Σε μια κλωστή κρέμεται η συμφωνία ΕΕ-Τουρκίας

Ο Αχμέτ Νταβούτογλου, ο οποίος διαπραγματεύτηκε προσωπικά τη συμφωνία με την κ. Μέρκελ, υπέβαλε την παραίτησή του την Πέμπτη μετά από έναν αγώνα με τον πρόεδρο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν για το ποιος θα επικρατήσει.

Η αποχώρηση του πρωθυπουργού θέτει σε κίνδυνο τη συμφωνία που ήδη έχει μειώσει απότομα την εισροή αιτούντων ασύλου στην ΕΕ και έχει σώσει την κ. Μέρκελ από μια πιθανώς μοιραία πολιτική αντίδραση.

Η συμφωνία δίνει στην ΕΕ τη δυνατότητα να στέλνει πίσω στην Τουρκία μετανάστες που φτάνουν παράνομα στα ελληνικά νησιά, σε αντάλλαγμα χαλάρωσης των απαιτήσεων που συνδέονται με τη χορήγηση βίζας σε Τούρκους επισκέπτες και οικονομικής βοήθειας. Ωστόσο, ο πρόεδρος Ερντογάν έχει αντιδράσει με ψυχρότητα στη συμφωνία που έκλεισε ο πρωθυπουργός και έχει επιδείξει αυξανόμενη εχθρότητα απέναντι στην ΕΕ.

Χωρίς μεταρρυθμίσεις των τουρκικών νόμων κατά της τρομοκρατίας και της διαφθοράς, στις οποίες ο κ. Ερντογάν έχει αντισταθεί οργισμένα, οι Βρυξέλλες ενδέχεται να μην μπορέσουν να εγκρίνουν κάποιες από τις πιο σημαντικές παραχωρήσεις στο πλαίσιο της συμφωνίας -μια κίνηση που η Άγκυρα έχει ήδη προειδοποιήσει ότι θα ακυρώσει την υποχρέωσή της να περιορίσει το πέρασμα των προσφύγων στην Ελλάδα.

«Έχουμε σημειώσει καλή πρόοδο στη συμφωνία με την Τουρκία», ανέφερε η κ. Μέρκελ την Πέμπτη στη Ρώμη. «Η Ευρωπαϊκή Ένωση, ή τουλάχιστον η Γερμανία και η Ιταλία, είναι προετοιμασμένες και στηρίζουν τις δεσμεύσεις στις οποίες έχουμε συμφωνήσει. Ελπίζουμε ότι αυτό είναι αμοιβαίο».

Προκειμένου να μην εκτροχιαστεί η συμφωνία, η Άγκυρα πρέπει ακόμη να ανταποκριθεί σε πολλά σημεία αναφοράς -περιλαμβανομένων μεγάλων αναθεωρήσεων στην νομοθεσία κατά της τρομοκρατίας για τη διασφάλιση των πολιτικών ελευθεριών- τα οποία ο κ. Ερντογάν ξεκαθάρισε ότι δεν θα υποστηρίξει. 

«Σίγουρα δεν είναι καλά νέα για εμάς», ανέφερε ο αξιωματούχος. «Δε θα είναι καθόλου συνετό για τον Ερντογάν να το απορρίψει αυτό και να πιστέψει ότι είναι θέμα παζαριού. Νομίζει ότι στο 50% μπορεί να κάνει μικρές αλλαγές και το υπόλοιπο είναι μάχη για το ποιος θα επικρατήσει».

Ο Sinan Ulgen, πρώην Τούρκος διπλωμάτης στο think tank Carnegie Europe, παρατήρησε ότι ο κ. Ερντογάν έχει σταθεί «πολύ πιο κατηγορηματικός» αντιδρώντας σε αλλαγές στον αντιτρομοκρατικό νόμο, προσθέτοντας ότι με το κόμμα του και το κοινοβούλιο σε αναστάτωση, ολοένα μειώνονται οι πιθανότητες να εγκριθούν οι μεταρρυθμίσεις πριν λήξει η προθεσμία του Ιουνίου.

Όταν η κ. Μέρκελ ξεκίνησε την προσπάθεια να πείσει τις επιφυλακτικές ευρωπαϊκές χώρες να στηρίξουν τη συμφωνία για τους μετανάστες, ένα από τα βασικά της επιχειρήματα, σύμφωνα με τους διπλωμάτες, ήταν ότι θα ενίσχυε τη φιλοευρωπαϊκή ομάδα στην Άγκυρα, με επικεφαλής τον κ. Νταβούτογλου.

Αντίθετα, η συμφωνία επέσπευσε την πτώση του κύριου Τούρκου συμμάχου της και άφησε τους φιλοευρωπαίους σοβαρά αποδυναμωμένους. Ο πρόεδρος Ερντογάν είδε την όλο και πιο στενή σχέση του κ. Νταβούτογλου με την ΕΕ ως απειλή. Μια ρήξη μεταξύ των δύο ανδρών μετατράπηκε σε μάχη για την εξουσία, στην οποία έχασε ο πρωθυπουργός.

«Έγινε υπερβολικά ανεξάρτητος για τα γούστα του Ερντογάν», σχολίασε ανώτατος Ευρωπαίος αξιωματούχος που συμμετείχε στις πρόσφατες διαπραγματεύσεις με την Άγκυρα. «Η Μέρκελ πόνταρε στο λάθος άλογο. Υπέθεσε ότι μπορούσε να ενισχύσει τη διαπραγματευτική θέση του Νταβούτογλου στην Τουρκία, αλλά ο Ερντογάν άρχισε να ανησυχεί τρομερά πως ο Νταβούτογλου κέρδιζε εκτόπισμα διεθνώς και εξελισσόταν σε πραγματικό αντίπαλο».

Οι υποστηρικτές της κ. Μέρκελ επιμένουν ότι δεν πόνταρε εξολοκλήρου στον Νταβούτογλου, σημειώνοντας ότι αντιμετώπισε επικρίσεις στη χώρα της πέρυσι επειδή επισκέφθηκε τον κ. Ερντογάν στην Κωνσταντινούπολη την παραμονή των κοινοβουλευτικών εκλογών -γνωρίζοντας ότι εκείνος θα το εκμεταλλευτεί ενόψει εκλογών.

«Προσπάθησε να έχει μια στοιχειώδη σχέση και με τους δύο», επεσήμανε ο Josef Janning, επικεφαλής του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Εξωτερικών Σχέσεων στο Βερολίνο. «Ήξερε πως οι συναλλαγές με την Τουρκία ενέχουν ορισμένους κινδύνους».

Αλλά οι επικριτές ανησυχούν πως η πρόοδος που έχει σημειωθεί τις τελευταίες εβδομάδες, κατά τις οποίες Τούρκοι αξιωματούχοι έτρεξαν να ολοκληρώσουν μεταρρυθμίσεις που απαιτούνται στο πλαίσιο της νέας συμφωνίας με την ΕΕ για την ελεύθερη διέλευση, θα μπορούσε να χαθεί χωρίς τον Νταβούτογλου να την προωθεί όσο πλησιάζει η προθεσμία του Ιουνίου -εγείροντας το ενδεχόμενο η Άγκυρα να κάνει πίσω στις δεσμεύσεις της να αναχαιτίσει την εισροή προσφύγων.

«Οι άγρυπνες νύχτες της Μέρκελ για την Τουρκία και τους πρόσφυγες, τώρα επιστρέφουν, μόλις άρχισε να φαίνεται ότι οι σχέσεις ΕΕ-Τουρκίας κινούνταν στον αυτόματο πιλότο», τόνισε ο Mujtaba Rahman, επικεφαλής ανάλυσης ευρωπαϊκών θεμάτων στο Eurasia Group. «Η ΕΕ δεν συμπαθεί τον Ερντογάν και ποτέ δε συμπάθησε τη συμφωνία της Μέρκελ».

Ευρωπαίοι αξιωματούχοι υποστήριξαν ότι πιστεύουν πως η συμφωνία για τη βίζα ήταν η «σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι» στη ρήξη Νταβούτογλου-Ερντογάν. Η τελική κατάρρευση ήρθε λίγες ώρες αφού η Κομισιόν πρότεινε η συμφωνία να προχωρήσει την Τετάρτη, με την ηγεσία των Βρυξελλών να καθιστά σαφές ότι την είδε ως τρόπο να τραβήξει την Άγκυρα πίσω στην ευρωπαϊκή σφαίρα.

«Δεν μας προσεγγίζουν σε όρους δημοκρατίας, ανθρωπίνων δικαιωμάτων και ελευθερίας των μέσων ενημέρωσης. Απομακρύνονται από εμάς», υπογράμμισε ο Φρανς Τιμμερμανς, αντιπρόεδρος της επιτροπής που έχει υπό την επίβλεψή του την εφαρμογή της τουρκικής συμφωνίας. «Αυτή η τάση χρειάζεται να αλλάξει, και θα μπορέσει να αλλάξει μόνο αν τους προσεγγίσουμε».

Αλλά κατά τις εβδομάδες προς την απόφαση, Ευρωπαίοι αξιωματούχοι τόνισαν ότι μπορούσαν να αισθανθούν μια αλλαγή διαθέσεων, με τους Τούρκους που σχετίζονται με την φιλοευρωπαϊκή ομάδα και συσπειρώνονται γύρω από τον κ. Νταβούτογλου, να εγείρουν ανησυχίες επειδή δε συζητούσαν με τον κ. Ερντογάν.

Τούρκοι αξιωματούχοι λένε ότι ο Τούρκος πρόεδρος είχε εξαγριωθεί από εικόνες του κ. Νταβούτογλου να συνοδεύει χαρούμενος την κ. Μέρκελ και άλλους Ευρωπαίους ηγέτες στα στρατόπεδα προσφύγων στην πόλη Gaziantep στα νοτιοανατολικά σύνορα πριν από δύο εβδομάδες, βλέποντας την κίνηση σαν προσπάθεια να τον εκτοπίσει από τη διεθνή σκηνή.

Στην ομιλία της παραίτησής του, ο κ. Νταβούτογλου προσπάθησε να παγιώσει τη σχέση της Τουρκίας με τις Βρυξέλλες: «Οι πόρτες της ΕΕ είναι πλέον ανοικτές μετά τη συμφωνία για τη βίζα», τόνισε.

Αλλά οι Ευρωπαίοι βουλευτές που πρέπει τώρα να εγκρίνουν τη συμφωνία, επισημαίνουν πως διστάζουν όλο και περισσότερο. «Αν αυτό ήταν ένα μεμονωμένο περιστατικό, θα μπορούσαμε να πούμε ότι πρόκειται για εσωτερική υπόθεση», παρατήρησε η Marietje Schaake, Ολλανδή φιλελεύθερη που τοποθετείται περισσότερο από όλους στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο για το θέμα της Τουρκίας. «Αλλά έχουμε δει μια σειρά περιστατικών που αποτελούν σαφές μοτίβο προς την απολυταρχία. Είναι καιρός η ΕΕ να συνδυάσει όλα τα στοιχεία και να αρχίσει να το βλέπει όπως είναι στην πραγματικότητα».

© The Financial Times Limited 2016. All rights reserved.
FT and Financial Times are trademarks of the Financial Times Ltd.
Not to be redistributed, copied or modified in any way.
Euro2day.gr is solely responsible for providing this translation and the Financial Times Limited does not accept any liability for the accuracy or quality of the translation