Την πρόοδο της Ελλάδας στην υπέρβαση μεγάλων προβλημάτων εν μέσω «πολύ σοβαρής και κοινωνικά επίπονης ύφεσης» τονίζει το ΔΝΤ στην έκθεση μετά την ολοκλήρωση της αποστολής του ταμείου στην Ελλάδα.

Ωστόσο, το Ταμείο επισημαίνει ότι θα πρέπει: να παταχθεί η "διαβόητη" φοροδιαφυγή στην Ελλάδα, να υπάρξουν δράσης για μείωση των τιμών και να σπάσει το "ταμπού" με τις απολύσεις στο Δημόσιο. Να πραγματοποιηθούν δομικές μεταρρυθμίσεις στην δημόσια διοίκηση, να πωληθεί κρατική περιουσία και να ανοίξουν επαγγέλματα. Παράλληλα πρέπει να μην προχωρήσουν σε "τεχνητές" συνθήκες ανάκαμψης μέσω ελεύθερων ζωνών και έκτακτων στοχευμένων φοροαπαλλαγών.
 
Από την άλλη πλευρά τονίζει ότι πρέπει να μειωθεί το χρέος σημειώνοντας με έμφαση την "υπόσχεση" που έχουν δώσει οι ευρωπαϊοι εταίροι προς την Ελλάδα.
  
Αναλυτικότερα, το ΔΝΤ υπογραμμίζει ότι οι προκλήσεις με τις οποίες είχε έλθει αντιμέτωπη η Ελλάδα το 2010 ήταν τρομακτικές, με το δημοσιονομικό έλλειμμα αλλά και το έλλειμμα τρεχουσών συναλλαγών σε διψήφια νούμερα, αντανακλώντας τις τεράστιες αυξήσεις των δημοσίων δαπανών και την ανάδυση ενός μεγάλου κενού ανταγωνιστικότητας στα χρόνια μετά την υιοθέτηση του ευρώ.


Τα επιτεύγματα της Ελλάδας

Για κάθε χώρα που ανήκει σε νομισματική ένωση, τονίζει το Ταμείο, η αντιμετώπιση ανισορροπιών τέτοιας κλίμακας ενέχει μεγάλα ρίσκα ως προς την ανάπτυξη. Η ύφεση στην Ελλάδα ήταν πολύ βαθύτερη από ότι αναμενόταν. Ωστόσο, σημειώνει, θα πρέπει να αναγνωριστούν και τα επιτεύγματα της χώρας:

- Η πρόοδος στη δημοσιονομική προσαρμογή είναι εντυπωσιακή συγκρινόμενη με οποιοδήποτε διεθνές παράδειγμα, με σωρευτική βελτίωση κατά 10% του ΑΕΠ στο τέλος του 2013, εν μέσω συρρίκνωσης του ΑΕΠ πλέον του 20%.

- Η Ελλάδα έχει περιορίσει σημαντικά το κενό ανταγωνιστικότητας. Οι σημαντικές μεταρρυθμίσεις στην αγορά εργασίας έχει βοηθήσει στην αναπροσαρμογή των ονομαστικών μισθών και παραγωγικότητας σε επίπεδο επιχείρησης. Το ΔΝΤ υπολογίζει ότι η ψαλίδα ανταγωνιστικότητας, όπως μετράται σε κόστος παραγωγής ανά μονάδα εργασίας, έχει κλείσει κατά περίπου 2/3 από το 2010, ενώ το έλλειμμα τρεχουσών συναλλαγών έχει υποχωρήσει σωρευτικά κατά περίπου 10% του ΑΕΠ.

- Διατηρήθηκε η σταθερότητα του χρηματοοικονομικού τομέα, παρά τις σημαντικές ζημιές που συνδέονται με την αναδιάρθρωση χρέους και την έντονη αύξηση των μη εξυπηρετούμενων δανείων λόγω της βαθιάς ύφεσης.

Αυτά τα επιτεύγματα συνοδεύτηκαν από πρωτοφανή στήριξη από τη διεθνή κοινότητα, μεταξύ των οποίων κεφάλαια ύψους 173 δισ. ευρώ μέχρι στιγμής, από τους ευρωπαίους εταίρους της Ελλάδας. Αυτό περιόρισε σημαντικά τις ανάγκες προσαρμογής, αποτρέποντας πολύ σοβαρότερα προβλήματα με κίνδυνο αρνητικής διάχυσης στην υπόλοιπη ευρωζώνη, τονίζει το Ταμείο. Τα μέχρι στιγμής επιτεύγματα αποδεικνύουν την πολύ ισχυρή και επίμονη αποφασιστικότητα από την πλευρά της Ελλάδας και των ευρωπαίων εταίρων να κάνουν ότι χρειαστεί ώστε να αποκαταστήσουν τη βιώσιμη κατάσταση της Ελλάδας εντός της ευρωζώνης. 


Φοροδιαφυγή, τιμές και Δημόσιο

Ωστόσο, οι ανεπαρκείς δομικές μεταρρυθμίσεις σημαίνουν ότι η προσαρμογή έχει επιτευχθεί κυρίως μέσω υφεσιακών καναλιών, με άνιση διανομή του βάρους. Τρία προβλήματα ξεχωρίζουν:

1. Μείωση της φοροδιαφυγής

Ελάχιστη πρόοδος έχει σημειωθεί στην αντιμετώπιση της διαβόητης φοροδιαφυγής στην Ελλάδα. Οι πλούσιοι και οι αυτοαπασχολούμενοι απλώς δεν πληρώνουν το δίκαιο μερίδιό τους, κάτι που οδηγεί σε υπερβολική εξάρτηση από τις οριζόντιες περικοπές δαπανών και τους υψηλότερους φόρους που επιβάλλονται σε αυτούς που λαμβάνουν έναν μισθό ή μια σύνταξη.

2. Μειώστε τιμές, απελευθερώστε επαγγέλματα.

Ενώ οι μεταρρυθμίσεις στην αγορά εργασίας προκαλούν σημαντική μείωση στους ονομαστικούς μισθούς, αυτό αντανακλάται πολύ περιορισμένα σε χαμηλότερες τιμές λόγω της αποτυχίας στην απελευθέρωση κλειστών επαγγελμάτων και περαιτέρω άνοιγμα στον ανταγωνισμό. Αυτός είναι ένας ακόμη λόγος που πολύ μεγάλο μέρος του φορτίου πέφτει σε μισθωτούς και συνταξιούχων.

3. Σπάστε το ταμπού των απολύσεων

Ενώ η αναδιάρθρωση της οικονομίας έχει συνδεθεί με εκτίναξη της ανεργίας στον ιδιωτικό τομέα, κυρίως μεταξύ των νέων, ο υπερμεγεθής δημόσιος τομέας έχει γλυτώσει, λόγω ενός ταμπού κατά των απολύσεων.

Απαιτούνται, σημειώνει το Ταμείο, αποφασιστικές διορθωτικές δράσεις σε κάθε έναν από τους τομείς αυτούς, ώστε να επιτευχθεί μια πιο ισορροπημένη κατανομή του βάρους της προσαρμογής. Η αποστολή του ΔΝΤ χαιρετίζει το γεγονός ότι η κυβέρνηση αναπροσαρμόζει το πρόγραμμα αναγνωρίζοντας αυτά τα προβλήματα.


Οι δημοσιονομικές προκλήσεις

Παράλληλα, τονίζει, παραμένουν σημαντικές δημοσιονομικές προκλήσεις. Καθώς δεν υπάρχει περιθώριο για αύξηση των φόρων ή σημαντικές περικοπές δαπανών, η κυβέρνηση της Αθήνας αναγκάζεται να επικεντρωθεί σε κοινωνικά επίπονες περικοπές μισθών και κοινωνικών δαπανών.

Το δημοσιονομικό πρόγραμμα για το 2013-2014 είναι απόδειξη της αποφασιστικότητας της κυβέρνησης να ευθυγραμμιστεί με τις δεσμεύσεις της στο δημοσιονομικό τομέα. Οι ευρωπαίοι εταίροι της Ελλάδας ανταποκρίθηκαν συμφωνώντας να μειώσουν το μεσοπρόθεσμο στόχο για το πρωτογενές ισοζύγιο από το 6,5% στο 4,5% του ΑΕΠ με επιμήκυνση της περιόδου προσαρμογής μέχρι το 2016. Όμως η Ελλάδα θα χρειαστεί επιπλέον δομική αναπροσαρμογή προκειμένου να πετύχει το δημοσιονομικό στόχο. Η βασική πρόκληση είναι να βρεθεί ένας τρόπος για την κυβέρνηση να το πετύχει χωρίς να αθετήσει την υπόσχεση αποφυγής περαιτέρω οριζόντιων περικοπών δαπανών. Τρία βασικά ζητήματα πρέπει να αντιμετωπιστούν: 

4. Η μεταρρύθμιση στη φορολογική διοίκηση

Το μεσοπρόθεσμο πρόγραμμα της κυβέρνησης υποθέτει μια βελτίωση στη συλλογή φόρων κατά 1,5% του ΑΕΠ. Η σημαντική τεχνική βοήθεια έχει βοηθήσει ώστε να δοθούν στη φορολογική διοίκηση τα τεχνικά εργαλεία που χρειάζεται για να πετύχει, αλλά ο στόχος παραμένει πολύ φιλόδοξος σε σχέση με την απογοητευτική πρόοδο σε αυτό τον τομέα μέχρι στιγμής. Για να υπάρξει επιτυχία, είναι κρίσιμη η βαθύτερη πολιτική δέσμευση για μεταρρύθμιση της φορολογικής διοίκησης. Για να «αποστειρωθεί» η φορολογική διοίκηση από τις ακόμη επίμονες πολιτικές παρεμβάσεις, βασικό βήμα εντός του επόμενου έτους θα ήταν η ενίσχυση της ανεξαρτησίας της, με τη χορήγηση νέων εξουσιών στη διαχείριση προσωπικού και προϋπολογισμού. Οι πρόσφατες αλλαγές αποτελούν σημαντικό βήμα προς αυτή την κατεύθυνση.

5. Η μεταρρύθμιση της δημόσιας διοίκησης
 
Το σχέδιο είναι, οι στόχοι στο μεσοπρόθεσμο πρόγραμμα για μείωση προσωπικού στο Δημόσιο, να επιτευθχεί πρωτίστως μέσω εθελοντικών αποχωρήσεων. Αυτό είναι κατανοητό. Ωστόσο, δεν είναι αξιόπιστο, χωρίς περιορισμένες υποχρεωτικές απολύσεις, που θα επιτρέψουν την πρόσληψη νέου, μορφωμένου προσωπικού που θα πρέπει να αποτελέσει βασικό συστατικό στο σχέδιο για την αναβάθμιση του Δημόσιου τομέα. Το ταμπού κατά των απολύσεων πρέπει να ξεπεραστεί.

Παράλληλα, το Ταμείο ζητά τη διατήρηση και βελτίωση του δικτύου κοινωνικής προστασίας, με ενίχυση των προγαμμάτων εκμάθησης και στήριξης εισοδήματος για τους ανέργους, μοχλεύοντας τα κεφάλαια από Ε.Ε. όπου είναι διαθέσιμα.  


6. Ανοίξτε τις αγορές και πουλήστε κρατική περιουσία 

H ισχυρή ανάκαμψη πρέπει να χτιστεί πρωτίστως στην εμβάθυνση των δομικών μεταρρυθμίσεων. Αυτό απαιτεί περισσότερο αποφασιστικές και φιλόδοξες προσπάθειες να πέσουν οι φραγμοί για την είσοδο σε επιμέρους αγορές, περιλαμβανομένων των «αδιαφανών» και χρονοβόρων διαδικασιών αδειοδότησης.

Επιπλέον, επισημαίνει, μεγάλη περιουσία παραμένει στα χέρια του κράτους. Η πρόθεση της κυβέρνησης να βελτιώσει το επιχειρηματικό κλίμα και να επιταχύνει τις αποκρατικοποιήσεις πρέπει τώρα να παράξει αποτέλεσμα, τονίζει το ΔΝΤ και συμπληρώνει πως «η επίτευξη κρίσιμης μάζας αλλαγής θα επιτευχθεί μόνο μέσα από ευρεία, ισχυρή και συνεχή πολιτική δέσμευση».


7. Όχι σε «ελεύθερες ζώνες» και φοροαπαλλαγές σε ειδικές ομάδες

· Προσπάθειες για «τεχνική» δημιουργία ανάκαμψης πρέπει να αποφευχθούν. Όπως αναφέρει η έκθεση, τα διεθνή στοιχεία είναι τουλάχιστον «μικτά» όσον αφορά την χρησιμότητα μέτρων όπως τράπεζες ανάπτυξης, ζώνες μηδενικής φορολογίας και οι επιδοτήσεις (ή η φορολογικές ελαφρύνσεις) που στοχεύουν σε συγκεκριμένους τομείς. Η Ελλάδα, αναφέρει δεν έχει το περιθώριο να κατευθύνει πόρους σε μη παραγωγικές χρήσεις αλλά κυρίως δεν «αντέχει» ένα περισσότερο πολύπλοκο φορολογικό σύστημα το οποίο θα λειτουργεί εν τέλει ενάντια στην κρίσιμη προσπάθεια να βελτιωθεί η είσπραξη φόρων.


Άμεσα η επαναϊδιωτικοποίηση των τραπεζών

Ενώ η ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών αναμένεται να τις βοηθήσει να επιστρέψουν στις αγορές και να στηρίξουν την ανάκαμψη, υπάρχουν κίνδυνοι στον εν λόγω τομέα, τονίζει το ΔΝΤ: 

- Μια μεγάλη ανησυχία είναι να διασφαλιστεί ότι η μεγάλη εισροή δημόσιων κεφαλαίων δεν θα οδηγήσει σε αύξηση της κυβερνητικής επιρροής κα δεν θα δημιουργήσει προβλήματα ανισοκατανομής πίστης. Η Ελληνική εμπειρία στη διαχείριση κρατικών τραπεζών είναι ιδιαίτερα ισχνή, σημειώνει το Ταμείο, καλώντας να δημιουργηθεί ενισχυμένο επίπεδο διακυβέρνησης και εποπτείας. Ωστόσο βασικός στόχος της στρατηγικής για το τραπεζικό σύστημα, που θα αναπτυχθεί έως τον Ιούνιο, θα πρέπει να είναι η άμεση επανα-ϊδιωτικοποίηση των τραπεζών. 

- Βασική προτεραιότητα για το τραπεζικό σύστημα είναι να περιορίσει και να αντιστρέψει την τάση στα μη εξυπηρετούμενα δάνεια, τονίζει το Ταμείο, χαιρετίζοντας τη δέσμευση της ελληνικής κυβέρνησης για δημιουργία πλαισίου για τις οφειλές των υπερχρεωμένων νοικοκυριών.


Πολιτική δέσμευση στην εφαρμογή του προγράμματος

Το ΔΝΤ παραδέχεται ότι η επιστροφή σε ανάπτυξη είναι προαπαιτούμενο για την επιτυχία της χώρας. Υποστηρίζει ότι η βαθύτερη του αναμενομένου ύφεση ήταν αποτέλεσμα της απώλειας εμπιστοσύνης που συμπληρώθηκε από τις ανησυχίες εξόδου από το ευρώ. Υποστηρίζει ότι η πολιτική αβεβαιότητα συνέχιζε να αυξάνει δείχνοντας ότι δεν υπήρχε πολιτική βούληση να αντισταθεί στα συμφέροντα που πολέμησαν σκληρά τις μεταρρυθμίσεις. Αυτό οδήγησε σε δραματική μείωση των επενδύσεων και μεγάλη συρρίκνωση των πιστώσεων.

Κοιτώντας μπροστά, δυο είναι οι κρίσιμοι παράγοντες:

Α) Δεδομένου ότι η δημοσιονομική προσαρμογή θα παραμείνει για χρόνια και θα «περιορίζει» την αύξηση του ΑΕΠ η βασική πρόκληση είναι να δημιουργηθεί η εμπιστοσύνη που απαιτείται για την ανάκαμψη των επενδύσεων ώστε να αρθεί αυτό το μειονέκτημα. Αυτό δεν μπορεί να συμβεί αν δεν εξασφαλιστεί ευρεία εγχώρια υποστήριξη στο πρόγραμμα και η πολιτική σταθερότητα που αυτό συνεπάγεται. Το μάθημα του παρελθόντος, λέει το ΔΝΤ είναι ότι μόνο με πλήρη εφαρμογή των πολιτικών και δέσμευση στο πρόγραμμα μπορούν να μπουν σε λειτουργία οι βάσεις της ανάκαμψης και ο φόβος αναστροφής να αποτελέσει παρελθόν.

Β) Το δημόσιο χρέος παραμένει πολύ υψηλό παρά την αναδιάρθρωση και την υποστήριξη του «επίσημου» τομέα. Είναι έτσι, διαπιστώνει το ΔΝΤ, ιδιαίτερα ευπρόσδεκτο το γεγονός πως οι ευρωπαίοι εταίροι έχουν τώρα αποδεχθεί ότι «σημαντική» επιπλέον βοήθεια σε όρους καλύτερους από αυτούς της αγοράς, θα απαιτηθεί για να εξασφαλιστεί η βιωσιμότητα του χρέους και ότι έχουν δεσμευτεί να προσφέρουν επιπλέον «ανακούφιση» αν χρειαστεί προκειμένου να παραμείνει το πρόγραμμα σε τροχιά και το χρέος να πέσει σημαντικά κάτω του 110% του ΑΕΠ ως το 2022. «Με το ελληνικό χρέος τώρα να βρίσκεται κατά το συντριπτικά μεγαλύτερο μέρος στα χέρια του επίσημου τομέα, μια τέτοια δέσμευση είναι κρίσιμο για να πείσει τους πιστωτικές ότι ένα αξιόπιστο σχέδιο για τη διαχείριση του ελληνικού χρέους είναι τώρα έτοιμο».

Εν τέλει, καταλήγει το ΔΝΤ, παρότι θα χρειαστεί χρόνος για να ομαλοποιηθεί πλήρως η κατάσταση στην Ελλάδα, η κυβέρνηση έχει προχωρήσει πολύ στην προσπάθεια προσαρμογής. Υιοθετώντας τις κατάλληλες πολιτικές στο επόμενο διάστημα, κάτι που είναι προτεραιότητα, θα σηματοδοτήσει το σημείο αντιστροφής.

*Η έκθεση από την αποστολή του ΔΝΤ στην Ελλάδα δημοσιεύεται στη δεξιά στήλη "Συνοδευτικό Υλικό".