"Ο δυστυχισμένος γάμος του ευρώ θα επιβιώσει"

Η ευρωπαϊκή ελίτ έχει επενδύσει τεράστιες δυνάμεις στο ευρώ και εξακολουθεί να πιστεύει στη μεταπολεμική ατζέντα. Η μεγάλη ιδέα που ενώνει τα κράτη αφορά τη θέση τους στην Ευρώπη και στον κόσμο.

Δημοσιεύθηκε: 18 Απριλίου 2012 - 13:02

Ο δυστυχισμένος γάμος του ευρώ θα επιβιώσει

«Εάν υπάρξει διαμάχη μεταξύ της κυριαρχίας της Ενώσεως και της κυριαρχίας των κρατών που την απαρτίζουν υπό την παρούσα φάση, τότε θα πρέπει να θεωρείται δεδομένη η ήττα της πρώτης. Δεν είναι πιθανό ότι θα επιχειρηθεί σοβαρά μια τέτοια διαμάχη. Εάν, όμως, ένα μέλος αποφασίσει να αποσυρθεί από το συμβόλαιο, τότε δύσκολα θα μπορέσει να αντικρούσει κανείς το δικαίωμά του να το πράξει και η ομοσπονδιακή κυβέρνηση σύντομα δεν θα μπορέσει να διατηρήσει τις απαιτήσεις της».

Αυτά τα έγραψε ο Alexis de Tocqueville, ένας από τους πλέον διορατικούς ξένους παρατηρητές εκείνης της εποχής αναφορικά με τις προοπτικές των ΗΠΑ. Ακόμη και εκείνος, όμως, δεν προέβλεψε το αποτέλεσμα του εμφυλίου πολέμου.

Παρομοίως, κατά τις τελευταίες δέκα ημέρες που ήμουν στις ΗΠΑ, ανακάλυψα ότι οι καλά πληροφορημένοι Αμερικανοί πιστεύουν πως η ευρωζώνη δεν θα επιβιώσει. Κι αυτό γιατί εκεί βλέπουν έναν γάμο οικονομικών συμφερόντων, όπως και ο Tocqueville έβλεπε στις ΗΠΑ έναν γάμο πολιτικών συμφερόντων.

Ο παραλληλισμός μπορεί να είναι ανακριβής, αλλά είναι διαφωτιστικός. Είναι ανακριβής γιατί η ευρωζώνη δεν είναι χώρα. Εάν όντως ήταν χώρα, τότε θα μπορούσε να διαχειριστεί πολύ ευκολότερα τα οικονομικά προβλήματα που αντιμετωπίζει. Είναι, ωστόσο, διαφωτιστικός γιατί δείχνει πως η επιβίωση οποιουδήποτε πολιτικού οικοδομήματος εξαρτάται από την ισχύ τόσο της κεντρόφυγου όσο και της κεντρομόλου δυνάμεως. Στην περίπτωση των ΗΠΑ, η πρώτη ήταν αρκετή για να πείσει την ομοσπονδία να επιχειρήσει την αποστασία. Η κεντρομόλος δύναμη, όμως, ήταν πιο ισχυρή, με αποτέλεσμα να ηττηθεί αυτή η αποστασία.

Τι ισχύει, όμως, ως προς αυτές τις δυνάμεις στην ευρωζώνη;

Οι φυγόκεντρες οικονομικές δυνάμεις είναι οδυνηρά σαφείς. Πρώτον, η ευρωζώνη είναι μία νομισματική ένωση χωρίς δημοσιονομική στήριξη. Κατά συνέπεια, η πίεση της προσαρμογής επιρρίπτεται κυρίως στην ανελαστική αγορά εργασίας. Δεδομένου, μάλιστα, ότι ο στόχος είναι ο χαμηλός πληθωρισμός, θα υπάρξουν πτωτικές πιέσεις στους ονομαστικούς μισθούς. Το αποτέλεσμα θα είναι εκτίναξη της ανεργίας, κατάρρευση των οικονομιών και αποπληθωρισμός του χρέους.

Δεύτερον, η γέννηση του ευρώ συνέβη σε μία εποχή μεγάλης πιστωτικής επέκτασης. Η συνεπαγόμενη σύγκλιση των επιτοκίων ενισχύθηκε και από την εξαφάνιση των spreads κινδύνου. Το αποτέλεσμα ήταν η εκτίναξη του διασυνοριακού δανεισμού τόσο για τον ιδιωτικό όσο και για τον δημόσιο τομέα, που μείωσε τις πιέσεις για δημοσιονομική ενοποίηση στις χώρες υψηλού χρέους (όπως η Ιταλία) και οδήγησε στην εμφάνιση των τεράστιων ανισορροπιών στα ισοζύγια πληρωμών αλλά και σημαντικών αποκλίσεων στην ανταγωνιστικότητα.

Ακολούθησαν τα χρηματοοικονομικά σοκ, που επέφεραν «απότομο φρένο» στη χρηματοδότηση, κατάρρευση του δανεισμού και των δαπανών στον ιδιωτικό κλάδο και κύμα δημοσιονομικών κρίσεων.

Τρίτον, με τέτοια κρίση, η ευρωζώνη δεν έχει κάποιον αποτελεσματικό τρόπο να διατηρήσει τα τραπεζικά συστήματα, να χρηματοδοτεί τις χώρες που αντιμετωπίζουν προβλήματα και να εξασφαλίσει την προσαρμογή. Αντιθέτως, αυτό που βλέπουμε είναι αυτοσχεδιασμοί: το αεροσκάφος της ευρωζώνης ανασχεδιάζεται ενώ συντρίβεται.

Ας δούμε τώρα τις φυγόκεντρες πολιτικές δυνάμεις. Υπάρχουν δύο:

Πρώτον: Η αλληλεγγύη παραμένει εθνική υπόθεση. Θυμηθείτε ότι πρόκειται για τα πιο γενναιόδωρα κοινωνικά κράτη στον κόσμο. Παρ' όλα αυτά, ο στόχος για συγκριτικά μικρή διασυνοριακή χρηματοδότηση ώστε να βοηθηθούν οι οικονομίες που βρίσκονται σε δύσκολη θέση, αποδείχθηκε πολύ δύσκολος. Γι' αυτό η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα αναδείχθηκε de facto βασικός διασυνοριακός χρηματοδότης.

Δεύτερον: Η ισχύς παραμένει εθνική υπόθεση. Στην περίπτωση του ευρώ, η ισχύς επικεντρώνεται στη Γερμανία, που είναι και ο μεγαλύτερος πιστωτής. Κατά συνέπεια, η ευρωζώνη λειτουργεί, πολιτικά τουλάχιστον, ως ένας πολυκρατικός διακανονισμός και όχι ως χώρα. Οι Γερμανοί αντιλήφθηκαν αυτό το πρόβλημα εξαρχής. Οι Γάλλοι, όμως, όχι.

Τέλος, ας αναλογιστούμε την ιδεολογία. Η πιο σημαντική κεντρόφυγος δύναμη είναι η ευρεία διαφωνία ως προς το τι πήγε λάθος. Ειδικότερα, η κυρίαρχη γερμανική άποψη είναι πως η κρίση αντικατοπτρίζει τη δημοσιονομική απειθαρχία. Άλλοι, όμως, επιμένουν (δικαίως) ότι το βασικό πρόβλημα ήταν ο υπερβολικός δανεισμός, η απόκλιση στην ανταγωνιστικότητα και οι εξωτερικές ανισορροπίες.

Η διαφωνία αυτή έχει σημασία επειδή η προσαρμογή δεν μπορεί να επιβληθεί. Δεδομένου ότι υπάρχει η δυνατότητα επιλογής εξόδου από την ευρωζώνη, η προσαρμογή θα πρέπει να αποτελέσει προϊόν διαπραγμάτευσης. Σε μία τέτοια διαπραγμάτευση, όμως, οι πιστωτές θα πρέπει να αποδεχθούν τον ρόλο που διαδραμάτισαν στην κρίση. Εάν θέλουν να διατηρήσουν τα πλεονάσματά τους, θα πρέπει να χρηματοδοτήσουν τους δανειστές. Εάν θέλουν να αποπληρωθούν, θα πρέπει να καταγράψουν έλλειμμα. Οι δύο πλευρές, χρηματοδότηση και εμπόριο, πρέπει να ευθυγραμμιστούν.

Το ερώτημα είναι εάν αυτές οι φυγόκεντρες δυνάμεις είναι αρκετά ισχυρές ώστε να διασπάσουν το σύστημα. Σε αυτό το σημείο, όμως, θα πρέπει να εξεταστούν και οι κεντρομόλες δυνάμεις.

Η βασική οικονομική δύναμη που κρατά ενωμένο το σύστημα είναι ο φόβος διάσπασης. Για τις χώρες που βρίσκονται στη δίνη της κρίσης, ένα ακόμη κίνητρο είναι οι χρήσιμες πιέσεις για μεταρρυθμίσεις. Πολλοί πιστεύουν ότι το ενιαίο νόμισμα μακροπρόθεσμα θα αποδώσει. Η θέση αυτή, όμως, θα πρέπει να συμψηφιστεί με το κόστος της αντιμετώπισης των κρίσεων και της μείωσης της διασυνοριακής χρηματοοικονομικής ενοποίησης.

Η βασική πολιτική δύναμη είναι η δέσμευση στη ιδέα μιας ενοποιημένης Ευρώπης. Η ευρωπαϊκή ελίτ έχει επενδύσει τεράστιες δυνάμεις σε αυτό το project. Οι διεθνείς παρατηρητές συχνά υποτιμούν αυτό το ιδιαίτερα σημαντικό κίνητρο. Αν και η ευρωζώνη δεν είναι χώρα, είναι κάτι πολύ μεγαλύτερο από μία απλή νομισματική ένωση.

Για τη Γερμανία, η οποία είναι και το πιο σημαντικό μέλος, η ευρωζώνη είναι ο ακρογωνιαίος λίθος μιας διαδικασίας ολοκλήρωσης με τα γειτονικά κράτη, που συνέβαλε στη δημιουργία κλίματος σταθερότητας και ευημερίας μετά τις καταστροφές του πρώτου μισού του 20ού αιώνα. Για τα μεγάλα μέλη της ευρωζώνης αυτά που διακυβεύονται έχουν τεράστια σημασία.

Η μεγάλη ιδέα που ενώνει τα κράτη-μέλη λοιπόν αφορά τη θέση τους στην Ευρώπη και στον κόσμο. Η πολιτική ελίτ των ευρωπαϊκών χωρών και η πλειονότητα του πληθυσμού εξακολουθούν να πιστεύουν στη μεταπολεμική ατζέντα, αν και ίσως όχι με το ίδιος πάθος. Με τους πιο στενούς οικονομικούς όρους, ελάχιστοι θεωρούν ότι η συναλλαγματική ευελιξία θα βοηθούσε. Πολλοί εξακολουθούν να πιστεύουν ότι οι υποτιμήσεις απλούστατα θα δημιουργούσαν μεγαλύτερο πληθωρισμό.

Εάν όντως πρόκειται για έναν απλό γάμο συμφερόντων, τότε το πιο πιθανό σενάριο θα ήταν εκείνο ενός δύσκολου διαζυγίου. Είναι, όμως, κάτι πολύ περισσότερο από έναν γάμο συμφερόντων, παρότι απέχει ακόμη πολύ από το να εξελιχθεί σε δημοσιονομική ένωση. Οι ξένοι παρατηρητές δεν θα πρέπει να υποτιμούν την ισχύ της θέλησης που βρίσκεται πίσω από το ευρώ.

Η πιο πιθανή έκβαση -που δεν είναι καθόλου βέβαιη- είναι ένας συμβιβασμός ανάμεσα στις γερμανικές ιδέες και στην άστατη ευρωπαϊκή πραγματικότητα. Θα αυξηθεί η στήριξη προς τις χώρες που αντιμετωπίζουν δυσκολίες. Ο πληθωρισμός στη Γερμανία θα ενισχυθεί και το εξωγενές της πλεόνασμα θα μειωθεί. Η προσαρμογή θα γίνει. Θα είναι ένας δυστυχισμένος γάμος. Αλλά θα επιβιώσει.

© The Financial Times Limited 2012. All rights reserved.
FT and Financial Times are trademarks of the Financial Times Ltd.
Not to be redistributed, copied or modified in any way.
Euro2day.gr is solely responsible for providing this translation and the Financial Times Limited does not accept any liability for the accuracy or quality of the translation