνικό και διεθνές επίπεδο, με βάση διεθνή πρότυπα, για την αξιοποίηση ετερογενών οικονομικών δεδομένων και την παροχή τεχνικής υποστήριξης σε φορείς που επιθυμούν να διαθέσουν τα δεδομένα τους. Ενδεικτικά, οι ενδιαφερόμενοι έχουν πρόσβαση σε δεδομένα σχετικά με τις δημόσιες προμήθειες ανά την Ελλάδα και τον κόσμο, τους προϋπολογισμούς, τις τιμές, την ασφαλιστική αγορά και την απασχόληση καθώς και χρηματοοικονομικά και μακροοικονομικά δεδομένα.

Η ακρίβεια των δεδομένων που δημοσιεύουν αρκετοί φορείς στη «Διαύγεια» είναι συζητήσιμη, ειδικά όταν μόνο τρεις οργανισμοί στην Ελλάδα (οι δήμοι Αθηναίων, Θεσσαλονίκης και Καλαμαριάς) παρέχουν ζωντανή ενημέρωση προς τους πολίτες για την εκτέλεση του προϋπολογισμού τους. Σ' αυτούς τους τρεις δήμους, με κάθε απόφαση για δαπάνη που δημοσιεύεται στη «Διαύγεια», αφαιρείται το αντίστοιχο ποσό από τον συνολικό προϋπολογισμό για το σύνολο τους έτους.

Κάποιοι άλλοι (ελάχιστοι) παρέχουν μηνιαία ενημέρωση για την πορεία του προϋπολογισμού, παρά την πρόβλεψη της νομοθεσίας για «τουλάχιστον μηνιαία ενημέρωση» από όλους τους κρατικούς φορείς και τους ΟΤΑ. Ο κ. Βαφόπουλος επισημαίνει πως πρέπει να συνδέονται οι δημοσιεύσεις στη «Διαύγεια» με την πορεία του προϋπολογισμού, ώστε και να μη γίνονται λάθη και να ελέγχεται π.χ. ένας δήμος για το ποσό που διέθεσε τελικά για μια προμήθεια ή για το τελικό κόστος ενός έργου.

Ακόμα μεγαλύτερη ακρίβεια θα υπήρχε αν εφάρμοζαν οι φορείς, σε κάθε δημοσίευση, έλεγχο του ΑΦΜ του προμηθευτή (κάτι που μπορεί να γίνει με διασύνδεση συστημάτων). Όταν δηλαδή εισάγεται η απόφαση στη «Διαύγεια» να ελέγχεται αν το ΑΦΜ είναι του προσώπου/οργανισμού που πληρώνεται ή υπέγραψε μια σύμβαση. Ένα πρώτο βήμα έχει γίνει, πάντως, με την κωδικοποίηση των κατηγοριών δαπανών με βάση τα ευρωπαϊκά πρότυπα.

Παρά το γεγονός πως πλήθος οργανισμών δημοσιεύει αυτόματα τις αποφάσεις στη «Διαύγεια», όσοι δεν έχουν λόγους να βιάζονται, επικαλούνται το γεγονός πως τις ανεβάζουν χειροκίνητα. Αν και η διασύνδεση είναι εύκολη, το αποφεύγουν, με αποτέλεσμα πλήθος αποφάσεων να δημοσιεύεται με μεγάλη καθυστέρηση.