Η Μέρκελ, οι πρόσφυγες και το ελληνικό χρέος

Η Ευρώπη κινείται σαν τον ζογκλέρ σε πέντε ταυτόχρονες κρίσεις που στο σύνολό τους αποτελούν σοκ που δεν προβλέφθηκαν σε διάφορα στάδια της εξέλιξής τους: οι πρόσφυγες από τη Συρία, το χρέος των κρατών της περιφέρειας, η παγκόσμια υποχώρηση της ανάπτυξης, η ανεξαρτητοποίηση της Κριμαίας από τη Ρωσία και τα επακόλουθά της και τα εγκλήματα της Volkswagen.

Η αγαπημένη μεταφορική αποτύπωση της θεωρίας του χάους είναι τα φτερά μιας πεταλούδας που πυροδοτούν έναν ανεμοστρόβιλο σε άλλο σημείο του πλανήτη. Μια αθώα κίνηση που πυροδότησε την κρίση στην Ευρώπη ήταν η απόφαση της Ανγκελα Μέρκελ να ανοίξει τα σύνορα της Γερμανίας στους πρόσφυγες από τη Συρία. Οι περισσότεροι Γερμανοί χαιρέτησαν την απόφαση, αλλά η ίδια δεν προετοίμασε τη χώρα της και την υπόλοιπη Ευρώπη, τόσο πολιτικά όσο και σε επίπεδο υποδομής για αυτό που ερχόταν. 

Σε Βερολίνο και Αμβούργο η κατάσταση αναφορικά με τη στέγαση είναι τόσο απελπιστική που οι αρχές ετοιμάζουν νομοθεσία για να κατάσχουν άδεια διαμερίσματα που ανήκουν σε ιδιώτες, και στο Αμβούργο ακόμα και εμπορικά ακίνητα. Υπάρχουν περιπτώσεις που τοπικές κυβερνήσεις σταμάτησαν συμβόλαια μίσθωσης με τους ενοικιαστές κοινωνικής στέγασης για να δώσουν καταφύγια στους πρόσφυγες. Όταν ο δημόσιος τομέας συμπεριφέρεται με αυτό τον τρόπο, η ξενοφοβία απέχει μόνο… νανοδευτερόλεπτα.

Κανείς στη Γερμανία δεν παρατήρησε γρηγορότερα την αλλαγή στη διάθεση των πολιτών από τον Horst Seehofer, τον ηγέτη του CSU, τον συντηρητικό Βαυαρό του αδελφού κόμματος της Ανγκελα Μέρκελ. Λέει πως η Γερμανία θα πληρώνει τις συνέπειες της πολιτικής της Μέρκελ για πολύ καιρό. Τα ποσοστά αποδοχής της καγκελαρίου που κάποτε αψηφούσαν τη βαρύτητα έχουν τελευταία αρχίσει να υποχωρούν.

Η ανάγνωση της κατάστασης που κάνω είναι ότι η προσφυγική κρίση, περισσότερο από κάθε άλλο μεμονωμένο γεγονός, θα καταλήξει μειώνοντας τα περιθώρια ελιγμών της Γερμανίας. Αλλά δεν είναι ο μόνος παράγοντας. Ενας ακόμα περιορισμός έρχεται από την παγκόσμια επιβράδυνση. Οι συνέπειές της στην ευρωζώνη δεν είναι τώρα ορατές, αλλά αυτό ίσως αλλάξει σύντομα.

Όπως υποστήριξε πρόσφατα ο Simon Tilford του Κέντρου Ευρωπαϊκής Μεταρρύθμισης, δεν υπάρχει τρόπος η ευρωζώνη να ξεφύγει από την παγκόσμια επιβράδυνση εξαιτίας της στρατηγικής που ακολούθησε μετά την κρίση και η οποία βασίστηκε στις καθαρές εξαγωγές. Η ευρωζώνη κινείται προς ένα πλεόνασμα τρεχουσών συναλλαγών 3,5% του ΑΕΠ φέτος. Δεν είναι γενικά «σοφό» για μια μεγάλη οικονομία, όπως η ευρωζώνη, να στηρίζεται σε στρατηγικές παρασιτισμού έναντι των γειτόνων. Τώρα οι γείτονες (ο υπόλοιπος κόσμος) υποχωρούν, δεν υπάρχει plan B.

Ο συνδυασμός της οικονομικής επιβράδυνσης και της προσφυγικής κρίσης θα μετατρέψει το δημοσιονομικό πλεόνασμα της Γερμανίας σε μικρό έλλειμμα, κάτι το οποίο δεν είναι πρόβλημα υπό κανονικές συνθήκες. Η Γερμανία πρέπει να έχει ένα μικρό έλλειμμα για να στηρίζει την οικονομία της ευρωζώνης. Η χώρα, όμως, έχει επιβάλει στον εαυτό της συνταγματική υποχρέωση να επιβάλει δημοσιονομική ισορροπία στον οικονομικό κύκλο. Όταν εξαφανιστούν τα πλεονάσματα, ο πολιτικός και νομικός χώρος για διακριτή πολιτική δράση θα εξαφανιστεί. Για να το θέσω πιο σκληρά: οι Γερμανοί έχουν αποφασίσει να ξοδέψουν το πλεόνασμα για τους πρόσφυγες, όχι για την Ελλάδα.

Η πρόσφατα εκλεγμένη ελληνική κυβέρνηση σύντομα θα αρχίσει να προσποιείται ότι ξεκινά τις συμφωνημένες μεταρρυθμίσεις. Στην καλύτερη περίπτωση θα τις εφαρμόσει διστακτικά και ατελώς. Όταν θα το κάνει, η πρώτη αξιολόγηση του προγράμματος θα καθορίσει αν είναι αρκετές. Αν είναι αρνητική, το Grexit θα είναι πάλι στην ατζέντα.

Αν είναι θετική, το αποτέλεσμα μπορεί να μην είναι τόσο διαφορετικό. Σε αυτή την περίπτωση, η Ελλάδα θα επιμείνει για την ανακούφιση χρέους. Το ίδιο και το ΔΝΤ. Το Ταμείο έχει ήδη δηλώσει ότι δεν θα δεχτεί πάλι μια μετακύληση δανείων του τύπου «προσποιήσου και επέκτεινε». Φοβάμαι όμως ότι μόνο σε αυτό θα συναινέσει η Γερμανία. Θα είμαστε πάλι σε αδιέξοδο. Μακρές νύχτες έρχονται στις Βρυξέλλες.

Σε εκείνη τη στιγμή θα θυμηθούμε ξανά την ανηθικότητα μιας συμφωνίας διάσωσης στην οποία καμία πλευρά δεν πιστεύει. Θα μπορούσε να δουλέψει, αλλά αυτό θα απαιτούσε την πολιτικά αδύνατη «τριάδα» του σωστού είδους μεταρρυθμίσεων, της λιγότερης λιτότητας και της περισσότερης ανακούφισης χρέους. Η Ελλάδα και οι πιστωτές έκλεισαν την συμφωνία εξαιτίας του φόβου. Η Μέρκελ δεν ήθελε να κατηγορηθεί για το Grexit. Ο Αλέξης Τσίπρας φοβήθηκε το παράλληλο νόμισμα, σε σημείο που δεν είδε άλλη εναλλακτική από το να υπογράψει.

Αυτό που άλλαξε από τότε είναι το δημοσιονομικό περιθώριο της Γερμανίας, το οποίο το σκάνδαλο της Volkswagen θα μειώσει περαιτέρω. Οι ποινές που θα επιβληθούν θα μπορούσαν εύκολα να αντιστοιχούν στις υποθετικές ζημιές του Grexit. Και αυτές, εν τέλει, ίσως τελικά πρέπει να χρηματοδοτηθούν από τον Γερμανό φορολογούμενο.

Ένα από τα ταλέντα της Μέρκελ είναι η ικανότητα να σπάει περίπλοκα θέματα στα βασικά συστατικά τους στοιχεία, αλλά φοβάμαι ότι αυτό δεν θα είναι εύκολο να γίνει με τις πέντε κρίσεις της Ευρώπης.

Είμαστε στο βασίλειο του χάους. Όλα μπορεί να συμβούν.

© The Financial Times Limited 2015. All rights reserved.
FT and Financial Times are trademarks of the Financial Times Ltd.
Not to be redistributed, copied or modified in any way.
Euro2day.gr is solely responsible for providing this translation and the Financial Times Limited does not accept any liability for the accuracy or quality of the translation