Φυσικό αέριο: Τα ρίσκα από την κρίση στην Ουκρανία

Οι σχέσεις εξάρτησης της Ρωσίας από την Ευρώπη και της Ευρώπης από τη Ρωσία απομακρύνουν βραχυπρόθεσμα τον κίνδυνο διακοπής της ροής ρώσικου αερίου. Ωστόσο η στρατηγική διαμάχη Ουκρανίας-Ρωσίας και οι οικονομικές διαφορές που δεν μπορούν να λυθούν στο τεταμένο κλίμα που επικρατεί δεν αποκλείουν την πρόκληση προβλημάτων στο μέλλον.

Η έκθεση του The Oxford Institute for Energy παρουσιάζει όλες τις πλευρές του προβλήματος, ενώ οι άνθρωποι της εγχώριας αγοράς συνιστούν το άνοιγμα ως μέσο για τη βελτίωση της ασφάλειας εφοδιασμού.

H πιθανότητα να περικοπεί η ροή ρωσικού αερίου προς την Ευρώπη μέσω Ουκρανίας, με υπαιτιότητα είτε της Ρωσίας είτε της Ουκρανίας, ως αποτέλεσμα μέτρων της μίας χώρας έναντι της άλλης, είναι μικρή. Ωστόσο αβεβαιότητα συνεχίζει να υφίσταται. Πέραν του οξύτατου πολιτικού προβλήματος μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας, η χρόνια διαμάχη των δύο χωρών γύρω από το φυσικό αέριο και τους όρους διέλευσής του από το ουκρανικό έδαφος, σε συνδυασμό με τα αυξημένα χρέη της ουκρανικής Naftogaz στη ρωσική Gazprom, καθιστά πιθανή μια κρίση αντίστοιχη με αυτήν του 2009. Στην περίπτωση αυτή, οι χώρες που θα θιγούν περισσότερο είναι αυτές της ΝΑ. Ευρώπης που δεν διαθέτουν εναλλακτικές πηγές, η Ιταλία όπου καλύπτει το 20% της ζήτησης με ρωσικό αέριο, ενώ και η Ελλάδα μπορεί να υποστεί επιπτώσεις, αλλά μπορεί να υποκαταστήσει σημαντικό ποσοστό των εισαγωγών της με υγροποιημένο αέριο.

Αυτά είναι τα κυριότερα σημεία έκθεσης του The Oxford Institute for Energy Studies, η οποία εξετάζει τις επιπτώσεις της ουκρανικής κρίσης στις αγορές αερίου. Σε αυτήν επισημαίνεται ότι σε καμία από τις δύο πλευρές δεν συμφέρει πραγματικά να χρησιμοποιήσει το φυσικό αέριο ως μέσο πίεσης, ενώ ούτε και η Ε.Ε. σκέπτεται στις κυρώσεις της εναντίον της Ρωσίας να χρησιμοποιηθεί το φυσικό αέριο.

O χάρτης με τους ρωσικούς αγωγούς μεταφοράς αερίου στην Ευρώπη

Το κυρίως πρόβλημα που μπορεί να προκαλέσει διαταραχή στην ομαλή ροή αερίου μέσω Ουκρανίας, επισημαίνει η έκθεση, είναι τα χρέη της ουκρανικής εταιρείας αερίου στην Gazprom ύψους 3,3 δισ. δολαρίων τον Φεβρουάριο (από αυτά τα 2 δισ. είναι υπερήμερα). Μάλιστα όπως τονίζεται, η πιθανότητα διαταραχής της ροής αερίου υφίσταται, καθώς αφενός η υπερχρέωση της Ουκρανίας έναντι της Ρωσίας για το φυσικό αέριο αποτελεί χρόνια κατάσταση, αφετέρου η διαχείρισή της είναι σχεδόν αδύνατη λόγω της στρατηγικής διαμάχης και της μεγάλης έντασης στις σχέσεις των δύο χωρών.

Στην περίπτωση όπου η ροή ρωσικού αερίου μέσω Ουκρανίας περικοπεί, τις μεγαλύτερες επιπτώσεις θα τις υποστούν οι χώρες της ΝΑ. Ευρώπης και ιδιαίτερα η Βουλγαρία, η Ρουμανία και οι χώρες της πρώην Γιουγκοσλαβίας. Χώρες όπως η Ουγγαρία, η Σλοβακία και η Τσεχία θα επηρεαστούν επίσης, ενώ στην περίπτωση παρατεταμένης περικοπής, θα επηρεαστεί και η Ιταλία, που είναι η τρίτη μεγαλύτερη καταναλώτρια φυσικού αερίου.

Στο σύνολο της Ευρώπης, μια νέα κρίση θα έχει μικρότερες επιπτώσεις για το αμέσως επόμενο διάστημα, από αυτές του 2009. Ο λόγος είναι ότι λειτουργεί πλέον ο αγωγός Nord Stream που μεταφέρει ρώσικο αέριο στη Γερμανία μέσω της Βαλτικής και με παράκαμψη της Λευκορωσίας και της Ουκρανίας, ενώ έχουν κατασκευαστεί και άλλες διασυνοριακές διασυνδέσεις, που επιτρέπουν τη διακίνηση μεγαλύτερων ποσοτήτων από χώρα σε χώρα. Επίσης, επειδή για τους επόμενους μήνες οι ανάγκες σε αέριο θα είναι μικρότερες, λόγω των εκτιμήσεων για αυξημένες θερμοκρασίες έως τον Μάιο.

Τι σημαίνει το αέριο για τη Ρωσία

Ενδιαφέρον έχουν τα στοιχεία της έκθεσης αναφορικά με τα μεγέθη που αντιπροσωπεύουν οι εξαγωγές φυσικού αερίου. Η Gazprom, μέσω της Ουκρανίας εξήγαγε το 2013 86,1 δισ. κυβικά μέτρα φυσικού αερίου με έσοδα 33,3 δισ. δολ. Με δεδομένο ότι οι συνολικές εξαγωγές προς την Ευρώπη το 2013 ήταν 162,7 δισ. κυβικά μέτρα, μέσω της Ουκρανίας διακινήθηκε το 53% των πωλήσεων προς τις χώρες της. Η τράπεζα Sberbank εκτιμά ότι τα συνολικά έσοδα της Gazprom το 2013 ανέρχονται σε 162 δισ. δολάρια,. Ως εκ τούτου τα έσοδα από τις εξαγωγές προς την Ευρώπη αντιστοιχούν στο 39% του συνόλου και τα έσοδα από τις εξαγωγές μέσω της Ουκρανίας στο 20%.

Επιπλέον, επισημαίνει ότι την τελευταία δεκαετία η βαρύτητα των πωλήσεων αερίου στα οικονομικά αποτελέσματα της Gazprom έχει μειωθεί, καθώς η εταιρεία έχει αναπτύξει δραστηριότητες στο πετρέλαιο και στον ηλεκτρισμό. Ωστόσο οποιαδήποτε διακοπή της ροής ρωσικού αερίου προς την Ευρώπη θα έχει σοβαρότατες επιπτώσεις για την εταιρεία, από τη στιγμή που οι Ευρωπαίοι πελάτες της είναι οι πλέον αξιόπιστοι ιδιαίτερα εφόσον οι ευρωπαϊκές χώρες αποφασίσουν να διπλασιάσουν τις προσπάθειές τους για διαφοροποίηση των πηγών εφοδιασμού τους με φυσικό αέριο.

Βεβαίως και η Gazprom αξιολογεί τα παραπάνω για αυτό και η ηγεσία της έχει ετοιμάσει το δικό της σχέδιο για αντιμετώπιση κατάστασης κρίσης, με ενίσχυση της ροής από τον αγωγό Nord Stream (Ρωσία-Γερμανία μέσω Βαλτικής) που μπορεί να ανέλθει σε 55 δισ. κυβικά τον χρόνο, Yamal-Ευρώπη (Λευκορωσία-Πολωνία-Γερμανία) με 33 δισ. κυβικά μέτρα και Blue Stream (Ρωσία-Τουρκία μέσω Μαύρης Θάλασσας) με 16 δισ. κυβικά. Ωστόσο η ποσότητα αυτή δεν είναι αρκετή για την πλήρη υποκατάσταση, καθώς το 2014 εκτιμάται ότι οι συνολικές πωλήσεις προς την Ευρώπη θα ανέλθουν σε 155 δισ. κυβικά μέτρα, οπότε υποχρεωτικά 51 δισ. κυβικά θα πρέπει να περάσουν από την Ουκρανία.

Με δεδομένες τις σχέσεις εξάρτησης Ευρώπης-Ρωσίας σε ό,τι αφορά το φυσικό αέριο, η έκθεση του Oxford Institute for Energy επισημαίνει ότι με καθαρά εμπορική λογική η Ευρώπη θα πρέπει να βοηθήσει στην επίλυση ρυθμιστικών προβλημάτων που αφορούν τη λειτουργία του αγωγού South Stream, ο οποίος σχεδιάζεται από την Gazprom να τροφοδοτήσει την Ευρώπη με υποθαλάσσιο αγωγό μέσω της Μαύρης Θάλασσας. Αν όμως υπερισχύσουν οι πολιτικές λογικές και με αφορμή την κρίση της Ουκρανίας και την απόσχιση της Κριμαίας, η Ευρώπη θα πρέπει να αναβιώσει σχέδια για τη διαφοροποίηση των πηγών εφοδιασμού, τα οποία είχαν εγκαταλειφθεί λόγω υψηλού κόστους.

Τι λέει η αγορά

Με αφορμή την έκθεση του Oxford Institute for Energy, πηγές της ελληνικής αγοράς τόνιζαν ότι ακόμα και αν ενδεχόμενη κρίση στη ροή ρώσικου αερίου έχει μικρότερες επιπτώσεις στην Ελλάδα από ό,τι σε άλλες χώρες, το κόστος θα είναι πολύ υψηλό. Και αυτό επειδή, επισημαίνει η έκθεση, οι προμήθειες υγροποιημένου αερίου από την Ελλάδα γίνονται σε τιμές συγκρίσιμες με αυτές της Ασίας που είναι από τις μεγαλύτερες παγκοσμίως.

Σύμφωνα με τους ίδιους, ενίσχυση της ασφάλειας εφοδιασμού θα προσφέρει το άνοιγμα της αγοράς, καθώς ακόμη και ο αγωγός ΤΑΡ τροφοδοτείται μέσω τρίτων χωρών (Τουρκία - Γεωργία), όπου πάντα υπάρχει περίπτωση να προκύψουν προβλήματα. Έτσι τονίζουν ότι με πραγματικό άνοιγμα και με την εμπλοκή του ιδιωτικού τομέα, η ελληνική αγορά θα μπορέσει να αυξήσει τις πηγές εφοδιασμού της έστω και σε μικρές ποσότητες, που ωστόσο θα μειώσουν την εξάρτηση από το ρωσικό αέριο.