Εξαγωγές: Πώς μας βάζουν τα γυαλιά οι Πορτογάλοι

Τη συνταγή για τη μεγάλη αύξηση των εξαγωγών της Πορτογαλίας τα τελευταία χρόνια, την ίδια ώρα που οι ελληνικές υποχωρούν, αναζητούν στην αγορά, καθώς από μήνα σε μήνα τα στοιχεία για τις επιδόσεις της Ελλάδας μας προβληματίζουν. Στο δωδεκάµηνο Οκτωβρίου 2013 - Σεπτεµβρίου 2014 η πτώση των ελληνικών εξαγωγών διαμορφώνεται σε 7,2% σε σύγκριση µε το προηγούμενο δωδεκάµηνο, σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ.

Κάποιοι συνδέουν τις επιδόσεις των Πορτογάλων με το γεγονός πως εξάγουν προϊόντα με υψηλότερη προστιθέμενη αξία και διαθέτουν διεθνείς πρωτιές σε κάποιους βιομηχανικούς τομείς. Ορισμένοι πιστεύουν πως δε χρειάζεται να ψάχνουμε λεπτομέρειες όταν το ελληνικό πρόβλημα συνδέεται περισσότερο με τη δομή της οικονομίας (από τις πλέον κλειστές οικονομίες του ΟΟΣΑ, γεγονός παράδοξο για το μικρό της μέγεθος), με την ισχνή παραγωγική βάση και την καχεξία των θεσμών (βλέπε γραφειοκρατία, διαφθορά κ.λπ.).

Οι πλέον επιθετικοί θεωρούν πως δεν υπήρξε ουσιαστική πολιτική εξαγωγών τα τελευταία χρόνια: Δεν έγινε ποτέ η συζήτηση για το αν πρέπει να ενισχύσουμε τους σημερινούς διεθνείς «πρωταθλητές» ή να αναδιατάξουμε την παραγωγική μας βάση σύμφωνα με τις σημερινές ανάγκες των διεθνών αγορών. Υπενθυμίζουν πως ακόμα και σήμερα ο ελληνικός δημόσιος τομέας προτιμά εισαγωγές, έναντι ντόπιων παραγωγών σε κάποιες κατηγορίες προϊόντων που κατασκευάζονται στην Ελλάδα.

Πώς κατάφεραν οι Πορτογάλοι να παρουσιάσουν τη μεγαλύτερη αύξηση μεταξύ των κρατών που επλήγησαν από την κρίση των τελευταίων ετών (Ισπανία, Ιρλανδία, Ελλάδα και Πορτογαλία); Γιατί οι ελληνικές επιχειρήσεις αδυνατούν να διευρύνουν την εξαγωγική τους παρουσία παρά τα οφέλη που -εκ πρώτης όψεως- έχουν από τη μείωση του μισθολογικού κόστους;

Και οι τρεις άλλες χώρες (Πορτογαλία, Ιρλανδία, Ισπανία) υπέστησαν πλήγμα στις εξαγωγές κατά την έναρξη της διεθνούς χρηματοπιστωτικής κρίσης, αλλά μέσα σε τρία χρόνια κατάφεραν να κερδίσουν το χαμένο έδαφος και να κινηθούν ακόμα ψηλότερα. Αντίθετα, τα οφέλη της Ελλάδας σε επίπεδο εξαγωγών είναι ελάχιστα παρά τη μείωση του μισθολογικού κόστους περίπου 13,3% την περίοδο 2009 - 2013.

Την εντυπωσιακότερη επίδοση όλων παρουσιάζουν οι Πορτογάλοι: Αν το 2008 οι εξαγωγές τους βρίσκονταν στο 100 σήμερα κινούνται κοντά στο 120, ενώ της Ελλάδας κάτω από το 90, με βάση σχετικές αναλύσεις.

Σημειώστε πως οι επιδόσεις της χώρας μας θα ήταν σαφώς χειρότερες αν δεν υπήρχε ο τουρισμός και η ποντοπόρος ναυτιλία, τομείς οι οποίοι βελτιώνουν και την εικόνα της προστιθέμενης αξίας των ελληνικών εξαγωγών.

Βέβαια η θετική πορεία των εξαγωγών της Πορτογαλίας είχε ξεκινήσει από τα μέσα της προηγούμενης δεκαετίας, οπότε η κρίση τη βρήκε σχετικά προετοιμασμένη. Πολλοί πιστεύουν πως η χώρα επωφελείται επειδή είναι μια πρώην αυτοκρατορία με κτήσεις στις περισσότερες ηπείρους. Τα στοιχεία τους διαψεύδουν αφού οι καλύτεροι πελάτες των πορτογαλικών εταιρειών είναι τρία κράτη-μέλη της Ε.Ε., τα οποία απορροφούν σχεδόν το 50% των εξαγωγών (στην Ε.Ε. των 28 κατευθύνεται σχεδόν το 73%).

Διαχρονικά, ο μεγαλύτερος πελάτης των πορτογαλικών εταιρειών ήταν η Ισπανία η οποία το 2013 απορρόφησε εξαγωγές ύψους 14,87 δισ. ευρώ έναντι 13,13 δισ. το 2012. Ακολουθούν η Γερμανία (7,32 δισ. το 2013) και η Γαλλία (7,3 δισ. ευρώ), ενώ μεγάλες αγορές για τους Πορτογάλους είναι η Ιταλία (2,06 δισ.) και η Ολλανδία (2,53 δισ. ευρώ). Οι εξαγωγές της Πορτογαλίας προς τη Βραζιλία ανήλθαν σε περίπου 989 εκατ. ευρώ το 2013 και στην Αργεντινή μόλις σε 118,6 εκατ. ευρώ.

Συνεπώς τα πλεονεκτήματα των Πορτογάλων πρέπει να αναζητηθούν αλλού με δεδομένο πως πριν από αρκετά χρόνια οι εξαγωγές τους ήταν σχεδόν ίσες σε αξία με αυτές της Ελλάδας. Όμως, η χώρα μας χάνει εδώ και χρόνια έδαφος έναντι της Πορτογαλίας με τη διαφορά να διευρύνεται την περίοδο της κρίσης.

Το 2013 οι ελληνικές εξαγωγές έφτασαν τα 27,28 δισ. ευρώ έναντι 27,34 δισ. την προηγούμενη χρονιά, ενώ της Πορτογαλίας ήταν υπερδιπλάσιες και έφτασαν τα 62,89 δισ. ευρώ (από 58,27 δισ. ευρώ το 2012). Ανοδικά κινούνται και το 2014 την ίδια στιγμή που οι ελληνικές εξαγωγές ακολουθούν φέτος πτωτική πορεία.

Ένα άλλο ζήτημα που κατά πολλούς θεωρείται εμπόδιο για τις ελληνικές εξαγωγές είναι το υψηλό κόστος της ενέργειας. Σύμφωνα, πάντως, με την τελευταία έκθεση (Key World Energy Statistics 2014) της International Energy Agency (IEA), οι βιομηχανίες της Πορτογαλίας πληρώνουν, κατά μέσο όρο, ακριβότερο ηλεκτρικό ρεύμα από τις ελληνικές, τουλάχιστον με βάση δεδομένα του πρώτου φετινού τριμήνου. Το κόστος για τη βιομηχανία της Πορτογαλίας ήταν 152,06 δολάρια ανά μεγαβατόρα, ενώ για τις ελληνικές 141,91 δολάρια.

Στην περίπτωση του φυσικού αερίου, όμως, οι ελληνικές βιομηχανίες πλήρωναν στις αρχές του έτους 60,99 δολάρια ανά μεγαβατώρα (MWh GCV) και της Πορτογαλίας 55,71 δολάρια. Τόσο η Ελλάδα, όσο και η Πορτογαλία είναι στην κορυφή της κατάταξης με βάση το κόστος ενέργειας για τις βιομηχανίες, αλλά στη χώρα της Ιβηρικής φαίνεται πως δεν αποτέλεσε εμπόδιο για τις εξαγωγές.

Αρκετοί αναλυτές θεωρούν πως οι Πορτογάλοι επωφελούνται καθώς διαθέτουν διαφορετικό μίγμα προϊόντων προς εξαγωγή σε σύγκριση με την Ελλάδα. Επιπλέον διαθέτουν ομίλους και τομείς που κατέχουν την πρώτη θέση ή βρίσκονται σε κορυφαίες θέσεις διεθνώς. Στην πρώτη πεντάδα των πορτογαλικών εξαγωγών στο εξάμηνο του 2014 βρίσκονταν οι μηχανές και τα εργαλεία, τα οχήματα και τα ανταλλακτικά αυτοκινήτων (με πελάτες τις ισπανικές και άλλες ευρωπαϊκές αυτοκινητοβιομηχανίες), τα βασικά μέταλλα, τα πλαστικά και τα προϊόντα πετρελαίου.

Στην Ελλάδα, εκτός από τα καύσιμα, στην πρώτη δεκάδα συναντούμε τα φάρμακα, τις πλάκες αργιλίου, το ελαιόλαδο, τα ψάρια, το βαμβάκι, τα λαχανικά, τους σωλήνες και τα τυριά. Συνεπώς, λένε όσοι εξετάζουν το μίγμα προϊόντων, οι Πορτογάλοι έχουν πλεονέκτημα και το αξιοποίησαν.

Κατέχουν π.χ. την πρώτη θέση διεθνώς στην παραγωγή φελλού, είναι ένας από τους μεγαλύτερους εξαγωγείς κρασιού, τα τελευταία χρόνια έχουν ενισχύσει τη διεθνή τους παρουσία στα παπούτσια, ενώ διαθέτουν και παραγωγή ανταλλακτικών.

Υπενθυμίζουν ονόματα όπως η Sonae Industria (ο μεγαλύτερος παραγωγός ξύλινων πάνελ διεθνώς), η Corticeira Amorim (ο μεγαλύτερος παραγωγός φελλού στον κόσμο), η Conservas Ramirez (ο αρχαιότερος παραγωγός κονσέρβας ψαριού στον κόσμο) κ.ά.

Η Πορτογαλία είναι επίσης ο 8ος παραγωγός κρασιού διεθνώς με ονόματα όπως Port Wine, Vinho Verde και Madeira Wine.

Κάποιοι άλλοι θεωρούν πως δε χρειάζεται να «ψάχνουμε τις λεπτομέρειες γιατί χάνουμε τη συνολική εικόνα». Επισημαίνουν εκθέσεις και διεθνείς αναλύσεις σύμφωνα με τις οποίες οι περισσότερες μεταρρυθμίσεις που προώθησαν οι κυβερνήσεις των τελευταίων ετών έμειναν στα χαρτιά και δεν είχαν ουσιαστικό αντίκτυπο στην πραγματική οικονομία. Θεωρούν πως δεν υπήρξε ούτε η στοιχειώδης αποτύπωση του παραγωγικού ιστού της χώρας ώστε να ακολουθήσουν παρεμβάσεις π.χ. στην υποκατάσταση εισαγωγών από εγχώρια παραγωγή.

Ο γρίφος των ελληνικών εξαγωγών, δηλαδή η αδυναμία της Ελλάδας να ενισχύσει τη διεθνή της παρουσία παρά τις μεταρρυθμίσεις και τις περικοπές των τελευταίων ετών, απασχόλησε και πρόσφατη έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Όποιος τη διαβάσει θα διαπιστώσει πως αντί για απαντήσεις,οι αναλυτές θέτουν νέα ερωτήματα σε μια προσπάθεια να εξηγήσουν το παράδοξο των ελληνικών εξαγωγών.

Οι ίδιοι θεωρούν, πάντως, πως οι σημαντικότεροι παράγοντες συνδέονται με τη δομή της οικονομίας και τους θεσμούς.