Η δημοκρατία κινδυνεύει στη Νότια Ευρώπη

Το καζάνι βράζει σε Μαδρίτη, Λισαβόνα, Παρίσι, αλλά πουθενά τα πράγματα δεν είναι τόσο δραματικά όσο στην Αθήνα. Διακυβεύεται όχι μόνο η συμμετοχή στη νομισματική ένωση αλλά και το μέλλον της ίδιας της δημοκρατίας.

Δημοσιεύθηκε: 4 Οκτωβρίου 2012 - 07:53

Mark Mazower*

Η δημοκρατία κινδυνεύει στη Νότια Ευρώπη

H οικονομία κυριαρχεί στη συζήτηση για την κρίση στην ευρωζώνη, όμως αυτό που θα έπρεπε να προκαλεί φόβους είναι η πολιτική.

Τελικά, το όλο έργο της μεταπολεμικής Ευρώπης αφορούσε τη χρήση της οικονομικής ενοποίησης και των ευεργετημάτων της για να αποκοπεί η ήπειρος από το αιματηρό της παρελθόν. Όμως, τώρα στη Νότια Ευρώπη η βία επιστρέφει ως άμεση επίπτωση των προγραμμάτων λιτότητας, που προβάλλονται ως το τίμημα για τη συνέχιση της συμμετοχής στην ευρωζώνης. Αυτό που διακυβεύεται δεν είναι μόνο η συμμετοχή στη νομισματική ένωση. Είναι η φύση και το μέλλον της ίδιας της δημοκρατίας.

Στην Ισπανία, οι διαδηλωτές έχουν αναθερμάνει τη διαμάχη για την απόσχιση περιοχών. Αριστεροί ακτιβιστές διαμαρτύρονται στη Λισαβόνα και στο Παρίσι. Όμως, η Ελλάδα, το πιο προβληματικό από τα χρεωμένα μέλη, είναι η πιο καθαρή απόδειξη για τη ρήξη. Η πρόσφατη γενική απεργία είναι προάγγελος για χειρότερα που έρχονται.

Κάποτε χαιρετίσαμε τον τρόπο με τον οποίο το δικομματικό σύστημα αναδείχθηκε, λίγο μετά την πτώση της χούντας, σε μια χώρα με μακρά ιστορία πολιτικής αστάθειας. Πράγματι, η ίδια η Ευρώπη θα μπορούσε να λάβει εύσημα για τη διευκόλυνση της ελληνικής μετάβασης. Τώρα όμως ξεκόβει καθώς η κρίση αποκαλύπτει ότι η δημοκρατία είναι εύθραυστη. Ένα από τα δύο ιστορικά κόμματα εξουσίας, το ΠΑΣΟΚ, διολισθαίνει ταχύτερα απ’ όσο θα μπορούσε να προβλέψει κανείς - από το 44% στις γενικές εκλογές του 2009 στο 12% στις εκλογές του Ιουνίου. Αν πέσει η κυβέρνηση του Αντώνη Σαμαρά, το ίδιο ίσως συμβεί στην κεντροδεξιά Νέα Δημοκρατία. Η αιτία είναι ξεκάθαρη: η ατελείωτη όπως δείχνει λιτότητα, μαζί με την εύλογη άποψη των Ελλήνων ψηφοφόρων ότι αυτά τα κόμματα είναι οι κύριοι αρχιτέκτονες του προβλήματος.

Ποια θα μπορούσε να είναι η κατάληξη; Ο πιο κοντινός παραλληλισμός είναι ίσως η Ιταλία, όπου η λήξη του Ψυχρού Πολέμου οδήγησε στην εξαφάνιση των χριστιανοδημοκρατών και ανέβασε τον Silvio Berlusconi στην εξουσία μαζί με την Alleanza Nazionale, το διάδοχο κόμμα των μεταπολεμικών νεοφασιστών. Στην Ελλάδα το μέλλον είναι οικονομικά χειρότερο και οι προοπτικές ακόμη πιο δυσοίωνες.

Στην πιο άκρα αριστερά, ο Σύριζα προσφέρει στέγη σε πολλούς πρώην οπαδούς του ΠΑΣΟΚ. Όμως ο ηγέτης του, Αλέξης Τσίπρας, δεν προσφέρει μια εφικτή εναλλακτική στη λιτότητα. Ζητεί ένα νέο σχέδιο Μάρσαλ -κάτι εντελώς εκτός των δυνατοτήτων του- και ελπίζει ότι η Ελλάδα θα γίνει ο καταλύτης μιας κοινωνικής επανάστασης σε όλη την Ευρώπη, αγνοώντας το γεγονός ότι ακόμη και οι αριστεροί ψηφοφόροι των πιστωτριών χωρών δεν έχουν όρεξη να δανείσουν άλλα στην Ελλάδα.

Προς τα δεξιά, η πραγματική αθλιότητα ενσαρκώνεται στη νεοναζιστική Χρυσή Αυγή: Εκτός από τη συνήθη άρνηση του Ολοκαυτώματος, τις στρατιωτικές παρελάσεις και τους χαιρετισμούς, το κόμμα «προσφέρει» επιθέσεις σε μετανάστες καθώς και «εμπνεύσεις» όπως γεύματα «μόνο για αληθινούς Έλληνες». Σήμερα, χωρίς να υπάρχει ένα σοβαρό πρόγραμμα καταπολέμησης της κρίσης, οι πολιτικοί ηγέτες αναβιώνουν διχαστικές αναδρομές σε έναν εμφύλιο πόλεμο, που οι περισσότεροι Έλληνες πίστευαν ότι θάφτηκε τελείως στο παρελθόν.

Τα ακροδεξιά κόμματα δεν έχουν καλή εμφάνιση στην Ευρώπη τα τελευταία χρόνια και δεν υπάρχει κάποιος λόγος να έχει καλύτερη παρουσία μακροπρόθεσμα το συγκεκριμένο. Όμως, δεν είναι αυτό το θέμα. Η συνεχιζόμενη άνοδος της Χρυσής Αυγής, με τις δημοσκοπήσεις στο 12%, ποσοστό που μάλιστα ίσως είναι χαμηλότερο από το πραγματικό, είναι ένδειξη μιας επικίνδυνης κοινωνικής διάσπασης. Μια πρωτόγνωρη βία εμφανίζεται στους δρόμους και στην καθημερινή ζωή.

Θα μπορέσει το παλαιό δικομματικό σύστημα να μεταμορφώσει τον εαυτό του και το ελληνικό κράτος ή θα καταρρεύσει και θα αφήσει να μπουν οι εξτρεμιστές, οι δημαγωγοί και κάποιου είδους αναρχία; Οι προοπτικές δεν είναι ευοίωνες. Ο εύθραυστος συνασπισμός που κυβερνά στην Αθήνα συνθλίβεται ανάμεσα στους πολιτικά αδιάφορους διαπραγματευτές της τρόικας και τον όλο και πιο αντιδραστικό λαό. Οι πρώτοι απαιτούν από αυτή να δείξει τη δέσμευσή της σε περικοπές και μεταρρυθμίσεις. Όμως και οι δεύτεροι έχουν τις απαιτήσεις τους, και κυρίως απαιτούν από τους πολιτικούς, έστω κι αν προέρχονται από την παλαιά τάξη εξουσίας, να δείξουν ότι έχουν τη θέληση να τιμωρήσουν τους δικούς τους και να εξιλεωθούν για τη συμπεριφορά τους.

Δεν είναι εύκολη υπόθεση. Η υπό εξέλιξη δίκη πρώην υπουργού άμυνας του ΠΑΣΟΚ και οι έρευνες για διαφθορά σε κορυφαία στελέχη και των δύο κομμάτων δεν θα αρκέσουν για να καταλαγιάσει η λαϊκή οργή. Είναι δύσκολο να φανταστούμε τι θα μπορούσε να το πετύχει αυτό. Με τις αμερικανικές εκλογές τον Νοέμβριο και τις γερμανικές την άνοιξη, η διεθνής κοινότητα είναι πιθανόν να προτιμήσει να μη γίνουν μεγάλες κινήσεις στους επόμενους εξι ή παραπάνω μήνες.

Το αν μπορεί αυτή η κυβέρνηση να αντέξει παραπάνω είναι συζητήσιμο. Αλλά αν πέσει, θα υπάρχει μια τουλάχιστον χώρα της Ε.Ε. όπου το θεμελιώδες επίτευγμα της μεταπολεμικής ενοποίησης -να θαφτεί το βίαιο παρελθόν της ηπείρου βαθιά στην Ιστορία- ίσως τεθεί υπό αμφισβήτηση.

*Το πιο πρόσφατο βιβλίο του συγγραφέα έχει τίτλο «Governing the World: the History of an Idea».

*To Εuro2day.gr ενθαρρύνει τον διάλογο και την έκφραση απόψεων από τους αναγνώστες. Σχολιάστε το άρθρο και πείτε την άποψή σας δημόσια για όσα συμβαίνουν και μας αφορούν όλους. Αν θεωρείτε το άρθρο σημαντικό, διαδώστε το με τα εργαλεία κοινωνικής δικτύωσης.

© The Financial Times Limited 2012. All rights reserved.
FT and Financial Times are trademarks of the Financial Times Ltd.
Not to be redistributed, copied or modified in any way.
Euro2day.gr is solely responsible for providing this translation and the Financial Times Limited does not accept any liability for the accuracy or quality of the translation