Tο πιο βασικό συστατικό της ανάπτυξης είναι πολύ απλά το… χρήμα. Χωρίς «φρέσκο» χρήμα δεν είναι δυνατόν να γίνουν επενδύσεις, χωρίς επενδύσεις δεν υπάρχει ανάπτυξη.
Το δεύτερο συστατικό που κρίνει την ανάπτυξη είναι η σχέση ρίσκου - απόδοσης. Η σχέση αυτή αποτελεί το βασικό κλειδί για την ανάληψη κινδύνου, άρα και για την πραγματοποίηση επενδύσεων. Δεν φτάνει να υπάρχει το χρήμα, πρέπει και να «θέλει» να τοποθετηθεί.
Δυστυχώς για την ελληνική οικονομία, οι πολιτικές που επιβάλλουν οι δανειστές μας, αλλά σε πολλές περιπτώσεις και ο τρόπος εφαρμογής τους από την ελληνική κυβέρνηση, μπλοκάρουν αυτούς τους δύο κυρίαρχους παράγοντες.
Και η ανάπτυξη δεν… έρχεται.
Είναι κοινός τόπος ότι η ελληνική οικονομία υποφέρει από έλλειψη ρευστότητας και από περιορισμό της τραπεζικής χρηματοδότησης προς τον ιδιωτικό τομέα. Φαινόμενο που δεν αναμένεται να ανατραπεί σύντομα, παρά την ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών.
Βασικός παράγοντας που θα μπορούσε να αναστρέψει την τάση είναι η επιστροφή των καταθέσεων που έφυγαν τα προηγούμενα χρόνια, ύψους δεκάδων δισεκατομμυρίων ευρώ.
Ωστόσο, ούτε οι δανειστές μας, ούτε και η ελληνική κυβέρνηση έχουν κάνει κάποια συγκροτημένη προσπάθεια προς αυτήν την κατεύθυνση. Τουναντίον, εδραιώνουν κλίμα ανασφάλειας και καχυποψίας, που αποθαρρύνει τον επαναπατρισμό.
Επιπρόσθετα, η τρόικα και η κυβέρνηση υπέπεσαν και σε μια σοβαρότατη παράλειψη. Αντίθετα με ό,τι συνέβη σε άλλες χώρες, όπου υπήρξε πρόγραμμα στήριξης των τραπεζών με κρατικό χρήμα, οι ελληνικές τράπεζες δεν έχουν αναλάβει συγκεκριμένες υποχρεώσεις χρηματοδότησης, έστω έναντι κάποιων «στρατηγικών κλάδων» και των μικρομεσαίων επιχειρήσεων, που παίζουν τον μεγαλύτερο ρόλο στην αύξηση των θέσεων εργασίας.
Με αυτά τα δεδομένα, δεν είναι τυχαίο ότι βασικός στόχος της κυβέρνησης αυτό το διάστημα είναι η προσέλκυση κεφαλαίων από το εξωτερικό.
Αν κοιτάξουμε όμως ψύχραιμα τα μέχρι τώρα αποτελέσματα, θα δούμε ότι και σε αυτό το μέτωπο η κατάσταση δεν είναι ιδιαίτερα ενθαρρυντική.
Με εξαίρεση επιλεγμένες επενδύσεις σε τομείς υψηλής αναμενόμενης αποδοτικότητας, ή σε τομείς «υποδομής», που απαιτούν μακροχρόνια διαστήματα ωρίμανσης, το ενδιαφέρον των ξένων για τοποθετήσεις στην πραγματική οικονομία είναι περιορισμένο.
Κι όταν εμφανίζονται επενδυτές, έχουν συνήθως επιθετικό προφίλ, δηλαδή επιδιώκουν να αγοράσουν όσο το δυνατόν φθηνότερα, το κοινώς λεγόμενο «κοψοχρονιά», ώστε να ρισκάρουν μεν, αλλά για πολύ υψηλή προσδοκώμενη απόδοση.
Γιατί συμβαίνει αυτό; Μια πρώτη εικόνα προκύπτει από τις αποδόσεις των ελληνικών ομολόγων. Σήμερα, οι λήξεις στην περιοχή της 10ετίας δίνουν απόδοση στην περιοχή του 8% σε ετήσια βάση.
Αυτός ο αριθμός θέτει και τον πήχη για την απόδοση που πρέπει να έχει μια επένδυση στην Ελλάδα, αφού χωρίς άλλο κόπο, απλώς με την αγορά ομολόγου, ένας επενδυτής εξασφαλίζει το ευμέγεθες 8%.
Για να δώσουμε την εικόνα, αρκεί να αναφέρουμε ότι ο αντίστοιχος πήχης για τη Γερμανία είναι κάτω από 2% (1,75-1,77%) για την Ιταλία 4,17%, για την Ισπανία 4,12% και για την Πορτογαλία 5,9%, αφού τόση είναι η τρέχουσα απόδοση των 10ετών ομολόγων τους.
Η διαφορά μεταξύ των αποδόσεων όμως πρακτικά δίνει και το επίπεδο πρόσθετου κινδύνου χώρας, όπως το αντιλαμβάνονται σήμερα οι επενδυτές. Είτε είναι ξένοι είτε Έλληνες.
Όμως, μεγάλο μέρος από την ανασφάλεια των επενδυτών δεν οφείλεται πλέον τόσο στις δημοσιονομικές επιδόσεις της Ελλάδας, όσο στην τακτική που ακολουθούν οι δανειστές μας, είτε πρόκειται για το μαρτύριο της σταγόνας στην καταβολή των δόσεων είτε- κυρίως- για την απροθυμία τους να δώσουν μια οριστική και γενικά «παραδεκτή» από τις αγορές λύση στο πρόβλημα του χρέους.
Μια κατάσταση που όπως φάνηκε τελευταία επηρεάζει και την πολιτική σταθερότητα στη χώρα.
Ορισμένοι θα σπεύσουν ίσως να δικαιολογήσουν τη στάση αυτή των δανειστών, ερμηνεύοντάς την ως επιβεβλημένη πίεση για να τηρούνται τα συμπεφωνηθέντα.
Άλλοι θα επιχειρηματολογήσουν για τα πολιτικά προβλήματα που έχουν οι ίδιοι οι δανειστές σε ό,τι αφορά τη δικαιολόγηση ενός σημαντικού κουρέματος -άμεσου ή έμμεσου- στην εσωτερική τους κοινή γνώμη.
Το αποτέλεσμα δεν αλλάζει. Έως ότου λυθεί το πρόβλημα του χρέους και οι «παρενέργειές» του, έως ότου βεβαιωθούν οι αγορές ότι δεν επικρέμαται κίνδυνος αθέτησης, ότι υπάρχει προοπτική πολιτικής σταθερότητας, το προφίλ ρίσκου της χώρας θα αποθαρρύνει μεγάλο μέρος των επενδυτών, ιδίως εκείνους που είναι πιο συντηρητικοί.
Κι αυτή μάλλον είναι η βασική αιτία που δεν έχουμε δει σοβαρές επενδύσεις από τις άλλες χώρες της «ανεπτυγμένης» Ευρώπης ακόμη και σε τομείς (όπως αυτός της ενέργειας) για τους οποίους λογικά έχουν λόγους να ενδιαφέρονται.
Δυστυχώς, όσο δεν μεταβάλλονται οι παραπάνω συνθήκες, οι ελπίδες για πραγματική ανάπτυξη, προς όφελος της κοινωνίας, θα αποδεικνύονται φρούδες.