Οι φόβοι της Γερμανίας ρίχνουν στα βράχια την ΕΕ

Με τον υπουργό Οικονομικών της Γερμανίας Wolfgang Schaeuble να επισκέπτεται την Αθήνα για να τονώσει το ηθικό, γίνεται σαφέστερο από ποτέ ότι η Ευρώπη έχει πρόβλημα ηγεμονίας. Υπό τον πρόεδρο Francois Hollande, η Γαλλία είναι εντελώς απούσα σε ό,τι αφορά την Ε.Ε. Η Βρετανία δεν είχε ποτέ μικρότερη επιρροή στην Ε.Ε. χάρη στη δέσμευση του πρωθυπουργού David Cameron για δημοψήφισμα ως προς την ένταξη της χώρας στην Ε.Ε. Η Ιταλία και η Ισπανία, ακόμη και τις καλές εποχές, δεν είχαν το ίδιο βάρος όσο οι γείτονές τους στο Βορρά, ενώ τώρα είναι αποδεκατισμένες από την κρίση.

Έτσι, μένει η Γερμανία. Ούτε οι Γερμανοί, ούτε κανένας άλλος δεν είναι άνετος με αυτήν την κατάσταση. Η πρωτοκαθεδρία του Βερολίνου, όμως, είναι μία πραγματικότητα που δεν μπορεί να παραγνωριστεί. Η πρόκληση είναι να βρεθεί ο τρόπος ώστε να υπάρξουν για όλους οφέλη από αυτήν την κατάσταση.

Τις παραμονές του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου ένας μεγάλος σε ηλικία Γερμανός δικηγόρος έγραψε ένα κείμενο που αποτελεί κλασική εργασία στο αντικείμενο της ηγεμονίας. Ο Heinrich Triepel ενδιαφέρθηκε για τη συμφιλίωση των πολιτικών δυνάμεων κρίνοντας ότι όλα τα κράτη είναι νομικώς ίσα.

Ένα θέμα που απασχολεί ακόμη πολύ όσους ασχολούνται με το διεθνές δίκαιο συζητήθηκε απολύτως φυσικά στην εποχή του Triepel, καθώς τότε το κεντρικό ερώτημα στη γερμανική πολιτική ήταν η Πρωσία και η σχέση της με τα μικρότερα γερμανικά κρατίδια. Το Die Hegemonie βγήκε το 1938 σε μία εντυπωσιακή χρονική συγκυρία, ενώ τα στρατεύματα του Hitler ξεκινούσαν τη μακρά τους πορεία στην Ευρώπη.

Η Νέα Τάξη των Ναζί, όμως, ήταν όσα πολεμούσε ο Triepel. Μόνο δύναμη και καθόλου κανόνες. Το όραμα του Hitler για την Ευρώπη δεν στηρίχθηκε σε κάποια πραγματική αίσθηση για την ιδεολογική ή την πολιτισμική κοινότητα. Πέρα από ορισμένους επίτιμους Αρίους , οι μη Γερμανοί ήταν σαφώς πολίτες δεύτερης κλάσης. Μόνο στο τέλος του Πολέμου το Βερολίνο σήκωσε την αντικομουνιστική σημαία (και αντιθέτως από την Angela Merkel, o Hitler δεν θα είχε εγκρίνει ποτέ να ξοδευτούν γερμανικά κεφάλαια για άλλους λαούς).

Αντί λοιπόν να βλέπουμε τη σημερινή Γερμανία ως το Δ΄ Ράιχ, θα έπρεπε να τη βλέπουμε ως σχήμα που προέκυψε από τη βούληση να αποτραπεί με κάθε κόστος το ναζιστικό μοντέλο. Όπως κατέστησαν σαφές τα σχόλια του κ. Schaeuble στην Αθήνα, η ερμηνεία που δίνει το Βερολίνο του 21ου αιώνα στην έννοια της ηγεμονίας είναι η διαμόρφωση μιας ομάδας κανόνων και στη συνέχεια η επιμονή μέχρι να ακολουθήσουν όλοι αυτούς τους κανόνες.

Η διακριτική εξουσία -που ήταν η ουσία της ηγεσίας του Hitler- πρέπει κατά συνέπεια να περιορίζεται στο ελάχιστο. Μία κοινωνία κανόνων θα ενώνει τους Ευρωπαίους.

Δεν είναι η πρώτη φορά που η ήπειρος καθοδηγείται από μία δύναμη ή από μία ομάδα δυνάμεων που ορίζει ότι έργο της είναι να επιβάλει νόρμες και κανόνες σε άλλους. Στον Α’  Παγκόσμιο Πόλεμο οι Βρετανοί και οι Γάλλοι αποκατέστησαν τον Κανόνα του Χρυσού, ίδρυσαν τις κεντρικές τράπεζες, εκ των οποίων και την Τράπεζα Διεθνών Διακανονισμών, για να κρατηθεί η νομισματική πολιτική μακριά από τα χέρια των πολιτικών, ενθάρρυναν τις συνταγματικές δημοκρατίες και προώθησαν την Κοινωνία των Εθνών ως διεθνές φόρουμ.

Και οι Αμερικάνοι έκαναν σχεδόν το ίδιο, με μεγάλη επιτυχία, μετά το 1945, βοηθώντας στην ανάκτηση της Δημοκρατίας στη δυτική Ευρώπη.

Σε σύγκριση με τα σημερινά δεδομένα, όμως, αυτό που προκαλεί εντύπωση είναι πως κανείς από αυτούς τους ηγεμόνες δεν συμπεριφέρθηκε σαν να είναι ένα με όλους τους άλλους. Οι Βρετανοί προφανώς όχι επειδή είχαν άπειρους πόρους στην αυτοκρατορία για να χρηματοδοτήσουν το δικό τους μερίδιο στον Κανόνα του Χρυσού. Όσο για τις ΗΠΑ, η δέσμευσή τους να χτίσουν διεθνείς θεσμούς μετά το 1945 ήταν συνεπής με την ιδιαιτερότητά τους. Ήταν πάντα στη δικαιοδοσία του Κογκρέσου να αποφασίζει πόσο πολύ θα έπρεπε να δεσμεύονται οι ΗΠΑ με τους κανόνες που καλούσαν όλους τους άλλους να σεβαστούν. Η ιδιαιτερότητα είχε και οικονομικά οφέλη. Οι ΗΠΑ είχαν τη δυνατότητα να απολαμβάνουν τα πλεονεκτήματα του ρόλου που είχε αναλάβει το δολάριο ως παγκόσμιο νόμισμα.

Η Ουάσιγκτον, όμως, αναγνώρισε ότι ήταν σημαντικό να εξασφαλίσει ότι θα υπήρχαν διαθέσιμα δολάρια ανά τον κόσμο. Η Pax Americana εξαρτιόταν από την ηγεμονική  δράση των ΗΠΑ με το κεϊνσιανό μοντέλο, κατευθύνοντας κεφάλαια όπου υπήρχε έλλειψη δολαρίων ώστε να ενισχυθεί το εμπόριο και κατά συνέπεια να διατηρηθεί η ανάπτυξη. Για δεκαετίες, η Ευρώπη ευνοήθηκε τα μέγιστα από αυτήν την πολιτική.

Τώρα όμως, που η εποχή της αμερικανικής γενναιοδωρίας τελειώνει, θα συνεχίσει το Βερολίνο να φοβάται τόσο πολύ τη μνήμη του Γ΄Ράιχ ώστε να απορρίπτει συνολικά τη διακριτική εξουσία; Αυτό θα ήταν μοιραίο. Για να είναι αποτελεσματική η ηγεμονία δεν πρέπει να αφορά μόνο κανόνες. Τα μαζικά πλεονάσματα που καταγράφει η Γερμανία παρασύρουν την Ευρώπη πτωτικά, όπως ακριβώς συνέβαινε το 1930 όταν η Γαλλία μάζευε χρυσό.

Μπορεί, όμως, η Γερμανία να αποδεχθεί τις ευθύνες της ηγεσίας; Για την ψυχροπολεμική Αμερική το κίνητρο ήταν σαφές: θεωρήθηκε ότι η οικονομική ευημερία ήταν θέμα ασφάλειας εν μέσω φόβων ότι ο κομουνισμός θα οδηγούσε σε φτώχεια την ήπειρο. Η αγωνία αυτή δεν υπάρχει πια.

Στη Γερμανία, όμως, ασφάλεια και ευημερία είναι ακόμη πιο δεμένες έννοιες από ό,τι ήταν στην Αμερική με τη σταθερότητα της ευρωπαϊκής δημοκρατίας.

Ο τρόπος με τον οποίο η Γερμανία θα επιλέξει να ορίσει τον ηγετικό της ρόλο θα δείξει εάν εξακολουθεί να καταδιώκεται από τους δαίμονες του παρελθόντος ή εάν έχει πλέον τη δυνατότητα να εκτιμήσει τις ανάγκες του μέλλοντος με τους δικούς της όρους.

*Ο Mark Mazower είναι καθηγητής ιστορίας στο πανεπιστήμιο Columbia και συγγραφέας του «Governing the World».

© The Financial Times Limited 2013. All rights reserved.
FT and Financial Times are trademarks of the Financial Times Ltd.
Not to be redistributed, copied or modified in any way.
Euro2day.gr is solely responsible for providing this translation and the Financial Times Limited does not accept any liability for the accuracy or quality of the translation