Αποπαγκοσμιοποίηση: Ο πρoστατευτισμός επιστρέφει

Στα τελευταία 30 χρόνια, το εμπόριο αναπτύσσεται με ρυθμό διπλάσιο από το παγκόσμιο ακαθάριστο εγχώριο προϊόν. Παρά τις επιπτώσεις της παγκόσμιας χρηματοοικονομικής κρίσης του 2008 και την δραματική διψήφια συρρίκνωση στο διεθνές εμπόριο που ακολούθησε το 2009, το εμπόριο αγαθών και υπηρεσιών διευρυνόταν σχεδόν 7% ετησίως μεταξύ 1980 και 2011, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου. Κατά την ίδια περίοδο, η παγκόσμια οικονομία αναπτυσσόταν με ετήσιο μέσο ρυθμό 3,4%, σύμφωνα με το ΔΝΤ.

Εκτοτε, τα μεγέθη εμφανίζονται δυσοίωνα υποτονικά. Φέτος, το εμπόριο προβλέπεται να αναπτυχθεί 2,5% σε σύγκριση με ανάπτυξη ΑΕΠ 2,9%. Το 2012 το εμπόριο διευρύνθηκε μόλις 2%. Το ΔΝΤ και ο ΠΟΕ προβλέπουν για τον επόμενο χρόνο ότι η ανάπτυξη του εμπορίου θα είναι 4,5% και του παγκόσμιου ΑΕΠ 3,6%.

Η ανατροπή αυτή της ιστορικής σχέσης 2 προς 1 μεταξύ εμπορίου και ανάπτυξης, έχει προκαλέσει μεγάλη συζήτηση μεταξύ των οικονομολόγων για το αν πρόκειται για παροδική κατάσταση ή για πιο θεμελιώδη διαρθρωτική αλλαγή στις παγκόσμιες εμπορικές σχέσεις.

Οι δύο απόψεις

«Μια από τις βασικές ατμομηχανές για την ανάπτυξη της παγκόσμιας οικονομίας κατά τις τελευταίες δεκαετίες, η επέκταση του διεθνούς εμπορίου, δείχνει να έχει χάσει εντελώς την δύναμή της», έγραψε ο Γκάβιν Ντέιβις σε πρόσφατο άρθρο στους FT.

Το σχόλιό του προκάλεσε άμεση απάντηση του νομπελίστα οικονομολόγου Πωλ Κρούγκμαν, που έχει πιο αισιόδοξη άποψη. «Η κλιμακούμενη ανάπτυξη του εμπορίου σε σχέση με το ΑΕΠ δεν αποτελεί φυσικό νόμο: Είναι απλώς κάτι που συνέβη εξαιτίας της στρατηγικής και των τεχνολογιών που εφάρμοσαν προηγούμενες γενεές», έγραψε.

Είναι αρκετά σπάνιο να βαδίζουν τόσο κοντά η ανάπτυξη του ΑΕΠ και του εμπορίου. Αλλά το να συμβαίνει αυτό επί δύο συνεχόμενα χρόνια, είναι εξαιρετικά σπάνιο. Έχει να συμβεί από τις αρχές της δεκαετίας του 1980. Μετά την βιομηχανική επανάσταση, η μόνη μεγάλη περίοδος κατά την οποία το εμπόριο αναπτύχθηκε λιγότερο από το ΑΕΠ ήταν το 1913-1950 –μια περίοδος που ορισμένοι αποκάλεσαν εποχή της «από-παγκοσμιοποίησης».

Αρκετοί θεωρούν ότι, στην παγκοσμιοποιημένη οικονομία μας, όπου οι πολυεθνικές εξαρτώνται από τις διεθνείς αλυσίδες προσφοράς, το εμπόριο δεν μπορεί παρά να ανακάμψει και να επιστρέψει στα προηγούμενα μοτίβα.

Η HSBC πρόβλεψε πρόσφατα ότι το διεθνές εμπόριο θα αναπτύσσεται 8% κατά μέσο όρο ως το 2030 χάρη σε μεγάλο βαθμό στις αυξημένες δαπάνες υποδομών σε αναπτυσσόμενες αγορές, όπως η Ινδία.

Υπάρχουν επίσης περιφερειακές εμπορικές συνομιλίες που χρησιμοποιούνται ως επιχείρημα στην άποψη ότι το εμπόριο μπορεί να ανακτήσει τον δυναμισμό του. Οι ΗΠΑ προωθούν την συμφωνία της Ζώνης του Ειρηνικού με την Ιαπωνία και 10 ακόμη χώρες που καλύπτουν το ένα τρίτο του διεθνούς εμπορίου.

Η ΕΕ και οι ΗΠΑ συζητούν για την δική τους, δυνητικά μεγαλύτερη, συμφωνία. Οι υπουργοί Εμπορίου των 160 μελών του ΠΟΕ ελπίζουν επίσης να έχουν υπογράψει συμφωνία ως τον Δεκέμβριο για την κατάργηση της γραφειοκρατίας στα σύνορα σε όλο τον πλανήτη και να ξαναδώσουν ζωή στον στάσιμο Γύρο της Ντόχα.

Εποχή της από-παγκοσμιοποίησης

Υπάρχουν όμως και πολλοί άλλοι, που υποπτεύονται ότι το παγκόσμιο εμπόριο πλέει σε αχαρτογράφητα νερά. Ο Τζορτζ Μάγκνους, ανώτατος οικονομικός σύμβουλος της UBS έγραψε πρόσφατα ότι υπάρχουν πολλές ενδείξεις ότι, μολονότι η παγκοσμιοποίηση είναι «μεγάλη», δεν είναι πολύ μεγάλη για να καταρρεύσει. Οι επιπτώσεις της κρίσης του 2008 έχουν συμβάλει στην χρηματοοικονομική από-παγκοσμιοποίηση, τονίζει. Οι άμεσες ξένες επενδύσεις σε όλο τον πλανήτη μειώνονται και δεν είναι δύσκολο να δούμε ότι οι ξένοι επενδυτές φοβούνται όλο περισσότερο να ανοίξουν δουλειές σε χώρες όπως η Κίνα.

Ο κόσμος έχει μέχρι στιγμής αποφύγει μια έκρηξη προστατευτισμού όπως εκείνη που σημάδεψε το Μεγάλο Κραχ του 1930, αλλά ο κ. Μάγκνους περιλαμβάνεται σε όσους τονίζουν ότι υπάρχει σταθερή αύξηση στα «αόρατα» μέτρα προστατευτισμού από το 2008.

Υπάρχουν ορισμένες εμφανείς διαρθρωτικές μεταβολές στην παγκόσμια οικονομία. Οι υπηρεσίες, ένα διεθνές εμπόριο που ήδη ανέρχεται στα 4 τρισ. δολ. ετησίως, καταλαμβάνουν όλο μεγαλύτερο κομμάτι του εμπορίου.

Επιπλέον, το εργατικό κόστος αυξάνεται στην Κίνα καθώς η χώρα ανεβαίνει στην αλυσίδα των αποτιμήσεων. Η ανέλιξη της τρισδιάστατης εκτύπωσης και άλλων καινοτομιών, αυξάνουν την πιθανότητα να γίνει νέα επανάσταση στην μεταποίηση. Και όλα αυτά μαζί, ωθούν το εμπόριο μακριά από το μοντέλο της φθηνής συναρμολόγησης στο εξωτερικό.

Υπάρχουν κι άλλες παγιωμένες εκτιμήσεις για την αναπόφευκτη πορεία της παγκοσμιοποίησης, που δοκιμάζονται.

Η κατάρρευση των εισαγωγών από την ευρωζώνη λόγω της ύφεσης, ίσως εξηγεί σε μεγάλο βαθμό τα όσα συνέβησαν στο διεθνές εμπόριο τα τελευταία χρόνια. Αλλά «είναι ένας μόνο από τους πολλούς παράγοντες οι οποίοι μεταδίδουν την υποτονική ζήτηση από την Δύση στην Κίνα, την Ασία, τους παραγωγού εμπορευμάτων και πίσω στην Δύση», τονίζει ο κ. Μάγκνους.

Επιπλέον, η Κίνα έχει καταφέρει μέχρι στιγμής την «ομαλή προσγείωση» της οικονομίας της, αλλά τίποτα δεν αποκλείει τις παρενέργειες από την προσπάθεια του Πεκίνου να την απομακρύνει από το εξαγωγικό και επενδυτικό μοντέλο προς την ιδιωτική κατανάλωση. Η Βραζιλία, η Ινδία, η Ινδονησία, το Μεξικό και άλλες αναπτυσσόμενες οικονομίες, έχουν όλες επιβραδυνθεί.

Τέλος, οι ισχυρές κινητήριες δυνάμεις της εμπορικής ανάπτυξης των τελευταίων δεκαετιών –από την πτώση του κόστους μεταφοράς και την εφεύρεση του ιντερνέτ μέχρι την λήξη του παγκοσμίου πολέμου και την ανέλιξη των αναδυόμενων αγορών –έχουν πλέον όλες αφομοιωθεί στο σύστημα.

Αθόρυβη έκρηξη προστατευτισμού

Όταν μελέτησαν σενάρια για το μέλλον στην ετήσια έκθεσή τους για το Παγκόσμιο Εμπόριο τον Ιούλιο, οι οικονομολόγοι και στατιστικολόγοι του ΠΟΕ ισχυρίστηκαν ότι το τέλος αυτών των μακροοικονομικών τάσεων σημαίνει ότι δύσκολα η αναλογία 2:1 της ανάπτυξης του εμπορίου σε σχέση με το ΑΕΠ θα επιστρέψει «όταν θα εκτονωθούν οι επιπτώσεις της χρηματοπιστωτικής κρίσης».

Κατέληξαν ότι πολλοί από τους μεγάλους συντελεστές που οδήγησαν την εμπορική ανάπτυξη τα τελευταία 30 χρόνια έχουν «εξαντληθεί», όπως οι πόροι ενός μεταλλευτικού κοιτάσματος.

Μέσα σε αυτό το περιβάλλον, δημιουργείται ένα απολύτως υπαρκτό πολιτικό πρόβλημα: Ποιος θα θελήσει να υπερασπιστεί την παγκοσμιοποίηση στην εποχή μας; Και αν το κάνει, πώς θα μπορέσει να πείσει τις μάζες;

Η παγκόσμια οικονομία μπορεί να εκτράπηκε από την πορεία της εξαιτίας της κρίσης του 2008, αλλά τουλάχιστον δεν επαναλήφθηκαν τα λάθη του 1930, εγείροντας μυριάδες προστατευτικά μέτρα και κάνοντας τα πράγματα χειρότερα.

Είναι όμως αλήθεια αυτό; Ο προστατευτισμός χαρακτηρίζεται «σκυλί που δεν γάβγισε» αλλά μήπως γρύλισε;

Ο Σάιμον Έβενετ, εμπορικός οικονομολόγος του University of St Gallen της Ελβετίας, αναφέρει ότι οι κορυφαίες οικονομίες της G20 εισήγαγαν πάνω από 1.500 προστατευτικά μέτρα από τον Νοέμβριο 2008.

Σε έκθεση του Σεπτεμβρίου, η ΕΕ αναφέρει ότι έχει μετρήσει έναν πιο μικρό αριθμό από 688 νέα μέτρα προστατευτισμού μεταξύ Οκτωβρίου 2008 και Μαΐου 2013. Και πάλι, πρόκειται για μέσο όρο 10 νέα μέτρα τον μήνα, ανέφερε «έκαστο των οποίων έχει την δυνατότητα να επηρεάσει αρνητικά και κανένας από αυτούς τους αριθμούς δεν πλησιάζει τις δασμολογικές ρυθμίσεις Smoot-Hawley TariffAct του 1930 που ανέβασαν σε επίπεδα ρεκόρ τους δασμούς χιλιάδων εισαγόμενων προϊόντων στις ΗΠΑ και που πολλοί οικονομολόγοι πιστεύουν ότι επιδείνωσαν σε μέγεθος και χρόνο το Μεγάλο Κραχ.

Ο καθηγητής Εβενετ πιστεύει όμως ότι σίγουρα το κύμα των πρόσφατων προστατευτικών μέτρων είναι επικίνδυνο. Θεωρεί μάλιστα ότι επιταχύνεται η εισαγωγή νέων μέτρων, ειδικά στις αναδυόμενες οικονομίες.

Και αυτός είναι κακός οιωνός για το μέλλον.

«Μιλάμε για μια κρίση που θα περάσουν 5-10 χρόνια για να εκτονωθούν οι οικονομικές της επιπτώσεις», σχολιάζει «αλλά 15 χρόνια και πλέον όσον αφορά τις εμπορικές».

© The Financial Times Limited 2013. All rights reserved.
FT and Financial Times are trademarks of the Financial Times Ltd.
Not to be redistributed, copied or modified in any way.
Euro2day.gr is solely responsible for providing this translation and the Financial Times Limited does not accept any liability for the accuracy or quality of the translation