Ο κεντρικός τραπεζίτης του Χίτλερ και τα μηνύματα στην Ευρώπη

Ξαναδιαβάζοντας τη βιογραφία του Χιάλμαρ Σαχτ, του τραπεζίτη του Χίτλερ, παρατήρησα κάποιους ενδιαφέροντες παραλληλισμούς μεταξύ της δεκαετίας του 1930 και του σήμερα, που δεν είχα σκεφτεί προηγούμενα.

Είναι γνωστό πως ο Χίτλερ βασιζόταν στον Σαχτ, τον κεντρικό τραπεζίτη του, για τη χρηματοδότηση των σχεδίων του για επανεξοπλισμό. Αλλά ο John Weitz που συνέταξε τη βιογραφία, σημείωσε επίσης -και πιθανώς έχει κάποια σχέση με τη σημερινή κατάσταση στην ευρωζώνη- πως ο Σαχτ μπόρεσε να επιδιώξει τις ανορθόδοξες πολιτικές του στη Reichsbank μόνο επειδή είχε την υποστήριξη ενός δικτάτορα.

Αν ανέβαινε στην εξουσία ένας εξτρεμιστής ηγέτης σε μια μεγάλη χώρα της ευρωζώνης -ας πούμε, στη Γαλλία ή την Ιταλία-, τι θα συνέβαινε αν διόριζε έναν κεντρικό τραπεζίτη με την οξύνοια του Σαχτ; Και τι πιθανότητες θα υπήρχαν, μια τέτοια ομάδα να επιτύχει αύξηση της οικονομικής ανάπτυξης σε μικρό χρονικό διάστημα;

Επιτρέψτε μου να διευκρινίσω αμέσως πως δεν συγκρίνω οποιονδήποτε με τον Χίτλερ -ή με τον Σαχτ. Το επιχείρημά μου εστιάζει στο τι θα μπορούσε να κάνει ένας κεντρικός τραπεζίτης, αν είχε την πολιτική στήριξη να απομακρυνθεί από την επικρατούσα ορθόδοξη άποψη.

Ο Σαχτ έκανε δύο θητείες ως πρόεδρος της Reichsbank -τη δεκαετία του 1920, όταν έδωσε τέλος στον υπερπληθωρισμό που τότε παρέλυε τη Γερμανία, και ξανά από το 1933 μέχρι το 1939.

Είναι δύσκολο να τον ταυτοποιήσει κανείς με μία και μόνο οικονομική στάση: τη δεκαετία του 1920 ήταν υπέρ του κανόνα του χρυσού, αλλά μετά, στις αρχές του 1930, στάθηκε αντίθετος στην επικρατούσα άποψη που προωθούσε τις πολιτικές της λιτότητας και του αποπληθωρισμού. Ο Σαχτ επιχειρηματολογούσε, και δικαίως, πως η Γερμανία δεν ήταν ικανή να ανταποκριθεί στις αποζημιώσεις που περιέγραφε το Σχέδιο Γιανγκ, το οποίο υιοθετήθηκε το 1929.

Επιστρέφοντας στη Reichsbank, ο Σαχτ οργάνωσε μια μονομερή αναδιάρθρωση του ιδιωτικού χρέους που όφειλαν οι γερμανικές εταιρίες σε ξένους. Η γερμανική οικονομία είχε ήδη ωφεληθεί από την απόσυρση του κανόνα του χρυσού το 1931, και ο Σαχτ στοίβαζε τόνωση επάνω στην τόνωση. Ενας λόγος για την αρχική δημοτικότητα του Χίτλερ στη Γερμανία ήταν η γρήγορη ανάκαμψη από την ύφεση, η οποία αναμφίβολα βοηθήθηκε από ένα μείγμα χαλαρής δημοσιονομικής και νομισματικής πολιτικής.

Η τρέχουσα ορθόδοξη άποψη για τις πολιτικές στις Βρυξέλλες και τη Φρανκφούρτη, η οποία υποστηρίζεται σε όλη τη βόρεια Ευρώπη, ενέχει κάποιους παραλληλισμούς με την αποπληθωριστική νοοτροπία που κυριάρχησε κατά τη δεκαετία του 1930. Οι πολιτικοί και κεντρικοί τραπεζίτες του σήμερα εστιάζουν στους δημοσιονομικούς στόχους και στη μείωση χρέους. Όπως και στις αρχές του 1930, η πολιτική ορθοδοξία έχει παθολογικά ποιοτικά χαρακτηριστικά. Όταν δεν έχουν τι άλλο να πουν, οι σημερινοί κεντρικοί τραπεζίτες κάνουν αναφορές σε «διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις», αν και δεν εξηγούν ποτέ τι ακριβώς θα πετύχαιναν αυτού του είδους οι μεταρρυθμίσεις.

Καταρχήν, τα οικονομικά προβλήματα της ευρωζώνης δεν είναι δύσκολο να λυθούν: η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα θα μπορούσε να δώσει σε κάθε πολίτη μια επιταγή 10.000 ευρώ. Σε διαφορετική περίπτωση, η ΕΚΤ θα μπορούσε να εκδώσει τα δικά της IOUs -το οποίο έκανε ο Σαχτ. Μια άλλη επιλογή θα ήταν η ΕΕ να εκδώσει χρέος που θα αγόραζε η ΕΚΤ. Υπάρχουν πολλοί τρόποι για να τυπωθεί χρήμα. Είναι όλοι εκπληκτικοί -και παράνομοι.

Δεν υπάρχουν ναζιστικά κόμματα σήμερα στην ευρωζώνη, εκτός από την Ελλάδα. Αλλά η Γαλλία και η Ιταλία έχουν λαϊκιστικά δεξιά κόμματα που σαφώς είναι έξω από την τρέχουσα κοινή πολιτική άποψη. Φανταστείτε ένα σενάριο κατά το οποίο ο Μπέπε Γκρίλο, ηγέτης του ιταλικού Κινήματος των Πέντε Αστέρων, κέρδιζε τις εκλογές στην Ιταλία το 2018.

Η θητεία του Ιγκνάτσιο Βίσκο, του διοικητή της Τράπεζας της Ιταλίας, λήγει αυτόν τον Νοέμβριο. Ο κ. Γκρίλο θα αναγκαζόταν να διορίσει τον δικό του κεντρικό τραπεζίτη. Ίσως θα επέλεγε κάποιον τόσο πολυμήχανο και αδίστακτο όσο ήταν ο Σαχτ, και ικανό να χαράξει την πορεία της Ιταλίας εκτός ευρώ, μέσω ενός καθεστώτος παράλληλου νομίσματος για μια μεταβατική περίοδο, ενώ θα πτώχευε από το εξωτερικό χρέος στο μεταξύ.

Η υποτίμηση και η αύξηση της επένδυσης στον δημόσιο τομέα, που θα ήταν δυνατή στο πλαίσιο ενός νέου καθεστώτος, θα μπορούσαν να φέρουν άμεση οικονομική ανάπτυξη.

Αν η Μαρίν Λεπέν γινόταν πρόεδρος της Γαλλίας το 2017, ίσως θα αναγκαζόταν να περιμένει τέσσερα χρόνια πριν αδράξει τον έλεγχο της Τράπεζας της Γαλλίας. Η θητεία του Φρανσουά Βιλερουά, του διοικητή, δεν λήγει πριν το 2021. Δεδομένης της εξουσίας της γαλλικής προεδρίας, ωστόσο, η κ. Λεπέν μπορεί να μη χρειαστεί την υποστήριξη του κεντρικού τραπεζίτη της για να κάνει οτιδήποτε θέλει.

Δεν έχω καμία αμφιβολία πως οποιαδήποτε λαϊκίστικη κυβέρνηση στην Ευρώπη θα κατέληγε στην καταστροφή, αλλά βραχυπρόθεσμα θα μπορούσε να πετύχει μια αύξηση στην οικονομική ανάπτυξη και αυτό είναι που τις κάνει τόσο επικίνδυνες.

Δεν θα έπρεπε να περιμένουμε μια ακριβή επανάληψη του παρελθόντος, πάντως. Όπως το έθεσε και ο Καρλ Μαρξ, η ιστορία επαναλαμβάνεται, την πρώτη φορά σαν τραγωδία και τη δεύτερη ως φάρσα. Ακόμη και αυτή η πιο γλυκούλικη εκδοχή της δεκαετίας του 1930 θα είναι ένα είδος τραγωδίας.

Η περίοδος της πιο στενής από ποτέ ένωσης στην Ευρώπη θα τερματιστεί και το πείραμα του ευρώ θα έχει αποτύχει.

© The Financial Times Limited 2016. All rights reserved.
FT and Financial Times are trademarks of the Financial Times Ltd.
Not to be redistributed, copied or modified in any way.
Euro2day.gr is solely responsible for providing this translation and the Financial Times Limited does not accept any liability for the accuracy or quality of the translation