Οι ελίτ και η λαϊκή εξέγερση απέναντι στο σύστημα

«Για κάθε πολύπλοκο πρόβλημα, υπάρχει μια απάντηση που είναι ξεκάθαρη, απλή και λανθασμένη». Ο Χ.Λ. Μένκεν θα μπορούσε να σκεφτόταν τις σημερινές πολιτικές εξελίξεις, όταν έγραφε τα παραπάνω λόγια.

Ο δυτικός κόσμος είναι αναμφίβολα αντιμέτωπος με μεγάλα προβλήματα, με κυριότερο την απογοήτευση πολλών πολιτών. Ανάλογα, πολιτικοί όπως ο Ντόναλντ Τραμπ στις ΗΠΑ και η Μαρίν Λεπέν στη Γαλλία προσφέρουν ξεκάθαρες, απλές και λανθασμένες λύσεις, όπως ο εθνικισμός, ο αυτοχθονισμός και ο προστατευτισμός.

Το φάρμακο που προτείνουν είναι στην καλύτερη περίπτωση αμφιλεγόμενο. Αλλά η ασθένεια είναι πραγματική. Αν οι κυβερνώσες ελίτ συνεχίσουν να μην προσφέρουν πειστικές θεραπείες, μπορεί πολύ σύντομα να ηττηθούν και μαζί τους και η προσπάθεια να παντρευτεί η δημοκρατική διακυβέρνηση με μια ανοικτή και συνεργατική παγκόσμια τάξη.

Ποια είναι η εξήγηση για αυτό το πισωγύρισμα; Μεγάλο μέρος της απάντησης αφορά στην οικονομία.

Η αύξηση της ευημερίας είναι από μόνη της ένα αγαθό. Αλλά δημιουργεί επιπλέον και την πιθανότητα για πολιτικές θετικού αθροίσματος. Αυτό αποτελεί βασικό στήριγμα της δημοκρατίας, γιατί δίνει σε όλους τη δυνατότητα να βελτιώσουν ταυτόχρονα τη θέση τους. Όταν η ευημερία αυξάνεται, οι πολίτες μπορούν να συμφιλιωθούν με τις οικονομικές και κοινωνικές ανατροπές. Η οικονομική στασιμότητα αντίθετα υποθάλπει τον θυμό.

Η McKinsey ρίχνει άπλετο φως στο τι συμβαίνει, σε μια έκθεση που τιτλοφορείται εύστοχα «Φτωχότεροι από τους Γονείς τους;» και η οποία καταδεικνύει πως πολλά νοικοκυριά υποφέρουν από τη στασιμότητα ή την υποχώρηση των πραγματικών εισοδημάτων. Το 65 με 70% των νοικοκυριών σε 25 χώρες υψηλών εισοδημάτων το βίωσαν αυτό ανάμεσα στο 2005 με 2014. Την περίοδο από το 1993 ως το 2005 ωστόσο, μόνο το 2% υπέφερε από στάσιμα ή μειούμενα εισοδήματα. Αυτό αφορά στο αγοραίο εισόδημα. Εξαιτίας της δημοσιονομικής αναδιανομής, το ποσοστό που υπέφερε από στάσιμα πραγματικά εισοδήματα ήταν μεταξύ 20% με 25%.

Η McKinsey εξέτασε την προσωπική ικανοποίηση μέσα από μια έρευνα σε 6.000 Γάλλους, Βρετανούς και Αμερικανούς. Η συμβουλευτική εταιρεία βρήκε πως η ικανοποίηση βασίζεται περισσότερο στο κατά πόσον οι άνθρωποι βελτίωναν τη θέση τους σε σχέση με άλλους που ήταν σαν και αυτούς στο παρελθόν, παρά στο αν βελτιώνονταν σε σχέση με αυτούς που είναι σήμερα σε καλύτερη θέση. Το συμπέρασμα είναι πως οι άνθρωποι προτιμούν να βελτιώνουν τη θέση τους, ακόμα και αν δεν φτάνουν στο επίπεδο όσων βρίσκονται σήμερα σε καλύτερο επίπεδο. Τα στάσιμα εισοδήματα απασχολούν τους ανθρώπους περισσότερο από την αύξηση της ανισότητας.

Η βασική εξήγηση για την παρατεταμένη στασιμότητα στα πραγματικά εισοδήματα είναι οι οικονομικές κρίσεις και η αδύναμη ανάκαμψη που ακολούθησε. Οι εμπειρίες αυτές έχουν καταστρέψει την εμπιστοσύνη στην ικανότητα και την ακεραιότητα των επιχειρηματικών, διοικητικών και πολιτικών ελίτ.

Αλλά υπάρχουν και άλλες δυσμενείς μεταστροφές. Μεταξύ αυτών είναι η γήρανση του πληθυσμού (πολύ σημαντικό πρόβλημα στην Ιταλία) και η μείωση του μεριδίου των μισθών στο εθνικό εισόδημα (εξαιρετικά σημαντικό ζήτημα στις ΗΠΑ, στο Ηνωμένο Βασίλειο και στην Ολλανδία).

Η στασιμότητα των πραγματικών εισοδημάτων για το μεγαλύτερο διάστημα που έχει καταγραφεί από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και μετά, είναι ένα θεμελιώδες πολιτικό δεδομένο. Αλλά δεν είναι η μόνη πηγή δυσαρέσκειας. Για πολλά μέλη της μεσαίας τάξης, οι πολιτιστικές αλλαγές φαίνονται εξίσου απειλητικές.

Όπως η μετανάστευση και η παγκοσμιοποίηση. Η ιθαγένεια είναι ένα πολύτιμο αγαθό για πολλούς ανθρώπους των εύπορων χωρών. Δεν είναι πρόθυμοι να τη μοιραστούν με ξένους. Η ψήφος της Βρετανίας να αποχωρήσει από την Ε.Ε. ήταν μια προειδοποίηση.

Οπότε τι θα γίνει; Αν ο κ. Τραμπ γίνει πρόεδρος των ΗΠΑ, ίσως είναι ήδη πολύ αργά. Αλλά ας υποθέσουμε ότι δεν θα συμβεί κάτι τέτοιο ή αν συμβεί, το αποτέλεσμα δεν θα είναι τόσο φριχτό όσο φοβάμαι. Τι πρέπει να γίνει μετά;

Πρώτον, πρέπει να γίνει κατανοητό πως βασιζόμαστε ο ένας στον άλλον για την ευημερία μας. Είναι σημαντικό να εξισορροπηθεί η εθνική κυριαρχία με τις απαιτήσεις της συνεργασίας σε παγκόσμιο επίπεδο.

Η παγκόσμια διακυβέρνηση, αν και είναι σημαντική, πρέπει να κατευθυνθεί προς την ανάληψη ενεργειών που δεν μπορούν να κάνουν από μόνες τους οι χώρες. Πρέπει να εστιάσει στην παροχή βασικών δημόσιων αγαθών. Σήμερα, αυτό σημαίνει ότι η κλιματική αλλαγή είναι μεγαλύτερη προτεραιότητα από το περαιτέρω άνοιγμα του παγκόσμιου εμπορίου ή των κεφαλαιακών ροών.

Δεύτερον, πρέπει να μεταρρυθμιστεί ο καπιταλισμός. Ο ρόλος του χρηματοοικονομικού τομέα είναι υπερβολικός. Η σταθερότητα του χρηματοοικονομικού συστήματος έχει βελτιωθεί. Αλλά η ισορροπία των κινήτρων παραμένει προβληματική. Τα συμφέροντα των μετόχων έχουν υπερβολική βαρύτητα έναντι άλλων ενδιαφερόμενων μερών.

Τρίτον, πρέπει η διεθνής συνεργασία να επικεντρωθεί εκεί που θα βοηθήσει τις κυβερνήσεις να επιτύχουν σημαντικούς εγχώριους στόχους. Ίσως η φορολογία να είναι το πιο σημαντικό ζήτημα εδώ. Οι κάτοχοι μεγάλου πλούτου, που βασίζονται στην ασφάλεια που προσφέρουν οι νομιμοποιημένες δημοκρατίες, δεν πρέπει να μπορούν να φοροδιαφεύγουν.

Τέταρτον, πρέπει να επιταχυνθεί η οικονομική ανάπτυξη και να βελτιωθούν οι ευκαιρίες. Ένα μέρος της απάντησης είναι να υπάρξει ισχυρότερη στήριξη της συνολικής ζήτησης, ειδικά στην ευρωζώνη. Αλλά είναι εξίσου σημαντικό να προωθηθούν οι επενδύσεις και η καινοτομία. Μπορεί να είναι αδύνατο να αλλάξουν ριζικά οι οικονομικές προοπτικές. Αλλά οι υψηλότεροι κατώτατοι μισθοί και οι γενναιόδωρες φοροαπαλλαγές για τους εργαζομένους είναι αποτελεσματικά εργαλεία για την αύξηση των εισοδημάτων στον πάτο της εισοδηματικής πυραμίδας.

Πέμπτον, πρέπει να καταπολεμηθούν οι τσαρλατάνοι. Είναι αδύνατο να αντισταθεί κανείς στις πιέσεις για τον έλεγχο των ροών ανειδίκευτων εργατών στις ανεπτυγμένες οικονομίες. Αλλά κάτι τέτοιο δεν πρόκειται να αλλάξει τους μισθούς. Ανάλογα, η προστασία ενάντια στις εισαγωγές έχει κόστος και δεν θα καταφέρει να αυξήσει σημαντικά το μερίδιο της μεταποίησης στην απασχόληση. Είναι αλήθεια πως το μερίδιο αυτό είναι πολύ μεγαλύτερο στη Γερμανία από ό,τι είναι στις ΗΠΑ ή στο Ηνωμένο Βασίλειο. Αλλά η Γερμανία έχει ένα τεράστιο εμπορικό πλεόνασμα και έχει ένα ισχυρό συγκριτικό πλεονέκτημα στη μεταποίηση. Δεν είναι κάτι που μπορεί να γενικευτεί για όλες τις χώρες.

Το κυριότερο είναι όμως να αναγνωριστεί η πρόκληση. Η παρατεταμένη στασιμότητα, οι πολιτιστικές αλλαγές και οι αποτυχημένες πολιτικές δημιουργούν ένα επικίνδυνο μείγμα που μπορεί να ταρακουνήσει την ισορροπία ανάμεσα στη δημοκρατική νομιμοποίηση και την παγκόσμια τάξη. Η υποψηφιότητα του κ. Τραμπ είναι πλέον γεγονός. Όσοι απορρίπτουν τη σωβινιστική αντίδραση πρέπει να βγουν μπροστά με ευφάνταστες και φιλόδοξες ιδέες, με στόχο την αποκατάσταση της ισορροπίας. Δεν θα είναι εύκολο. Αλλά η αποτυχία δεν πρέπει να γίνει αποδεκτή. Το διακύβευμα είναι ο ίδιος ο πολιτισμός μας.

© The Financial Times Limited 2016. All rights reserved.
FT and Financial Times are trademarks of the Financial Times Ltd.
Not to be redistributed, copied or modified in any way.
Euro2day.gr is solely responsible for providing this translation and the Financial Times Limited does not accept any liability for the accuracy or quality of the translation