Τελειώνει ο πολιτικός χρόνος στην Ουκρανία

Η τραγωδία  στην Ουκρανία είναι πως τα βίαια επεισόδια ξεκίνησαν την ίδια ημέρα που διατυπώθηκε υπόσχεση ειρήνης. Την Τρίτη, η ουκρανική κυβέρνηση επρόκειτο να ξεκινήσει συζητήσεις για τη βασική συνταγματική αναθεώρηση που απαιτείται ως πρώτο βήμα για την επίλυση της πολιτικής κρίσης και την αποκατάσταση της διακυβέρνησης στη χώρα. Πιο τραγικό ακόμη είναι το γεγονός ότι υπάρχει ευρεία συναίνεση, εντός και εκτός Ουκρανίας για το πώς θα μπορούσε να επιτευχθεί πολιτική έξοδος από την κρίση.

Η συζήτηση στο κοινοβούλιο, η οποία ακυρώθηκε πριν από τη μαζική διαμαρτυρία, αφορούσε το Σύνταγμα. Το 2010, μετά από καθυστέρηση 6 ετών, το Συνταγματικό Δικαστήριο της Ουκρανίας ανέτρεψε νομοθεσία που περιόριζε την εξουσία του προέδρου. Έκτοτε, ο πρόεδρος Βίκτορ Γιανουκόβιτς έχει εξουσίες που υπερβαίνουν κατά πολύ την ευρωπαϊκή νόρμα.

Οι περισσότεροι παρατηρητές κατανοούν ότι πρέπει να ανακτηθεί η ισορροπία δυνάμεων. Όχι μόνο να ανακοπεί η ταχεία πτώση της χώρας σε καθεστώς τυραννίας, αλλά και να εξασφαλιστεί ότι οι επόμενοι πρόεδροι δεν θα οδηγηθούν στη διαφθορά από την υπερβολική εξουσία.

Από τη στιγμή που θα αναθεωρηθεί το Σύνταγμα, θα πρέπει να προκηρυχθούν νέες βουλευτικές και προεδρικές εκλογές. Η αντιπολίτευση της χώρας ζητά την παραίτηση του Γιανουκόβιτς και αυτό είναι κατανοητό. Δεδομένου ότι η οικογένειά του φέρεται να έχει συγκεντρώσει αμύθητο πλούτο, η κυβέρνησή του έχει ποδοπατήσει το Κράτος Δικαίου και η αστυνομία έχει βασανίσει και έχεισκοτώσει διαδηλωτές, δύσκολα μπορεί να ζητήσει κανείς από τον κόσμο να περιμένει κάτι διαφορετικό.

Ακόμη κι έτσι, όμως, η συνταγματική μεταρρύθμιση και οι νέες εκλογές θα μπορούσαν να δώσουν στον Β. Γιανουκόβιτς τη νομική οδό εξόδου. Αν και έχει οδηγήσει στη φυλακή τους πολιτικούς του αντιπάλους, είναι σημαντικό να γίνει η μετάβαση συνταγματικά, νόμιμα και δημοκρατικά.

Τα χρονικά περιθώρια στενεύουν. Ο Γιανουκόβιτς σύντομα θα κληθεί να αποφασίσει εάν θα διαπραγματευτεί ή θα εντείνει την καταστολή. Η Ουκρανία βρίσκεται στα πρόθυρα κρατικής χρεοκοπίας και ο πρόεδρος έχει ελάχιστη πολιτική στήριξη, ακόμη και στις νοτιοανατολικές επαρχίες όπου έχει τη μεγαλύτερη δημοτικότητα. Αυτό σημαίνει πως η διατήρηση της εξουσίας εξαρτάται από τη ροή κεφαλαίων από τη γειτονική Ρωσία.

Ο πρόεδρος της Ρωσίας Βλαντιμίρ Πούτιν υπόσχεται ένα δάνειο 15 δισ. δολ. -όπως έκανε τον Δεκέμβριο- και στη συνέχεια περιμένει νόμους καταστολής σύμφωνα με το ρωσικό μοντέλο. Οι νόμοι ουκρανικής δικτατορίας της 16ης Ιανουαρίου δεν κατάφεραν να σταματήσουν τους διαδηλωτές. Αντιθέτως τους προκάλεσαν περισσότερο. Έτσι, όταν προ ημερών ο πρόεδρος Πούτιν εκταμίευσε τα 2 δισ. δολ., θεωρήθηκε πως η προϋπόθεσή που έθετε ήταν να αντιμετωπιστούν ολοκληρωτικά οι διαδηλωτές. Εξ ου και η επίθεση από τις αστυνομικές αρχές την Τρίτη.

Η Ρωσία και η Ουκρανία έχουν κάτι κοινό που έχει μεγάλη σημασία. Δεν είναι η γλώσσα, ούτε η Ιστορία, ούτε ο πολιτισμός όπως αναφέρουν αρκετοί σχολιαστές. Είναι οι εμπορικοί τους εταίροι. Και οι δύο εξαρτώνται από το εμπόριο με την Ε.Ε.

Μακροπρόθεσμα, η οικονομική λογική θα οδηγήσει τόσο την Ουκρανία, όσο και τη Ρωσία στο να επιδιώξουν ελεύθερο εμπόριο με την Ε.Ε. Η Μόσχα, όμως, ακολουθεί πολιτική λογική. Ο Πούτιν έχει το μεγάλο αυτοκρατορικό όραμα μίας Ευρασιατικής Ένωσης που θα ανταγωνίζεται την Ε.Ε. και ενδεχομένως να τη διασπάσει εκμεταλλευόμενος κοινωνικώς συντηρητικά θέματα όπως τα δικαιώματα των ομοφυλοφίλων.

Η Ευρασιατική Ένωση του Πούτιν μπορεί να απαρτίζεται μόνο από δικτατορίες, καθώς οποιαδήποτε ελεύθερη κοινωνία θα προκαλούσε τη ρωσική κυριαρχία. Και πρέπει να περιλαμβάνει την Ουκρανία, αλλιώς ο ίδιος ο Πούτιν θα το εκλάβει ως αποτυχία. Κατά συνέπεια, η Μόσχα χρειάζεται ένα γειτονικό κράτος απολυταρχικό και δεκτικό.

Η ρωσική εξωτερική πολιτική είναι πολύ δυναμική, αλλά δεν οδηγεί πουθενά την Ουκρανία. Σε αυτό το σημείο, δύσκολα μπορεί να φανταστεί κανείς -εκτός από τους ανθρώπους του Κρεμλίνου- πώς η Ουκρανία, με οποιαδήποτε ηγεσία, θα μπορούσε να υποταχθεί ειρηνικά στο ρωσικό γεωπολιτικό όνειρο. Όπως συνέβη και με παλαιότερες πολιτικές εμμονές του Βλ. Πούτιν, έτσι και η Ευρασία θα είναι πολύ σημαντική για ένα ή δύο χρόνια και μετά θα ξεχαστεί.

Η ευρωπαϊκή εξωτερική πολιτική, από την άλλη πλευρά, είναι πολύ αργή, αλλά οδηγεί κάπου: στην ένταξη σε έναν οργανισμό που προωθεί ουσιαστικά αυτό που διεκδικούν οι Ουκρανοί διαδηλωτές: την ομαλότητα.  Η Ουκρανία ενδεχομένως να βρίσκεται δεκαετίες μακριά από αυτό, αλλά οι ενταξιακές συμφωνίες -εφόσον υπογραφούν- θα μπορούσαν να αποτελέσουν την αρχή μιας μακράς διαδικασίας για να καταστούν οι ουκρανικοί θεσμοί πιο διαφανείς και λιγότερο διεφθαρμένοι.

Με την παρούσα τάση φαίνεται πως ο Βλ. Πούτιν πιθανότατα θα συνεχίσει να ζητά την εφαρμογή του ρωσικού μοντέλου εξουσίας στην Ουκρανία σε αντάλλαγμα για τα χρήματα. Και πιθανότατα θα συνεχίσει να απογοητεύεται με το αποτέλεσμα. Ο φαύλος κύκλος της βίας σημαίνει όλεθρο για την Ουκρανία, αλλά δεν σημαίνει καθαρή νίκη για τη Ρωσία, ενώ υπάρχει και ο κίνδυνος για άμεση εμπλοκή της Μόσχας με ένοπλες δυνάμεις. Αυτό θα ήταν καταστροφικό για όλους τους εμπλεκόμενους, συμπεριλαμβανομένης και της Ρωσίας. Η βία πρέπει να τερματιστεί αμέσως.

Η Ε.Ε., ενδεχομένως με αμερικανική στήριξη, χρειάζεται να παράσχει αμέσως οικονομική βοήθεια, με την προϋπόθεση συνταγματικών και πολιτικών μεταρρυθμίσεων και με ειδικά προγράμματα από τα κόμματα της αντιπολίτευσης για τη μείωση της διαφθοράς και την προστασία του Κράτους Δικαίου.

Η Ε.Ε. δεν μπορεί να λύσει τα προβλήματα των Ουκρανών, αλλά με αυτόν τον τρόπο μπορεί να καταστήσει μία λύση εφικτή.   

*Ο Timothy Snyder είναι καθηγητής Ιστορίας στο πανεπιστήμιο Yale και συγγραφέας του «Bloodlands: Europe between Hitler and Stalin».

© The Financial Times Limited 2014. All rights reserved.
FT and Financial Times are trademarks of the Financial Times Ltd.
Not to be redistributed, copied or modified in any way.
Euro2day.gr is solely responsible for providing this translation and the Financial Times Limited does not accept any liability for the accuracy or quality of the translation