Από την πρώτη στιγμή που υλοποιήθηκε, η ζώνη του κοινού ευρωπαϊκού νομίσματος δέχτηκε σφοδρή κριτική, η οποία όμως ήταν εύλογη, καθώς πρόκειται για ένα ατελές, υπερεθνικό οικοδόμημα.
Η ευρωζώνη έχει μεν κοινό νόμισμα, δεν διαθέτει όμως τους κεντρικούς θεσμούς που χαρακτηρίζουν μια ομοσπονδία ή μια ένωση κρατών. Πάσχει πολιτικά, καθώς δεν υπάρχει «κεντρική κυβέρνηση», ούτε ενιαία εξωτερική, αμυντική ή κοινωνική πολιτική. Πάσχει και οικονομικά, αφού δεν υπάρχει κεντρική οικονομική πολιτική, ισχυρός κεντρικός προϋπολογισμός, ούτε η έννοια των «μεταβιβάσεων» στο εσωτερικό της (fiscal transfers), ένα από τα πλέον χαρακτηριστικά γνωρίσματα αυτού του είδους των «ενώσεων».
Οι ατέλειες αυτές δεν ήταν άγνωστες στις μεγάλες πολιτικές φυσιογνωμίες του προηγούμενου αιώνα, που έπαιξαν πρωταγωνιστικό ρόλο στην εγκαθίδρυση της Ευρωπαϊκής Ένωσης και μετέπειτα της Ευρωζώνης.
Απλώς τότε ακολούθησαν τη ρήση που λέει ότι «πολιτική είναι η τέχνη του εφικτού». Ξεκινώντας με πολιτικό κυρίως σκεπτικό, έκαναν αυτά που έκριναν ότι μπορούσαν να γίνουν στις δεδομένες συνθήκες.
Όπως προκύπτει δε από μεταγενέστερα δημοσιεύματα, ορισμένοι εξ αυτών είχαν την αίσθηση ότι οι ατέλειες του οικοδομήματος θα είναι πιο εύκολο να διορθωθούν σε συνθήκες κρίσης. Ότι τα κράτη μέλη πιο εύκολα θα απεμπολήσουν σημαντικά κυριαρχικά δικαιώματα, στο πλαίσιο αντιμετώπισης μιας σημαντικής «απειλής».
Επ' αυτού υπήρχε και σημαντικό ιστορικό προηγούμενο. Ίσως δεν είναι ευρέως γνωστό, αλλά οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν είχαν πάντα τον ισχυρό ομοσπονδιακό μηχανισμό και τους υπόλοιπους κεντρικούς θεσμούς που σήμερα διαθέτουν. Η αρχική μορφή της ομοσπονδίας, μετά την απελευθέρωση από τη Μεγάλη Βρετανία, ήταν πολύ χαλαρή. Στην πράξη δεν υπήρχε ομοσπονδιακός στρατός, ενώ η χρηματοδότηση του «κεντρικού κράτους» ήταν σχεδόν ανύπαρκτη.
Οι Ηνωμένες Πολιτείες άρχισαν να οδεύουν προς τη σημερινή τους μορφή (στην οποία -μην το ξεχνάμε- έφτασαν περνώντας και από έναν αιματηρό εμφύλιο) όταν έγινε αντιληπτό ότι χωρίς ικανοποιητικές αμυντικές δυνάμεις οι παράκτιες ανατολικές πολιτείες, στις οποίες βρίσκονταν και όλα τα τότε αστικά κέντρα, κινδύνευαν να γίνουν εύκολη λεία μιας νέας επίθεσης από τη βρετανική αυτοκρατορία.
Η διαδικασία που παρατηρούμε σήμερα να εξελίσσεται στην Ευρωζώνη δικαιώνει μερικώς τις προβλέψεις των πολιτικών ιδρυτών της. Ένα παράδειγμα είναι το σχέδιο που αρχίζει να εφαρμόζεται για τη δημιουργία της τραπεζικής ένωσης. Η κεντρική εποπτεία των κρατικών προϋπολογισμών και των ελλειμμάτων κινείται προς την ίδια κατεύθυνση.
Εντελώς διαφορετική, όμως, τόσο στον Βορρά όσο και στον Νότο, είναι, τουλάχιστον προς το παρόν, η κίνηση των πολιτών. Ο «ευρωπαϊσμός» δείχνει να εξασθενεί, προς όφελος του εθνικισμού, όχι μόνο στις χώρες που επλήγησαν από την κρίση κρατικών χρεών και την επακόλουθη λιτότητα, αλλά και στις πλούσιες χώρες που υποτίθεται ότι έτειναν χείρα βοηθείας. Ακόμη και στην ίδια τη Γερμανία, που είναι ίσως ο μεγαλύτερος κερδισμένος από τη δημιουργία της Ευρωζώνης.
Με άλλα λόγια, η πρόβλεψη των ιδρυτών αποδείχτηκε ορθή σε ό,τι αφορά την αντίδραση των ηγεσιών, όχι όμως και σε ό,τι αφορά την αντίδραση των λαών, που στις δημοκρατίες καθορίζουν τις επόμενες ηγεσίες τους.
Υπό αυτήν την έννοια τα αποτελέσματα των ευρωεκλογών θα είναι κρίσιμα για τη συνέχεια.
Όχι επειδή θα αλλάξουν οι ισορροπίες στο ολίγον «διακοσμητικό» σήμερα Ευρωκοινοβούλιο (καθώς είναι βέβαιο ότι η πλειοψηφία θα παραμείνει στους ευρωπαϊστές), αλλά διότι θα δώσουν «στίγμα» για τη δύναμη του ευρωσκεπτικισμού, περιορίζοντας έμμεσα, αλλά καθοριστικά τα πολιτικά περιθώρια περαιτέρω ενωτικών κινήσεων.
Κι όλα αυτά όταν έχει γίνει ξεκάθαρο ότι τα περιθώρια επιβίωσης του ατελούς οικοδομήματος που λέγεται ευρωζώνη, με τη σημερινή του μορφή, στενεύουν. Είτε θα πρέπει να προχωρήσει σε μια γνήσια μορφή ένωσης και ομοσπονδίας, είτε το εγχείρημα θα πρέπει να εγκαταλειφθεί.
Ίσως να φταίει το γεγονός ότι στις ΗΠΑ των αρχών του 19ου αιώνα οι απλοί άνθρωποι δεν αισθάνονταν ότι ανήκουν σε κάποιο «έθνος», αφού ήταν μετανάστες που έφυγαν για να βρουν καλύτερη ζωή στον Νέο Κόσμο. Ίσως να φταίει το γεγονός ότι στην περίπτωση της Ευρωζώνης οι πολίτες προέρχονται από μια περίοδο δεκαετιών ευμάρειας και δεν αισθάνονται το είδος της «ζωτικής» απειλής που θα ωθούσε σε μια ένωση ετερόκλητων και «εθνικά υπερήφανων» πληθυσμών.
Όπως και να 'χει, το «λάθος» των ιδρυτών της Ευρωζώνης να προχωρήσουν σε μια ατελή ένωση, ελπίζοντας ότι οι ατέλειες θα διορθωθούν στη συνέχεια, ίσως αποβεί τελικά μοιραίο.