Η διαφθορά θριαμβεύει στον παγκοσμιοποιημένο κόσμο

Θυμάστε τις BRICS; Όταν η Goldman Sachs εισήγαγε για πρώτο φορά τον όρο το 2001, ήταν ένα χρήσιμο ακρωνύμιο για την περιγραφή των πιο δυναμικών αναδυόμενων οικονομιών του κόσμου.

Υπήρχαν πάντοτε οι δύσπιστοι που εξέφραζαν αμφιβολίες σχετικά με το πόσα κοινά έχουν μεταξύ τους η Βραζιλία, η Ρωσία, η Ινδία και η Κίνα. Οι αμφιβολίες αυτές εντάθηκαν, όταν συμπεριλήφθηκε στο κλαμπ η Νότια Αφρική.

Αλλά αποδεικνύεται ότι οι BRICS έχουν τελικά κάτι κοινό, τη διαφθορά. Σε κάθε μια από τις πέντε χώρες, η λαϊκή οργή για τη διαφθορά βρίσκεται στο επίκεντρο της πολιτικής επικαιρότητας. Με τις χώρες αυτές να γίνονται όλο και πιο σημαντικές για την παγκόσμια οικονομία, τα προβλήματα διαφθοράς που αντιμετωπίζουν έχουν παγκόσμιες επιπτώσεις.

Η Βραζιλία και η Νότα Αφρική έχουν δει προέδρους να απομακρύνονται από τη θέση τους εν μέσω σκανδάλων διαφθοράς, με τον Τζέικομπ Ζούμα της Νότιας Αφρικής να εξωθείται σε παραίτηση φέτος και την Ντίλμα Ρούσεφ της Βραζιλίας να καθαιρείται το 2016. Στη Ρωσία, το κυβερνών κόμμα Ενωμένη Ρωσία είναι ευρέως γνωστό ως «το κόμμα των απατεώνων και των ληστών».

Η άνοδος του Ναρέντρα Μόντι στην εξουσία έλαβε ώθηση από την υπόσχεσή του να καταπολεμήσει τη διαφθορά μεταξύ των ελίτ. Ο Ινδός πρωθυπουργός έχει έκτοτε λάβει τη δραστική απόφαση να καταργήσει το 80% των χαρτονομισμάτων που βρίσκονταν σε κυκλοφορία, σε μια προσπάθεια να καταστείλει τη μαύρη οικονομία.

Στην Κίνα, η εκστρατεία του προέδρου Σι Τζινπίνγκ κατά της διαφθοράς έχει οδηγήσει στη σύλληψη πάνω από 100.000 αξιωματούχων. Εν τω μεταξύ, Κινέζοι εξόριστοι έχουν διαδώσει στο διαδίκτυο ότι η διαφθορά εκτείνεται μέχρι τον στενό πυρήνα του Κινέζου προέδρου.

Τα πολύκροτα σκάνδαλα δεν περιορίζονται στις BRICS. Αυτόν τον μήνα ο Μαριάνο Ραχόι αναγκάστηκε να παραιτηθεί από πρωθυπουργός της Ισπανίας μετά από επτά χρόνια παραμονής στην εξουσία, ύστερα από ένα σκάνδαλο στο κόμμα του. Τον περασμένο μήνα το κυβερνών κόμμα της Μαλαισίας έχασε την εξουσία για πρώτη φορά από τη δεκαετία του 1950, μετά από κατηγορίες ότι ο πρωθυπουργός Νατζίμπ Ραζάκ είχε καταχραστεί τεράστια ποσά.

Η διαφθορά υπήρχε πάντα και δεν ήταν ποτέ δημοφιλής. Αλλά η συχνότητα και ο πολιτικός αντίκτυπος των σκανδάλων διαφθοράς φαίνεται να αυξάνονται σε ολόκληρο τον κόσμο. Οπότε έχει γίνει η διαφθορά κάτι πιο συνηθισμένο ή απλά είναι πιο εύκολο να εντοπιστεί; Η απάντηση φαίνεται να είναι πως και τα δύο συμβαίνουν ταυτόχρονα.

Η παγκοσμιοποίηση των επιχειρήσεων και των κεφαλαίων δημιούργησε ευκαιρίες για εύκολα κέρδη μέσω παράνομων δραστηριοτήτων στις αναδυόμενες οικονομίες. Οι βιομηχανίες που έχουν ανάγκη την εμπλοκή του επίσημου τομέα, όπως των φυσικών πόρων και των κατασκευών, αποτελούν ιδιαίτερα ελκυστικούς στόχους. Υπάρχουν συμβόλαια που πρέπει κάπου να αποδοθούν και αναπτυξιακά προγράμματα που χρειάζονται επίσημη έγκριση. Εν τω μεταξύ, τα λεφτά της διαφθοράς μπορούν πάντοτε να κατατεθούν σε offshore λογαριασμούς.

Αλλά οι ατασθαλίες αυτές μπορούν να ξεσκεπαστούν. Ισχυροί ανεξάρτητοι εισαγγελείς και δικαστές όπως ο Σέρτζιο Μόρο της Βραζιλίας και ο Θούλισιλ Μαντολέζα της Νότιας Αφρικής έχουν κάνει ηρωϊκή δουλειά στη διενέργεια ερευνών κατά της διαφθοράς. Η ελευθερία του Τύπου στη Βραζιλία και τη Νότια Αφρική διαδραμάτισε κρίσιμο ρόλο στην άσκηση πίεσης στους διεφθαρμένους πολιτικούς.

Ακόμα και όταν τα κρατικά μέσα είναι φιμωμένα, το διαδίκτυο προσφέρει ένα εναλλακτικό μέσο για τη μετάδοση καταγγελιών για διαφθορά. Τα «Panama Papers», τα οποία πρόσφεραν λεπτομερή στοιχεία για τις οικονομικές υποθέσεις πολλών ισχυρών πολιτικών, ήταν προϊόν μιας διεθνούς συνεργασίας δημοσιογράφων και βασίστηκε σε έγγραφα που είχαν υποκλαπεί.

Νέες μορφές διεθνούς συνεργασίας και διαφάνειας έχουν καταστήσει επίσης τους φιλόδοξους απατεώνες πιο ευάλωτους. Οι αλλαγές στην ελβετική νομοθεσία για το τραπεζικό απόρρητο -που έγιναν υπό την πίεση των ΗΠΑ- έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην προσπάθεια των εισαγγελέων της Βραζιλίας να αποκαλύψουν τα έσοδα από τη διαφθορά. Οι έρευνες των Ελβετών και των Αμερικανών διατήρησαν την πίεση στον κ. Ραζάκ της Μαλαισίας.

Αλλά η καταπολέμηση της διαφθοράς δεν είναι κάτι που μπορεί να επιτευχθεί με μία μόνο καθαρτική προσπάθεια.

Για μια μακροχρόνια πρόοδο απαιτούνται ισχυροί θεσμοί που μπορούν να επιβιώσουν από αλλαγές στο πολιτικό κλίμα, ανεξάρτητα δικαστήρια και εισαγγελείς με εκπαίδευση και πόρους, δημοσιογράφοι που δεν μπορούν να εξαγοραστούν εύκολα, να φυλακιστούν ή να σκοτωθούν και αποτελεσματικοί δημόσιοι υπάλληλοι που δεν μπορούν να απολυθούν από ένα διεφθαρμένο διευθυντή. 

Οι εισαγγελείς στη Βραζιλία καταδιώκονται από ό,τι συνέβη στην επιχείρηση «καθαρά χέρια» στην Ιταλία στις αρχές του 1990. Οδήγησαν στην απομάκρυνση πολλών ισχυρών προσωπικοτήτων και αντιμετωπίστηκαν ως σημείο καμπής. Αλλά μέσα σε μια πενταετία, ο Σίλβιο Μπερλουσκόνι, ο οποίος αποτελούσε την επιτομή των σκοτεινών επιχειρηματικών δραστηριοτήτων, εκλέχτηκε ως πρωθυπουργός.

Αναζητώντας παραδείγματα ριζικής αλλαγής στη μάχη κατά της διαφθοράς, οι Βραζιλιάνοι εισαγγελείς μπορεί να στηρίχτηκαν από αυτό του Χονκ Κονγκ κατά τη διάρκεια της βρετανικής αποικιακής κατοχής και την εγκαθίδρυση μιας Ανεξάρτητης Επιτροπής Κατά της Διαφθοράς το 1974, αλλά ακόμα και αυτό το επίτευγμα μπορεί να είναι τώρα υπό αμφισβήτηση, καθώς αυξάνονται οι φόβοι ότι η ανεξαρτησία των θεσμών του Χονγκ Κονγκ διαβάλλεται από τις κινεζικές πιέσεις.

Οι ανησυχίες για το Χονγκ Κονγκ μπορεί να βάλει σε σκέψεις όσους ερμηνεύουν την αποκάλυψη σκανδάλων σε όλο τον κόσμο ως ένδειξη ότι η παγκόσμια μάχη κατά της διαφθοράς έχει κερδηθεί. Μια εναλλακτική θεωρία είναι πως η αυξανόμενη οικονομική δύναμη χωρών όπως η Κίνα, η Ινδία και η Ρωσία μπορεί να οδηγεί σε εξάπλωση της διαφθοράς.

Οι ΗΠΑ, η Ε.Ε. και το Ηνωμένο Βασίλειο υπερηφανεύονται για τους υγιείς θεσμούς τους. Αλλά οι δυτικοί τραπεζίτες, δικηγόροι, μεσίτες, παράγοντες δημοσίων σχέσεων (και ενδεχομένως ακόμα και πρόεδροι) είναι συχνά αρκετά πρόθυμοι να μοιραστούν τα κέρδη της διαφθοράς.

© The Financial Times Limited 2018. All rights reserved.
FT and Financial Times are trademarks of the Financial Times Ltd.
Not to be redistributed, copied or modified in any way.
Euro2day.gr is solely responsible for providing this translation and the Financial Times Limited does not accept any liability for the accuracy or quality of the translation