Διπλό στόχο έχει το σχέδιο για τη θεσμοθέτηση Τράπεζας Γης που προωθούν στο υπουργείο Περιβάλλοντος: Πρώτον, να υπάρξει οριστική λύση στο θέμα της νομιμοποίησης των αυθαιρέτων και, δεύτερον, να αξιοποιηθούν ευκολότερα χιλιάδες ακίνητα που βρίσκονται σήμερα στην κατοχή των δήμων ή άλλων οργανισμών του δημοσίου.

Όπως είπε χθες στο συνέδριο RED Business Forum ο γενικός γραμματέας χωροταξίας και αστικού περιβάλλοντος Σωκρ. Αλεξιάδης, η κυβέρνηση εξετάζει το ενδεχόμενο δημιουργίας Τράπεζας Γης, όπως ισχύει σε πολλές χώρες της Ευρώπης. «Αυτή θα αποτελέσει εργαλείο στην υπηρεσία της ανάπτυξης, καθώς θα βοηθήσει στην απελευθέρωση των δυνάμεων της αγοράς και θα διευρύνει τις δυνατότητες συνεργασίας δημόσιου - ιδιωτικού τομέα».

Πώς λειτουργεί ο θεσμός της Τράπεζας Γης: Κάποιος ιδιοκτήτης που διαθέτει ένα οικόπεδο ή κτίριο καθώς και το δικαίωμα να χτίσει (με συγκεκριμένο συντελεστή δόμησης), αλλά δεν θέλει να αξιοποιήσει αυτό το δικαίωμα, το μεταβιβάζει στην Τράπεζα Γης.

Το ίδιο μπορεί να πράξει και κάποιος που μπορεί να κτίσει 6οροφο κτίριο επί του οικοπέδου, αλλά κατασκευάζει μόνο 5 ορόφους. Μπορεί να πωλήσει το δικαίωμα για τον 6ο όροφο στην Τράπεζα Γης. Την ίδια στιγμή, υπάρχουν πολίτες ή εταιρείες - επενδυτές που θέλουν να αγοράσουν δικαιώματα και τα αποκτούν από την Τράπεζα Γης.

Μέσω της ίδιας τράπεζας στο υπουργείο θεωρούν πως θα μπορεί να λυθεί οριστικά το θέμα των αυθαιρέτων με τους ιδιοκτήτες των τελευταίων να αγοράζουν συντελεστή δόμησης από αυτήν που θα δημιουργηθεί σε κάθε δήμο της χώρας.

Έτσι θα τελειώσει μια για πάντα η φάμπρικα με τις «νομιμοποιήσεις» και θα έχει έσοδα η τοπική αυτοδιοίκηση. Για παράδειγμα, ένας ιδιοκτήτης που έχει χτίσει έναν όροφο επιπλέον θα αγοράζει αντίστοιχο δικαίωμα, όπως θα πράττει και ένας που έχει χτίσει ένα δωμάτιο ή έχει καλύψει λίγα περισσότερα τετραγωνικά σε σχέση με την οικοδομική άδεια.

Όπως είπε ο κ. Αλεξιάδης, «οι τράπεζες δημιουργούν ένα ταμείο δικαιωμάτων ανάπτυξης, καθώς όταν κάποιος χρειάζεται δικαίωμα ανάπτυξης μπορεί να το αγοράσει, και συχνά μάλιστα σε μια γνωστή προκαθορισμένη τιμή. Πλέον αυτού, μπορούν να χρησιμοποιήσουν μέρος των εσόδων τους από την πώληση των δικαιωμάτων για να χρηματοδοτήσουν προγράμματα για την προστασία κοινόχρηστων χώρων ή κτιρίων, μέσω της αγοράς των δικαιωμάτων που τα αφορούν».

Τέλος, μπορούν να χρησιμοποιήσουν χρήματα από επιχορηγήσεις ή έσοδα από την πώληση δικαιωμάτων ανάπτυξης, προκειμένου να αγοράσουν άλλα δικαιώματα, και έτσι να εξυπηρετήσουν καλύτερα και σκοπούς δημόσιας ωφέλειας, εκτός από τις ανάγκες των ιδιοκτητών. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, οι όποιες υπεραξίες παράγονται όταν τα δικαιώματα ανάπτυξης κατακρατούνται μπορούν να αξιοποιούνται από την τράπεζα. Όταν μάλιστα αυτή ελέγχεται από την κοινότητα, οι παραπάνω υπεραξίες καταλήγουν ουσιαστικά στην κοινότητα.

Σήμερα στην Ελλάδα υπάρχει ο θεσμός της μεταφοράς συντελεστή δόμησης (π.χ. από διατηρητέα ακίνητα), ο οποίος όμως στην πραγματικότητα δε λειτουργεί. Η νομοθεσία προβλέπει πως πρέπει να δημιουργηθούν ζώνες υποδοχής συντελεστή δόμησης που στην πραγματικότητα δεν θεσπίζονται. Έτσι, στην ουσία, ακυρώνεται η εφαρμογή του μέτρου μεταφοράς συντελεστή, με αποτέλεσμα οι αντίστοιχοι τίτλοι να παραμένουν ανενεργοί.

Με τον νέο θεσμό αξιοποιούνται τα εργαλεία απόσυρσης κτιρίων, συνένωσης ιδιοκτησιών και παρεμβάσεων σε επίπεδο οικοδομικού τετραγώνου υποβαθμισμένων περιοχών από ιδιώτες επενδυτές, με στόχο την περιβαλλοντική αναβάθμισή τους, όπως προβλέπει ο ΝΟΚ (Νέος Οικοδομικός Κανονισμός).

Επιπλέον, διευκολύνονται η αξιοποίηση της περιουσίας του Δημοσίου, μέσα από συμπράξεις με τον ιδιωτικό τομέα, και η σύνδεση με επιχειρησιακά και επενδυτικά προγράμματα μικτής οικονομίας, που ήδη εφαρμόζονται στο εξωτερικό και θα είναι η πρώτη φορά που επιχειρείται να εφαρμοστούν και στην Ελλάδα.

Τέλος, δίνονται κίνητρα αποκέντρωσης των υπηρεσιών, καθώς οι Τράπεζες Γης θα δημιουργηθούν σε φορείς της τοπικής αυτοδιοίκησης.

Χώρες όπως η Ιταλία, η Ολλανδία και η Γαλλία κάνουν ευρεία χρήση του θεσμού από το 1970, η Σουηδία το χρησιμοποιεί με ενσωμάτωση σε επιμέρους μηχανισμούς, ενώ οι ΗΠΑ θεσμοθέτησαν μορφές του εργαλείου ήδη από τη 10ετία του ’30.