Ελλάδα: Σημάδια ανάκαμψης μετά από πολύ πόνο

Τα σημάδια της οικονομικής κρίσης είναι ορατά παντού στην Αθήνα, από τα κλειστά καταστήματα και τα γεμάτα γκράφιτι δημόσια κτίρια, μέχρι τους ανθρώπους όλων των ηλικιών που ψάχνουν στους σκουπιδοντενεκέδες των πιο εύπορων γειτονιών της πρωτεύουσας.

Τα έξι χρόνια ύφεσης -της βαθύτερης στη σύγχρονη ιστορία της χώρας- είχαν βαρύ τίμημα για την Ελλάδα.

Το ΑΕΠ της συρρικνώθηκε κατά σχεδόν 25%, καθώς δεκάδες χιλιάδες οικογενειακές επιχειρήσεις κατέρρευσαν, ενώ την ίδια ώρα οι συνταξιούχοι και οι άνεργοι υπέστησαν μια καταστροφική πτώση στο βιοτικό τους επίπεδο, εν μέσω μεγάλων περικοπών στις κοινωνικές δαπάνες.

Με τις θέσεις εργασίας να εξαφανίζονται με πρωτάκουστο ρυθμό, περισσότεροι από 100.000 ειδικευμένοι Έλληνες μετανάστευσαν για να βρουν εργασία στη Γερμανία, στη Βρετανία και στις χώρες του Αραβικού Κόλπου, γνωρίζοντας ότι μπορεί να περάσουν πολλά χρόνια προτού μπορέσουν να συνεχίσουν την καριέρα τους στην Ελλάδα.

Η κρίση οδήγησε επίσης τους απελπισμένους Έλληνες να ψηφίσουν επαναστατικά, αν και οπισθοδρομικά κόμματα, τον ΣΥΡΙΖΑ στην Άκρα Αριστερά και τη νεοναζιστική Χρυσή Αυγή στη Δεξιά. Και τα δύο αυτά κόμματα στηρίζουν μια επιστροφή στις κρατιστικές πολιτικές που πυροδότησαν την οικονομική κατάρρευση και την απειλή εξόδου της Ελλάδας από την ευρωζώνη.

Ωστόσο, υπάρχουν σημάδια ότι οι βίαιες μεταρρυθμίσεις που επιβλήθηκαν με αντάλλαγμα το τρέχον δάνειο διάσωσης ύψους 172 δισ. ευρώ από την Ε.Ε. και τον ΔΝΤ, αρχίζουν επιτέλους να αποδίδουν καρπούς.

Η ανάπτυξη αναμένεται να γυρίσει σε θετικό πρόσημο φέτος και να επιταχυνθεί το 2015, με οδηγό την έκρηξη στον τουρισμό, την αναβίωση των στηριζόμενων από την Ε.Ε. έργων υποδομής που είχαν παγώσει λόγω διαμάχης με τους αναδόχους, αλλά και την αυξανόμενη διαθεσιμότητα δανείων από τις τράπεζες, που πρόσφατα ανακεφαλαιοποιήθηκαν.

Η επιτυχημένη επιστροφή της Ελλάδας στις διεθνείς αγορές κεφαλαίου τον Απρίλιο τόνωσε την εμπιστοσύνη στις μεσοπρόθεσμες προοπτικές της, ενθαρρύνοντας τα hedge funds και ομίλους private equity να ρίξουν πιο στενή ματιά σε ελληνικές εταιρείες που επιβίωσαν από την κρίση.

Τα στοιχεία του προϋπολογισμού για τους πρώτους πέντε μήνες δείχνουν ότι τα έσοδα είναι σε τροχιά επίτευξης του φετινού στόχου για πρωτογενές πλεόνασμα 1,5% του ΑΕΠ, προ τόκων. Αυτό υποδηλώνει ότι η είσπραξη φόρων διατηρείται, αν και μια μικρή ομάδα Ελλήνων, με πολιτικές διασυνδέσεις, εξακολουθεί να μπορεί να αποφεύγει την πλήρη αποπληρωμή των φορολογικών της υποχρεώσεων.

Οι εξελίξεις αυτές συνεισφέρουν στην αφήγηση ενός ελληνικού «success story» που προωθεί ο πρωθυπουργός Αντώνης Σαμαράς και η κυβέρνησή του. Ωστόσο, θα πρέπει να ξεπεραστούν περισσότερα εμπόδια προτού η Ελλάδα μπορέσει να ισχυριστεί ότι οδεύει προς βιώσιμη ανάκαμψη.

Το πρώτο είναι τα stress tests της ΕΚΤ στις τράπεζες της ευρωζώνης, που αναμένεται να δώσουν μια ακριβή εικόνα των χαρτοφυλακίων μη εξυπηρετούμενων δανείων των ελληνικών τραπεζών, να διευθετήσουν το θέμα των αναγκών της ανακεφαλαιοποίησής τους και να οδηγήσουν σε απομειώσεις «κόκκινων» δανείων σε κλίμακα τέτοια που να αποτρέπει τις εταιρείες-ζόμπι από το να απομυζούν πόρους που είναι απαραίτητοι για την ανάπτυξη υγιών επιχειρήσεων.

Στη συνέχεια, έρχονται οι πολυαναμενόμενες διαπραγματεύσεις με την Ε.Ε. και το ΔΝΤ για την ελάφρυνση του χρέους. Οι διαπραγματεύσεις αυτές περιπλέκονται από τις διαφορές ως προς το αν θα πρέπει να προσφερθεί στην Ελλάδα ένα ακόμα «κούρεμα» χρέους, μετά την αναδιάρθρωσή του το 2012, όπως θα προτιμούσε το ΔΝΤ, ή εάν θα πρέπει να υπάρξει συμβιβασμός με την πρόταση της Κομισιόν για μείωση των επιτοκίων και επιμήκυνση των ωριμάνσεων.

«Θα βρισκόμαστε σε ένα δωμάτιο με δύο ελέφαντες και θα πρέπει να περπατάμε στα ακροδάχτυλα αναμεσά τους προκειμένου να εξασφαλίσουμε κάποια συμφωνία», δήλωσε ανώτατος Έλληνας αξιωματούχος. «Όμως αυτό που έχει σημασία είναι να μειωθεί το χρέος για την επόμενη γενιά, με τον έναν ή τον άλλον τρόπο».

Η τρίτη εστία ανησυχίας για τον κ. Σαμαρά είναι η εκλογή προέδρου της Δημοκρατίας τον ερχόμενο Φεβρουάριο. Εάν η βουλή δεν καταφέρει να εκλέξει πρόεδρο με την απαιτούμενη πλειοψηφία των τριών πέμπτων, θα πρέπει να προκηρυχθούν γενικές εκλογές, οι οποίες σύμφωνα με τους δημοσκόπους θα οδηγήσουν στον σχηματισμό άλλης κυβέρνησης συνασπισμού. Αυτό θα καθυστερούσε την ολοκλήρωση των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων που στόχο έχουν να τονώσουν τον ανταγωνισμό και να κάνουν την Ελλάδα πιο ελκυστική για τους επενδυτές.

Μένει ακόμα να διευθετηθεί το πολιτικά ευαίσθητο ερώτημα ενός νέου πακέτου διάσωσης για την Ελλάδα, μόλις λήξει το τρέχον πρόγραμμα της Ε.Ε. στο τέλος του έτους, αν και το ΔΝΤ αναμένεται να εκταμιεύσει άλλα 16 δισ. δολάρια μέσα στους επόμενους 18 μήνες.

Η τρόικα έχει αναγνωρίσει ένα χρηματοδοτικό κενό ύψους περίπου 12 δισ. ευρώ, ωστόσο το ελληνικό υπουργείο Οικονομικών ισχυρίζεται ότι είναι μικρότερο και μπορεί να καλυφθεί με προσεκτική διαχείριση των δημοσίων οικονομικών και του διακριτικού δανεισμού από τις διεθνείς αγορές κεφαλαίου.

Παρά την επίμονη εκτέλεση του τρέχοντος προγράμματος από την κυβέρνησή του, ο κ. Σαμαράς θέλει όσο και ο ηγέτης του ΣΥΡΙΖΑ, Αλέξης Τσίπρας, να πει στους ψηφοφόρους του ότι το αντιλαϊκό μνημόνιο -όπως είναι γνωστό το πρόγραμμα διάσωσης στην Ελλάδα- έχει λήξει.

Αν και ορισμένοι Έλληνες αξιωματούχοι αποδέχονται ότι θα χρειαστεί κάποιου είδους προληπτική συμφωνία για να διατηρηθεί η εμπιστοσύνη των επενδυτών και να διασφαλιστεί η πρόσβαση στις αγορές, η τρόικα ανησυχεί μήπως η μεταρρυθμιστική κόπωση και η επιρροή ισχυρών συμφερόντων οδηγήσουν σε πιο αδύναμη εφαρμογή ή ακόμα και σε ανατροπή βασικών μέτρων για την απελευθέρωση της εγχώριας αγοράς.

Ωστόσο, εάν η Αθήνα μπορεί να κρατήσει τη γραμμή σε ό,τι αφορά τις μεταρρυθμίσεις, τότε οι ελληνικές οικογενειακές επιχειρήσεις θα έχουν μία ευκαιρία να αναβιώσουν τον καταρρέοντα εξαγωγικό τομέα, με αιχμή τους κλάδους της επεξεργασίας τροφίμων, της μεταποίησης και της τεχνολογίας, σύμφωνα με τον συνιδρυτή της Coco-Mat, Μ. Ευμορφίδη.

«Επιβιώσαμε από την κρίση επικεντρωνόμενοι στις εξαγωγές και αναπτύσσοντας περισσότερα outlets στο εξωτερικό. Για μια μικρή ελληνική εταιρεία που φτιάχνει προϊόντα υψηλής ποιότητας είναι ο μόνος τρόπος», τονίζει.

Οι μεταρρυθμίσεις για τη διευκόλυνση των νέων επιχειρηματιών να στήσουν μια νέα εταιρεία και να προσλάβουν προσωπικό μερικώς απασχολούμενο, σε συνδυασμό με τη χρηματοδότηση από την Ε.Ε. για μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις, έχουν ήδη επίπτωση, αν και τα επιχειρηματικά κεφάλαια και η τραπεζική χρηματοδότηση παραμένουν περιορισμένα.

«Η κρίση ανάγκασε τους νέους Έλληνες να αλλάξουν τη νοοτροπία τους και να αναζητήσουν ένα νέο μοντέλο», λέει η Mareva Grabowski, πρώην στέλεχος της επενδυτικής τραπεζικής και ιδρύτρια του ελληνικού τμήματος του Endeavor, ενός παγκόσμιου οργανισμού που στηρίζει τους επιχειρηματίες στις αναδυόμενες αγορές.

«Η στάση τους έναντι του ρίσκου είναι διαφορετική και είναι πρόθυμοι να δοκιμάσουν να γίνουν επιχειρηματίες», προσθέτει.

Σε ό,τι αφορά τις μεγάλες επενδύσεις, τα έργα υποδομής που εκμεταλλεύονται τη στρατηγική θέση της Ελλάδας στη ΝΑ. Ευρώπη έχουν προτεραιότητα.

Η Ελλάδα ήδη συμμετέχει στο project του TAP για τη μεταφορά φυσικού αερίου από το πεδίο Shah Deniz της Κασπίας προς την κεντρική Ευρώπη. Η κατασκευή του ελληνικού τμήματος θα δώσει θέσεις εργασίας σε δεκάδες μικρές ελληνικές κατασκευαστικές και θα δημιουργήσει περισσότερες από 1.000 θέσεις εργασίας στη Β. Ελλάδα, όπου η ανεργία ξεπερνά το 30% του εργατικού δυναμικού.

Η κρατική εταιρεία αερίου του Αζερμπαϊτζάν, η Socar, έχει εξαγοράσει τον ΔΕΣΦΑ και σχεδιάζει να επενδύσει στην επέκταση του δικτύου διανομής προς μικρότερες πόλεις σε ολόκληρη την Ελλάδα.

Ωστόσο, η Κίνα εμφανίζεται ο πιο ένθερμος πιθανός επενδυτής στην Ελλάδα. Ο Κινέζος πρωθυπουργός χαρακτήρισε τη χώρα κατά τη διάρκεια επίσκεψής του στην Αθήνα τον περασμένο μήνα «πύλη του Πεκίνου προς την Ευρώπη».

Λίγο πριν ξεσπάσει η κρίση, η κρατική κινεζική ναυτιλιακή εταιρεία Cosco κέρδισε σύμβαση παραχώρησης για τη λειτουργία τερματικού σταθμού εμπορευματοκιβωτίων στον Πειραιά, μια επιτυχημένη επένδυση η οποία έκτοτε έχει δει να αυξάνεται η δυναμικότητά της.

Τώρα η Cosco υποβάλλει προσφορά για το πλειοψηφικό ποσοστό του ελληνικού κράτους στον ΟΛΠ. Άλλες κινεζικές εταιρείες ενδιαφέρονται να αποκτήσουν συμβάσεις παραχώρησης για τη λειτουργία των σιδηροδρόμων και του Διεθνούς Αεροδρομίου Αθηνών, τα οποία θα τεθούν προς ιδιωτικοποίηση το επόμενο έτος.

Πώς θα «επιβιώσει» η ελληνική κυβέρνηση

Η κυβέρνηση συνασπισμού της Ελλάδας, η πρώτη κυβέρνηση συνασπισμού σε μία γενιά και πλέον, έδειχνε αδύναμη από την πρώτη στιγμή που ανέλαβε την εξουσία, μετά τη δύσκολη εκλογική αναμέτρηση του Ιουνίου του 2012.

Οι σχέσεις είναι τεταμένες ανάμεσα στον Αντώνη Σαμαρά, πρωθυπουργό και ηγέτη του κεντροδεξιού κόμματος Νέα Δημοκρατία, και στον υπουργό Εξωτερικών Ευάγγελο Βενιζέλο, πρόεδρο του Πανελλήνιου Σοσιαλιστικού Κινήματος - των δύο κομμάτων που οι ψηφοφόροι θεωρούν εξίσου υπεύθυνα για τη βουτιά της Ελλάδας στην οικονομική καταστροφή.

Ο μικρός εταίρος στην κυβέρνηση συνασπισμού, η Δημοκρατική Αριστερά του Φώτη Κουβέλη, πιο ακραίας αριστερής ομάδας, εξήλθε από τον συνασπισμό πέρσι, εξαιτίας της μονομερούς απόφασης του κ. Σαμαρά να κλείσει (προσωρινά) την κρατική τηλεόραση, ΕΡΤ.

Η αποχώρηση του κ. Κουβέλη, σε συνδυασμό με σειρά αποσκιρτήσεις από τη Ν.Δ. και το ΠΑΣΟΚ, βουλευτών που τάσσονται εναντίον συγκεκριμένων διαρθρωτικών μέτρων, έχει αφήσει την κυβέρνηση με πλειοψηφία μολις τριών βουλευτικών εδρών, διακινδυνεύοντας κάθε ψηφοφορία για τις μεταρρυθμίσεις που έχουν συμφωνηθεί με την τρόικα.

Ωστόσο ο συνασπισμός επιβιώνει, επιβάλλοντας λιγότερα μέτρα απ'όσα έχουν συμφωνηθεί με την τρόκια, που πάντως είναι αρκετά για να διατηρούν την τακτική εκταμίευση βοήθειας από το δεύτερο πακέτο διάσωσης των 172 δισ. ευρώ.

Οι ερχόμενοι μήνες, ωστόσο, θα είναι ουσιώδεις για την επιβίωση της κυβέρνησης. Θα αντιμετωπίσει νέες πιέσεις από την τρόικα για την εφαρμογή μέτρων που έχουν καθυστερήσει λόγω της αντιπολίτευσης από ειδικές ομάδες συμφερόντων, ενώ παράλληλα θα αναζητεί έναν αποδεκτό υποψήφιο για την (τυπική περισσότερο) έδρα του προέδρου της Δημοκρατίας.

Ο 85χρονος σημερινός πρόεδρος Κάρολος Παπούλιας πρόκειται να αποχωρήσει τον Φεβρουάριο, και αναζητείται μια προσωπικότητα υπεράνω πολιτικής, που να μπορεί να εξασφαλίσει την απαιτούμενη πλειοψηφία των τριών πέμπτων στο κοινοβούλιο και να αποτρέψει τις πρόωρες γενικές εκλογές.

«Η κυβέρνηση μπορεί να το παρακάμψει, πείθοντας μια σειρά ανεξάρτητους βουλευτές να στηρίξουν τον υποψήφιό της, αν δεν μπορέσει να βρει κάποιον Έλληνα με διεθνές κύρος για την έδρα. Αλλά δεν υπάρχει εύκολη λύση» σχολιάζει ο Κώστας Ιορδανίδης, βετεράνος πολιτικός αναλυτής και αρθρογράφος στην Αθήνα.

Η Ν.Δ. έχασε τις εκλογές του Μαΐου για το ευρωκοινοβούλιο από το πιο ακραίο αριστερό κόμμα ΣΥΡΙΖΑ του Αλέξη Τσίπρα, ο οποίος στήριξε την εκστρατεία του σε πλατφόρμα ανατροπής της πλειοψηφίας των μεταρρυθμίσεων που επέβαλε το μνημόνιο.

Η νίκη όμως του ΣΥΡΙΖΑ, με διαφορά μικρότερη των 4 ποσοστιαίων μονάδων, δεν ήταν αρκετή για να σηματοδοτήσει την άμεση πτώση της κυβέρνησης. Με συνδυασμένο μερίδιο 30,73% για Ν.Δ. και ΠΑΣΟΚ έναντι 26,5% του ΣΥΡΙΖΑ, ο συνασπισμός μπορεί παρ' όλα αυτά να ισχυρίζεται ότι έχει την πλειοψηφία των ψηφοφόρων, παρά τα πρωτοφανή επίπεδα ανεργίας και το ρεκόρ επιπέδων φορολόγησης που επικρατούν τα δύο τελευταία χρόνια.

Ωστόσο οι εκλογές υπογράμμισαν τον αυξανόμενο κατακερματισμό της ελληνικής πολιτικής σκηνής, με τους ψηφοφόρους να στρέφονται σε αντικαθεστωτικά κόμματα, τόσο της Αριστεράς όσο και της Δεξιάς.

Ο ΣΥΡΙΖΑ έχει προσελκύσει πολλούς πρώην υποστηρικτές του ΠΑΣΟΚ, που συνεχίζουν να γαλουχούν ελπίδες επιστροφής στην πρακτική των γενναιόδωρων προσλήψεων από το δημόσιο του 1990, την ίδια ώρα που η κυβέρνηση καταργεί θέσεις εργασίας σε δημόσιες υπηρεσίες και ιδιωτικοποιεί κρατικές επιχειρήσεις.

Ο Μάκης Ανδρονόπουλος, συγγραφέας και πολιτικός σχολιαστής, αναφέρει: "Ο ΣΥΡΙΖΑ δεν χρειάζεται να μετακινηθεί προς το κέντρο για να έχει ελπίδα να κερδίσει την εξουσία... Αρκεί να περιμένει. Οι συνεχιζόμενες επιπτώσεις της λιτότητας θα του φέρουν πολύ περισσότερους ψηφοφόρους που θέλουν να διαμαρτυρηθούν".

Δυστυχώς για την κυβέρνηση, υπάρχουν πρώην ψηφοφόροι της Ν.Δ. που έχουν καταστεί η ραχοκοκαλιά υποστήριξης του νεοναζιστικού κόμματος Χρυσή Αυγή. Το κόμμα αυτό διαθέτει τρεις ευρωβουλευτές καθώς εξασφάλισε 8,9% στις εκλογές, μολονότι ο ιδρυτής και ηγέτης Νίκος Μιχαλολιάκος φυλακίστηκε πέρσι και θα δικαστεί με τις κατηγορίες χρηματοδότησης και λειτουργίας εγκληματικής οργάνωσης.

Ο εκπρόσωπος του κόμματος, Ηλίας Κασιδιάρης, επιμένει ότι η Χρυσή Αυγή είναι εθνικιστικό, όχι νεοναζιστικό κόμμα, και αρνείται τη συμμετοχή των μελών του σε βίαιες επιθέσεις εναντίον μεταναστών. Οι 18 βουλευτές της Χρυσής Αυγής στο ελληνικό κοινοβούλιο θα αντιμετωπίσουν κατηγορίες συμμετοχής σε εγκληματική οργάνωση, αλλά δεν είναι ξεκάθαρο εάν θα απαγορευτεί το κόμμα.

Υπάρχει επίσης το Ποτάμι, το φιλομεταρρυθμιστικό κόμμα, που ιδρυσε γνωστός δημοσιογράφος, ο Σταύρος Θεοδωράκης, και το οποίο στηρίζουν μετριοπαθείς προσωπικότητες της Κεντροαριστεράς. Το Ποτάμι εξασφάλισε 6,6% στις ευρωεκλογές, μόλις τρεις μήνες μετά την ίδρυσή του. Δεν έχει ακόμη αποσαφηνίσει το πρόγραμμά του, που συζητείται μετά το πρόσφατο συνέδριο του κόμματος, αλλά οι υποστηρικτές είναι αισιόδοξοι ότι ο κ. Θεοδωράκης θα καταστεί καίριος παράγοντας στην επόμενη κυβέρνηση συνασπισμού της Ελλάδας.

* Tο αφιέρωμα των Financial Times περιλαμβάνει τα εξής άρθρα:
- Tα αγκάθια στην ελληνική ανάπτυξη
- Τα δύο «ατού» της Αθήνας στις αγορές
- Η Ελλάδα δεν έχει νικήσει τον κακό της εαυτό
- Δύο μεγάλες προκλήσεις για τις ελληνικές τράπεζες

© The Financial Times Limited 2014. All rights reserved.
FT and Financial Times are trademarks of the Financial Times Ltd.
Not to be redistributed, copied or modified in any way.
Euro2day.gr is solely responsible for providing this translation and the Financial Times Limited does not accept any liability for the accuracy or quality of the translation