Θανάσιμος ο διχασμός των Ευρωπαίων στο προσφυγικό

Οι πολλαπλές κρίσεις της Ευρώπης μοιράζονται ένα κοινό μοτίβο. Είτε μιλάμε για τράπεζες, δημόσιο χρέος ή, όπως συμβαίνει τώρα, για πρόσφυγες, η ΕΕ δυσκολεύεται να δράσει. Εχουμε ένα κλασικό πρόβλημα συλλογικής δράσης, στη λογική που περιέγραψε ο Mancur Olson, ο πολιτικός οικονομολόγος, τη δεκαετία του 1960. Οι άνθρωποι έχουν κοινό συμφέρον στο να δρουν, αλλά αποτυγχάνουν να το κάνουν γιατί μπαίνουν στη μέση κατεστημένα συμφέροντα. Ούτε οι οδυνηρές εικόνες του νεκρού μικρού αγοριού δεν θα λύσουν το πρόβλημα της συλλογικής δράσης. Το μόνο που θα κάνουν είναι να παραγάγουν ορατή υπερκινητικότητα.

Οι τρεις κρίσεις μοιράζονται ακόμη ένα κοινό μοτίβο: Καθεμία από αυτές είναι πρακτικά δύσκολα διαχειρίσιμη, αν τη δείτε στη στενή της οπτική, από τη σκοπιά μιας ελληνικής τράπεζας ή ενός σιδηροδρομικού σταθμού της ανατολικής Βουδαπέστης. Αλλά αν δείτε τη μετανάστευση από μια προοπτική του επιπέδου της ΕΕ, η εικόνα έχει πολλές περισσότερες αποχρώσεις.

Η ΕΕ έχει 500 εκατ. κατοίκους. Αφήνοντας στην άκρη τους πρόσφυγες, η καθαρή μετανάστευση -η διαφορά μεταξύ εκείνων που έρχονται και εκείνων που φεύγουν από την ΕΕ- ήταν 539.000 το 2013, περίπου 0,1% ολόκληρου του πληθυσμού. Η καθαρή μετανάστευση ήταν υψηλότερη το 2010, όταν είχε ανέλθει στις 750.000.

Η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες (UNHCR) τοποθετεί τον αριθμό των προσφύγων και μεταναστών που διέσχισαν τη Μεσόγειο μεταξύ Ιανουαρίου και Αυγούστου στις 300.000, σε σύγκριση με τις 219.000 για όλο το 2014. Αν προεκτείνετε τον φετινό αριθμό σε ολόκληρο το 2015, έχετε περίπου 450.000, δηλαδή 230.000 περισσότερους ανθρώπους συγκριτικά με πέρυσι.

Αυτοί οι αριθμοί δεν δείχνουν όλη την πραγματικότητα: Πολλοί μετανάστες, ιδιαίτερα από τη Συρία, χρησιμοποιούν χερσαίες διαδρομές. Ως εκ τούτου, η καθαρή μετανάστευση φέτος μπορεί να καταλήξει η υψηλότερη των τελευταίων ετών, αλλά και πάλι πολύ μικρή συγκριτικά με το σύνολο του πληθυσμού της ΕΕ. Η καθαρή μετανάστευση περιλαμβανομένων των προσφύγων προφανώς αυξάνεται. Ωστόσο, αυτή δεν είναι μια μεταναστευτική κρίση. Είναι μια κρίση συλλογικής δράσης.

Η λύση της θα ήταν απλή, αν υπήρχε μία κεντρική αρχή που θα είχε την εξουσία να παίρνει αποφάσεις. Αλλά η ΕΕ δεν λειτουργεί έτσι. Λειτουργεί μέσω του συντονισμού και της εναρμόνισης -μέσω δημοσιονομικών κανόνων, τραπεζικών ρυθμίσεων και πολιτικών γειτονίας. Αλλά κανένα από αυτά δεν εμπόδισε την κρίση και κανένα από αυτά δεν βοηθά στη λύση της. Το πρόβλημα δεν ήταν ποτέ η έλλειψη κανόνων ή πολιτικών. Ήταν το απλό γεγονός ότι κάποια πράγματα στη ζωή δεν μπορούν απλά να συντονιστούν.

Ούτε τα κράτη-μέλη είναι αρκετά μεγάλα ώστε να δράσουν από μόνα τους -ούτε καν η Γερμανία. Η Άνγκελα Μέρκελ είναι, για μία φορά, στη σωστή πλευρά της επιχειρηματολογίας. Αλλά η Γερμανία δεν έχει την ικανότητα να απορροφήσει όλους τους μετανάστες της ΕΕ. Ο Βίκτορ Όρμπαν, ο δεξιός πρωθυπουργός της Ουγγαρίας, παρήγαγε μια καλή απόδοση της νοοτροπίας που αυξάνει τα προβλήματα συλλογικής δράσης. Είπε την περασμένη εβδομάδα ότι αυτή δεν είναι μία ευρωπαϊκή κρίση, αλλά μία γερμανική κρίση, εφόσον όλοι οι πρόσφυγες θέλουν να πάνε στη Γερμανία. Η Γερμανία, θα προσέθετα εγώ, έδρασε με έναν παρόμοια υπεροπτικό τρόπο κατά τη διάρκεια των κρίσεων της ευρωζώνης.

Για το πρόβλημα της συλλογικής δράσης δεν φταίει κάποιος συγκεκριμένα. Είναι βαθιά ριζωμένο στο σύστημα. Η δουλειά της ΕΕ δεν είναι να προλαμβάνει χρηματοπιστωτικές κρίσεις, ή να σώζει παιδιά από πνιγμό στη Μεσόγειο Θάλασσα. Η δουλειά της είναι να τρέχει προγράμματα ολοκλήρωσης της αγοράς, ή να διαπραγματεύεται πολύπλοκες εμπορικές συμφωνίες. Αν υπάρχει μια κρίση έξω από τη στενή της αρμοδιότητα, το ένστικτό της είναι να σφυρηλατήσει έναν πολιτικό συμβιβασμό. Με αυτό τον τρόπο καταλήξαμε να έχουμε την ομπρέλα διάσωσης για την ευρωζώνη και ένα αναποτελεσματικό καθεστώς εξυγίανσης των τραπεζών. Το πρόγραμμα των ποσοστώσεων για τους μετανάστες που έχει προταθεί, έχει σχεδιαστεί στο ίδιο πνεύμα.

Ο Angel Ubide του Ινστιτούτου Πίτερσον στην Ουάσινγκτον αποδίδει την αποτυχία της τραπεζικής ένωσης της ευρωζώνης σε μία προτεραιότητα στον συντονισμό έναντι της αμοιβαιότητας. Νομίζω ότι αυτό φτάνει στη ρίζα του προβλήματος. Αντί να επιμερίζουν, ή να μοιράζονται, τους κινδύνους, τα κράτη μέλη απλά μοιράζονται διαδικασίες και ακολουθούν κοινούς κανόνες. Αλλά οι κίνδυνοι παραμένουν στα ίδια τα κράτη-μέλη. Υπάρχουν πολλοί τομείς στους οποίους αυτή η προσέγγιση είναι πραγματιστική και λογική. Μία αύξηση στη μετανάστευση δεν είναι ένας από αυτούς. Ένα σύστημα ποσοστώσεων είναι υπερβολικά ακατέργαστο και πολιτικά τόσο μη βιώσιμο όσο οι δημοσιονομικές μεταβιβάσεις μεταξύ χωρών. Τέτοιου είδους πολιτικές καλλιεργούν τη δυσαρέσκεια και τελικά την αποτυχία. Σε ένα σύστημα ποσοστώσεων δεν ροκανίζεις τον χρόνο πετώντας την μπάλα παραπέρα, αφορά ανθρώπους.

Η πραγματική επιλογή, μακροπρόθεσμα, δεν είναι μεταξύ συντονισμού και αμοιβαιότητας, αλλά μεταξύ διαίρεσης και αμοιβαιότητας. Εκείνοι που υποστηρίζουν την περαιτέρω ευρωπαϊκή ολοκλήρωση θα μπορέσουν να στηρίξουν ένα δυνατό επιχείρημα ότι μόνο η ΕΕ είναι σε θέση να δώσει λύση στην κρίση. Ο δημόσιος διάλογος δεν θα αφορά σε μία μεταβίβαση εξουσίας από τις πρωτεύουσες στις Βρυξέλλες. Θα αφορά στο αν θα εξουσιοδοτήσουμε την ΕΕ με καθήκοντα που κανείς άλλος δεν μπορεί να διαχειριστεί και αν θα της δώσουμε τους απαραίτητους οικονομικούς πόρους.

Φοβάμαι ότι αυτό δεν θα γίνει για πολύ καιρό, για δύο λόγους. Ο λιγότερο σημαντικός είναι ότι οι όμοιοι του κ. Όρμπαν θα είναι ανάμεσα σε εκείνους που θα πάρουν αυτή την απόφαση. Ο βαθύτερος λόγος είναι ότι οι Ευρωπαίοι δεν είναι ακόμη αρκετά απελπισμένοι ώστε να δεχθούν τη Λογική της Συλλογικής Δράσης, τίτλος του βιβλίου του Olson, του 1965.

© The Financial Times Limited 2015. All rights reserved.
FT and Financial Times are trademarks of the Financial Times Ltd.
Not to be redistributed, copied or modified in any way.
Euro2day.gr is solely responsible for providing this translation and the Financial Times Limited does not accept any liability for the accuracy or quality of the translation