Τα «στενόχωρα» μαθηματικά του ελληνικού τουρισμού

Αποκαλυπτικά όσο και ανησυχητικά για το μέλλον αποδείχθηκαν τα ευρήματα της μελέτης για την «Εποχικότητα του τουρισμού στην Ελλάδα» του Ινστιτούτου Τουριστικών Ερευνών και Προβλέψεων (ΙΤΕΠ) του Ξενοδοχειακού Επιμελητηρίου Ελλάδας (ΞΕΕ), που παρουσιάστηκε μόλις χθες.

Η απόφαση του ΞΕΕ να στρέψει τις μελέτες του ΙΤΕΠ πιο βαθιά, στην ανάλυση των στοιχείων στο επίπεδο των περιφερειών της χώρας, έβγαλε λαβράκι. Επιβεβαίωσε πως η καταγραφή των επιδόσεων του τουρισμού στο σύνολο της χώρας έχει σχετική και μόνο αξία.

Τι πραγματικά συμβαίνει στις τουριστικές περιοχές αποκαλύπτεται από τα στοιχεία στις περιφέρειες. Η πλήρης εικόνα, μάλιστα, θα αποκαλυφθεί όταν η ανάλυση των δεδομένων επεκταθεί εντός των περιφερειών όπου καταγράφονται, ήδη, μεγάλες αποκλίσεις.

Η μελέτη φέρνει στην επιφάνεια τα στενόχωρα μαθηματικά του ελληνικού τουρισμού και υποχρεώνει την πολιτική ηγεσία και όσους εμπλέκονται στον χώρο (επιχειρηματίες, εργαζόμενους) να τοποθετηθούν σε κρίσιμα ερωτήματα.

Ερώτημα 1: Μπορεί το 4 ή το 6 να ισούται με 12; Μπορεί, δηλαδή, ένας τομέας όπως ο τουρισμός να θεωρείται ατμομηχανή της οικονομίας όταν λειτουργεί μόλις τέσσερις μήνες το καλοκαίρι, αλλά επιδιώκει να συντηρεί επιχειρήσεις όλο τον χρόνο;

Όπως προκύπτει από τη μελέτη, σε μόλις τέσσερις μήνες (Ιούνιος-Σεπτέμβριος) το 2013 ήρθε για διακοπές στη χώρα μας το 69,68% όλων των ξένων τουριστών. Το ποσοστό φθάνει στα όρια του «πατείς με πατώ σε» (86,5%) αν υπολογίσει κανείς το διάστημα Μαΐου-Οκτωβρίου (έξι μήνες).

Ερώτημα 2: Πώς γίνεται η «γάγγραινα» της εποχικότητας να εκτοξεύθηκε ραγδαία αμέσως μετά τους Ολυμπιακούς Αγώνες της Αθήνας και παρά το λίφτινγκ στις μονάδες της πρωτεύουσας και τα νέα ξενοδοχεία που δημιουργήθηκαν στις δημοφιλέστερες τουριστικές περιοχές της χώρας;

Τα ευρήματα της μελέτης είναι εύγλωττα. Στα τέλη της δεκαετίας του '90 και μέχρι τους Ολυμπιακούς Αγώνες της Αθήνας η εποχικότητα εμφανίζεται σταθερή. Αμέσως μετά άρχισε να σκαρφαλώνει, ενώ μετά την εκδήλωση της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης απογειώθηκε.

Ερώτημα 3: Γιατί απέτυχαν παταγωδώς να διευρύνουν την τουριστική περίοδο όλοι οι επενδυτικοί νόμοι της τελευταίας 15ετίας, παρά τον πακτωλό επιδοτήσεων για δημιουργία νέων μονάδων κυρίως στο Νότιο Αιγαίο και στην Κρήτη;

Από τη μελέτη προκύπτει ότι οι δύο περιοχές με την υψηλότερη συγκέντρωση ξενοδοχειακού δυναμικού (Νότιο Αιγαίο, Κρήτη) όπου υλοποιήθηκε ο κύριος όγκος επενδύσεων για νέα ξενοδοχεία, αποτελούν και τις «πρωταθλήτριες» της εποχικότητας μαζί με τα Ιόνια Νησιά. Τα σκήπτρα της εποχικότητας απέσπασαν το 2013 τα νησιά του Ιονίου (60,5%), ενώ ακολουθούν σε απόσταση βραχείας κεφαλής η περιοχή του Νότιου Αιγαίου (55,8%) και η Κρήτη (54,9%).

Ερώτημα 4: Γιατί η εποχικότητα οξύνθηκε τα τελευταία χρόνια πολύ περισσότερο απ' ό,τι στις ανταγωνίστριες χώρες;

Θα μπορούσε κανείς να επικαλεστεί την αύξηση της ζήτησης για τη χώρα μας την τελευταία διετία. Όμως, η εποχικότητα εξακολούθησε να οξύνεται και κατά τη διάρκεια της τετραετίας 2008-2012 όταν η τουριστική κίνηση προς τη χώρα μας έκανε βουτιά.

Ερώτημα 5: Υπάρχει σχέδιο ώστε να «ξεφουσκώσει» η έντονη εποχικότητα του ελληνικού τουρισμού και να διαχυθεί σε περισσότερους μήνες το τουριστικό ρεύμα προς τη χώρα μας;

Όπως προκύπτει από τη μελέτη οι τρεις βασικές δεξαμενές για να αντλήσει ο ελληνικός τουρισμός πρόσθετη πελατεία σε μήνες εκτός αιχμής είναι οι επισκέπτες τρίτης ηλικίας, οι τουρίστες από χώρες όπως η Κίνα, η Ιαπωνία, οι ΗΠΑ και η Τουρκία, αλλά και ο εσωτερικός τουρισμός.

Και στις τρεις περιπτώσεις, ωστόσο, η στρόφιγγα εμφανίζεται κλειστή προς το παρόν. Στην περίπτωση του τουρισμού τρίτης ηλικίας μελέτες υπάρχουν, αλλά ουδέποτε, για παράδειγμα, έγινε συστηματική προσπάθεια προσέλκυσης Ευρωπαίων συνταξιούχων σε μεγάλους αριθμούς μέσω συμφωνιών με τα ασφαλιστικά τους ταμεία.

Στην περίπτωση τουριστών από προορισμούς όπως η Κίνα, η Ιαπωνία και οι ΗΠΑ υπάρχει τεράστιο κενό απ'υθείας αεροπορικών συνδέσεων με την Αθήνα. Ο δε εσωτερικός τουρισμός έχει καταρρεύσει (μείωση 40-50% μέχρι πέρυσι). Κύριος λόγος η δραματική συρρίκνωση των προγραμμάτων κοινωνικού τουρισμού.

Ερώτημα 6: Πόσους ξένους επισκέπτες είναι διατεθειμένη να φιλοξενεί η Ελλάδα το καλοκαίρι χωρίς να δημιουργηθούν εκρηκτικές καταστάσεις στις δημοφιλέστερες τουριστικές περιοχές;

Όταν η Ελλάδα υποδεχόταν περί τα 12-13 εκατ. επισκέπτες με δείκτη εποχικότητας γύρω στο 50% αυτό σήμαινε πως το καλοκαίρι έκαναν διακοπές στη χώρα μας περίπου 6-7 εκατ. τουρίστες. Φέτος οι ξένοι επισκέπτες θα αγγίξουν τα 20 εκατ. (πάνω από 21,5 εκατ. μαζί με τους επιβάτες κρουαζιερόπλοιων). Αυτό σημαίνει, μετά την αναγωγή των στοιχείων, πως στο διάστημα Ιουνίου-Σεπτεμβρίου στριμώχτηκαν στις ελληνικές παραλίες τουλάχιστον 14 εκατ. ξένοι τουρίστες. Διπλάσιοι απ' ό,τι πριν από λίγα μόλις χρόνια. Ό,τι αυτό συνεπάγεται για την ποιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών και την επιβάρυνση υποδομών και ανθρώπων στις τουριστικές περιοχές και την υπερεκμετάλλευση φυσικών πόρων (όπως το νερό).

Ερώτημα 7: Μπορεί να διεκδικεί τη μερίδα του λέοντος των επιδοτήσεων στη σημερινή Ελλάδα ένας τομέας ο οποίος εξασφαλίζει επίπεδα απασχόλησης ελάχιστων μηνών;

Ήταν αρκετή μία διετία εκρηκτικής ανάπτυξης του τουρισμού για να οργιάσει η αδήλωτη εργασία στις τουριστικές περιοχές (σε ξενοδοχεία και επιχειρήσεις επισιτισμού). Τα στοιχεία, άλλωστε, είναι πολύ «φρέσκα» για να τα προσπεράσει κανείς.