Χωρίς ιδιαίτερη «απήχηση» από τις αγορές φαίνεται να γίνονται δεκτές η «διάσωση» της Ιρλανδίας, η διαφαινόμενη επιμήκυνση του ελληνικού χρέους προς την τρόικα αλλά και η γαλλογερμανική συμφωνία για τον τρόπο διάσωσης χωρών-μελών μετά το 2013.

Παρότι εκ πρώτης όψεως οι ρυθμίσεις που γίνονται αποκαλύπτουν μια πιο ρεαλιστική και ορθολογική προσέγγιση των προβλημάτων στις ευάλωτες χώρες, η μικρή μείωση των spreads και των CDS στις άμεσα εμπλεκόμενες χώρες (Ιρλανδία και Ελλάδα) και η συνέχιση των πιέσεων προς τα εν δυνάμει επόμενα θύματα (Πορτογαλία και Ισπανία, κατά πρώτο λόγο) δείχνουν ότι οι αγορές κάθε άλλο παρά πανηγυρίζουν για τις εξελίξεις.

Τα spreads και τα CDS δείχνουν πως ό,τι κι αν έχουν κάνει οι ιθύνοντες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, κατά την άποψη εκείνων που κινούν τα νήματα των αγορών, ο κίνδυνος χρεοκοπιών δεν έχει μειωθεί.

Η εξήγηση είναι μάλλον απλή. Σημαντικό μέρος των διεθνών επενδυτών θεωρεί ότι τα επίπεδα στα οποία κινούνται τα χρέη και τα ελλείμματα αυτών των χωρών δεν είναι αναστρέψιμα.

Προεξοφλούν δηλαδή ότι κάποια στιγμή θα έρθουν η περιβόητη ρύθμιση χρεών και το haircut στους κατόχους κρατικών ομολόγων των ευπαθών χωρών.

Πιθανώς οι αγορές «βλέπουν» αυτό που θέλουν να δουν, όπως τον καιρό της έντονης οικονομικής ανάπτυξης, της καλπάζουσας αύξησης των κεφαλαιακών κερδών, δεν ήθελαν να δουν τους αστρονομικούς πολλαπλασιαστές και όλες εκείνες τις αιτίες που οδήγησαν εν αρχή στη διεθνή πιστωτική κρίση και στη συνέχεια (μετά τη διάσωση των τραπεζών με χρήμα των φορολογουμένων) στην κρίση κρατικών χρεών.

Το σίγουρο όμως είναι ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση εξακολουθεί να κινείται σε «πολιτικό χρόνο» και κατά συνέπεια είναι μόνιμα ένα βήμα πίσω σε σχέση με το timing των αγορών.

Ο κύβος -δυστυχώς- ερρίφθη

Ίσως αν αυτά που συμβαίνουν σήμερα είχαν συμβεί πριν από σχεδόν έναν χρόνο, όταν ακόμη η κρίση βρισκόταν στην αρχή της, να είχαν πολύ μεγαλύτερο αποτέλεσμα. Τώρα, πάντως, φαντάζουν σαν «ασπιρίνες για τον άρρωστο».

Ακόμη κι αν κάποιος θέλει να κατηγορήσει τις αγορές και τους «καρχαρίες» τους για εκβιασμό ή ανηθικότητα, πρέπει ρεαλιστικά να αντιληφθεί ότι, όπως έχει η κατάσταση σήμερα, τα κράτη εξαρτώνται από αυτές. Εξαρτώνται διότι γεννούν ελλείμματα, εξαρτώνται γιατί έχουν χρέη τα οποία χρηματοδοτούνται από τις αγορές, είτε αυτές είναι «καλές» είτε είναι «κακές» κι εκβιάζουν.

Άλλες πηγές χρηματοδότησης δεν υφίστανται.

Κατά την άποψη του υπογράφοντος, ο κύβος ερρίφθη! Οι αγορές πλέον πιέζουν εκβιαστικά την Ευρωπαϊκή Ένωση είτε να ενωθεί πραγματικά, σε πολλά επίπεδα (με ό,τι δυσμενές μπορεί αυτό να συνεπάγεται στην πορεία, για τα λιγότερο ισχυρά κράτη της), είτε να διαλυθεί.

Και δεν πρόκειται να σταματήσουν με… ημίμετρα.

Εκείνοι που από χρόνια υποστήριζαν ότι το ευρώ είναι μια μπλόφα, ένα εικονικό κατασκεύασμα, ενάντια στην οποιαδήποτε νομισματική θεωρία και πράξη, παίζουν τώρα τα ρέστα τους.

Μέσα από αυτό το πρίσμα θα πρέπει να εξετάσουμε και την κατάσταση στην Ελλάδα, με τις δικές της ιδιαιτερότητες. Όπως μια εταιρία, έτσι και η Ελλάδα καλείται να αυξήσει την ανταγωνιστικότητά της, ώστε να πληρώσει τα χρέη της και να ισοσκελίσει τον προϋπολογισμό της.

Αν η Ελλάδα εξακολουθούσε να διαθέτει εγχώριο νόμισμα, αυτή η προσαρμογή θα ήταν θέμα υποτίμησης. Επειδή όμως έχει το ευρώ,  καλείται ουσιαστικά να μειώσει «τα κόστη» της με πολύ πιο επώδυνο τρόπο, σταδιακά και μέσα από μια διαδικασία που κάνει τους πολίτες και το κράτος πιο φτωχούς.

Μια διαδικασία που στην πράξη δεν έχει σαφές ιστορικό προηγούμενο, αφού και το ίδιο το ευρώ είναι ένα πείραμα χωρίς προηγούμενο.

Έτσι, οι περικοπές σε κάθε μορφής δαπάνες στον δημόσιο τομέα (σωστές πέραν πάσης αμφιβολίας εδώ που φτάσαμε) γονατίζουν το διαθέσιμο εισόδημα, ακριβώς όπως το γονατίζει και κάθε αύξηση έμμεσων φόρων. Μαζί, βέβαια, γονατίζει και η ανάπτυξη.

Το πρόβλημά μας είναι ότι ακριβώς οι κρατικές δαπάνες και οι ξένες ενισχύσεις ήταν η ατμομηχανή της επίπλαστης ανάπτυξης που ανέβασε το βιοτικό μας επίπεδο με… δανεικά.

Κι από την άλλη δημιούργησαν ένα μη ανταγωνιστικό μοντέλο οικονομικής ανάπτυξης, που τώρα έχει τεράστιες δυσκολίες να μεταλλαχθεί, να προσαρμοστεί στις νέες συνθήκες.

Ο «δράκος» του πολιτικού κόστους και η έλλειψη ηγεσίας

Δυστυχώς, η ελληνική κυβέρνηση, πέρα από τα χιλιοειπωμένα εγγενή προβλήματα οποιασδήποτε ντόπιας «διακυβέρνησης», πάσχει κι από μυωπία, κινούμενη στο ίδιο μοτίβο με τις ευρωπαϊκές αρχές. Αρνείται να δει κατάφατσα την πραγματικότητα και να αντιληφθεί ότι το μέγεθος των προβλημάτων είναι τόσο μεγάλο που απαιτεί ρηξικέλευθες λύσεις, αλλαγή των προτύπων στη δραστηριότητα του κράτους και του ιδιωτικού τομέα.

Πού οφείλεται αυτό; Κυρίως στον φόβο του πολιτικού κόστους.

Εκεί, άλλωστε, οφείλεται και η δυσκολία της Ευρωπαϊκής Ένωσης να κινηθεί αποτελεσματικά. Πολιτικοί και γραφειοκράτες κινούνται μέσα στα όρια που θέτουν, φοβούμενοι τη δραστική αλλαγή, φοβούμενοι το πολιτικό κόστος στις πατρίδες τους.

Η κατάσταση υπό τις παρούσες συνθήκες δείχνει μάλλον αδιέξοδη. Από την Ελλάδα ζητούνται σαφώς περισσότερα απ' όσα είναι σε θέση να παραδώσει, ενώ στην ίδια την Ε.Ε. βασιλεύει μια πολιτική αντίδρασης (συνήθως καθυστερημένης) απέναντι στις αγορές, χωρίς να αναλαμβάνονται πρωτοβουλίες που θα μπορούσαν να αλλάξουν το παιχνίδι.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα οι δισταγμοί και η καθυστέρηση στη λήψη απόφασης για την έκδοση «ευρωομολόγου», που θα μπορούσε να αλλάξει εν μέρει τους όρους του παιχνιδιού με τις αγορές.

Προφανώς, άλλωστε, οι ισχυροί της Ευρώπης δεν έχουν μεγάλη διάθεση να βοηθήσουν τους «ασθενείς» εταίρους τους, γεγονός που φαίνεται κι από το ύψος των επιτοκίων που ζητούν για να χορηγήσουν τη βοήθειά τους.

Το σήμα όμως το λαμβάνουν και οι αγορές, που από την πλευρά τους φαίνεται να έχουν πάρει μια ξεκάθαρη απόφαση.

Θέλουν είτε μια ενωμένη Ε.Ε. είτε μια… διαλυμένη Ε.Ε.

Προς το παρόν, οι πιθανότητες γέρνουν προς το δεύτερο. Κι αυτό δεν πρόκειται να αλλάξει αν οι ηγέτες μας δεν αρθούν στο ύψος των περιστάσεων.

Το μέγιστο έλλειμμα είναι έλλειμμα ηγεσίας, όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και στην Ευρώπη.