Ξεκίνησε η μάχη που δεν θα βγάλει νικητή

Είναι θλιβερό να το λες, αλλά δεν μπορεί να κατηγορηθεί ο Ντ. Τραμπ για τα πάντα. Παρακολουθώντας τον αμερικανό πρόεδρο να επαινεί τους «μονάρχες», να εκσφενδονίζει εμπορικούς φραγμούς και να περιφρονεί τους παγκόσμιους κανόνες και θεσμούς, μοιάζει λογικό συμπέρασμα ότι θέλει να ανατρέψει την φιλελεύθερη διεθνή τάξη. Πολύ από αυτή τη δουλεία, όμως, έγινε πριν φτάσει στο Λευκό Οίκο. Ο Τραμπ είναι τόσο το σύμβολο, όσο και η αιτία της κατηφόρας προς την αταξία.

Η Δύση διάβασε λάθος την κατάρρευση του σοβιετικού κομμουνισμού. Δεν ήταν, εν τέλει, το τέλος της ιστορίας. Χαρούμενες υποθέσεις για τη μόνιμη ηγεμονία του laissez faire καπιταλισμού και την αναπόφευκτη ιστορική ηγεμονία της φιλελεύθερης δημοκρατίας ριζώθηκαν σε μια Υβρι που προσκάλεσε τη Νέμεσι.

Γι’ όλα αυτά το τέλος του ψυχρού πολέμου παρήγαγε μια μεγάλη ιδέα. Τώρα, όπως καθημερινά θυμίζουν τα tweets του Ντ. Τραμπ, ανταλλάσσεται με μια πολύ κακή ιδέα.

Ο θάνατος του κουμμουνισμού «υποσχέθηκε», σύμφωνα με μια αγαπημένη φράση των κινέζων φίλων μου, ένα κόσμο «win win». Η επαναστατική σκέψη ήταν ότι τα εγωιστικά συμφέροντα των πλούσιων και των ανερχόμενων κρατών θα μπορούσαν να συμβιβαστούν αν όλοι έπαιζαν με βάση τους κανόνες. Η βαθιά αλληλεξάρτηση που υφάνθηκε από την παγκοσμιοποίηση θα τετραγώνιζε τον κύκλο μεταξύ των ανταγωνιστικών εθνικών συμφερόντων και των πολυμερών υποχρεώσεων.

Στην Ευρώπη όπου τα σύνορα είναι εδώ και πολύ καιρό «θολά» λόγω της ΕΕ, η ιδέα έδωσε ώθηση στην περαιτέρω ενοποίηση. Οι Ευρωπαίοι αγκάλιασαν αυτό που ο βρετανός διπλωμάτης Robert Cooper αποκάλεσε «μεταμοντέρνα» (postmodern) εικόνα των κρατικών σχέσεων. Αλλού η εθνική κυριαρχία ήταν πιο πολύτιμη, αλλά η νέα τάξη έδειχνε αρκετή για να αποτρέψει την επιστροφή σε μια σύγκρουση μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων.

Οι κανόνες και οι θεσμοί ήταν αναγκαστικά ατελείς, κυρίως επειδή γράφτηκαν από τα πλούσια έθνη. Υπήρξε πολύς θρίαμβος στη Δύση και ανεπαρκής αναγνώριση της ανακατανομής της παγκόσμιας δύναμης στα Νότια και τα Ανατολικά. Ο στόχος, όμως, ήταν καλός: Κίνα, Ινδία, Βραζιλία και άλλοι θα ανέβαιναν με τρόπο που δεν θα συγκρούονταν με τις καθιερωμένες δυνάμεις. Ο Robert Zoellick, τότε υψηλόβαθμος αξιωματούχος στο αμερικανικό υπουργείο Εξωτερικών δημιούργησε τη φράση «υπεύθυνοι ενδιαφερόμενοι» (responsible stakeholders) για να περιγράψει το ρόλο τους στην υφιστάμενη τάξη.

Η μόδα τώρα είναι να απορρίψουμε αυτές τις παραδοχές ως αφελείς. Η Κίνα ίσως ήταν ο μεγαλύτερος νικητής από το δυτικό σχέδιο -η είσοδός της στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου ήταν το κορυφαίο γεωπολιτικό γεγονός των αρχών του 21ου αιώνα- αλλά το Πεκίνο ποτέ δεν θα αποδέχονταν τη θέση του δεύτερου βιολιού σε ένα σύστημα που θα ηγούνταν οι ΗΠΑ.

Ο Xi Jinping εγκατεστημένος τώρα ως δια βίου αυτοκράτορας-πρόεδρος είναι απόδειξη. Κρίνει ότι ήρθε η ώρα για την Κίνα να απαλείψει δυο αιώνες ταπείνωσης. Ο στόχος της πρωτοβουλίας «Μια ζώνη ένας δρόμος» είναι να στρέψει το κέντρο της παγκόσμια βαρύτητας προς την Ευρασία. Το «Μεσαίο Βασίλειο» (σ.σ. όπως αποκαλείται η Κίνα) μπορεί να πάρει τη θέση που δικαιούται στην κεντρική σκηνή.

Αυτό που είναι λιγότερο ξεκάθαρο είναι τι ο Zoellick και άλλοι θα μπορούσαν λογικά να προτείνουν ως εναλλακτική για θετική σύμπλευση. Θα έπρεπε η Δύση να επιδιώξει να σταματήσει την άνοδο της Κίνας, ανακηρύσσοντάς την «εχθρό» και αποκλείοντάς την από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου και άλλους διεθνείς οργανισμούς; Θα μπορούσε ένας τέτοιος περιορισμός να επεκταθεί με ναυτικό αποκλεισμό στη Θάλασσα της Νότιας Κίνας; Δεν υπάρχουν προσεγγίσεις που πιθανόν θα διασφάλιζαν την διεθνή ειρήνη.

Στην προκειμένη περίπτωση οι ΗΠΑ αποδείχθηκαν μεγαλύτερος εχθρός από το Πεκίνο και το μεγάλο του σχέδιο. Η Ουάσιγκτον δείχνει πιο αποφασισμένη να ξεφορτωθεί γρηγορότερα την μεγάλη ιδέα απ’ ότι το Πεκίνο να την αμφισβητήσει. Πόλεμοι επιλογής στο Αφγανιστάν και το Ιρακ απομείωσαν το ηθικό πλεονέκτημα της Αμερικής. Η προσπάθεια να επιβάλει Δημοκρατία με πυραύλους Κρουζ υπονόμευσε την πίστη στον πολιτικό πλουραλισμό. Η οικονομική κρίση του 2008 κατέρριψε την κοινή πεποίθηση ότι οι φιλελεύθερες ανοικτές αγορές ήταν ο σίγουρος δρόμος προς την ευημερία.

Ο Ντ. Τραμπ συνέχισε από εκεί που σταμάτησαν άλλοι. Αν η Δύση ήταν αμελής στην υπεράσπιση ενός συστήματος βασισμένου σε κανόνες ο υφιστάμενος ένοικος του Λευκού Οίκου απλά το απορρίπτει. Ο Τραμπ ζει σε ένα κόσμο με νικητές και χαμένους. Κατηγορεί τις μεταπολεμικές δομές που έχτισαν οι ΗΠΑ και οι σύμμαχοί τους για «δυτική αδυναμία». Είναι αλλεργικός στην πολυμέρεια. «Κινούμαι διμερώς» είπε τις προάλλες. Τα πάντα στον κόσμο του είναι «μηδενικού αποτελέσματος» (zero sum).

Ετσι, η μόνη έκπληξη για την απόφασή του να επιβάλει υψηλότερους δασμούς για τις εισαγωγές σιδήρου, αλουμινίου και ενός εύρους άλλων αγαθών είναι ότι σε κάποιους προκάλεσε έκπληξη. Ο Ντ. Τραμπ έχει λίγα βαθιά ριζωμένα πιστεύω, αλλά ο οικονομικός εθνικισμός ήταν πάντα στο επίκεντρο της κοσμοθεωρίας του.

Κατηγορεί την «αδύναμη ηγεσία» της Ουάσιγκτον για το ότι επέτρεψε σε άλλους να αμφισβητήσουν την αμερικανική υπεροχή. Ο προστατευτισμός είναι η μόνη του θεραπεία. Όταν ο Ντ. Τραμπ χλευάζει το «άδικο εμπόριο» κάνει ένα ευρύτερο σχόλιο από το να στοχεύσει, ας πούμε, στην Κίνα, τον Καναδά ή το Μεξικό. Ο στόχος του είναι το σύστημα.

Το πρόβλημα δεν είναι απλά ότι οι εμπορικοί πόλεμοι είναι κακή ιδέα. Η ιστορία λέει ότι ο προστατευτισμός είναι μεταδοτικός. Η Ευρώπη έχει τους δικούς της λαϊκιστές. Αυτοί οι εθνικιστές των οχυρών και των φραγμάτων φωνάζουν από τα άκρα δεξιά και τα άκρα αριστερά. Τα αιτήματά τους για εμπορικούς φραγμούς μπορούν αρκετά σύντομα να τους εξασφαλίσουν μεγάλο κοινό. Το πρόβλημα με τα παιχνίδια «μηδενικού αποτελέσματος» είναι ότι κερδίσεις ή χάσεις μπορούν αρκετά γρήγορα να μετατραπούν σε «χάνεις, χάνεις».

Μια μειούμενη ομάδα αισιόδοξων μεταξύ των αμερικανών φίλων μου λένε ότι ο Ντ. Τραμπ είναι το χειρότερο δυνατό, όποιος τον διαδεχτεί θα ισορροπήσει την πολιτική των ΗΠΑ. Ισως. Αλλά ο Ντ. Τραμπ οδεύει προς μια κατεύθυνση που άλλα έθνη αισθάνονται υποχρεωμένα να ακολουθήσουν. Ο Πεκίνο τώρα ανήκει στους εθνικιστές. Η Ευρώπη έχει τους δικούς της.

Δεν θα υπάρξουν νικητές. Πριν περάσει καιρός όλοι αυτοί οι κυνικοί ίσως συνειδητοποιήσουν ότι ο Zoellick είχε τελικά δίκιο.

© The Financial Times Limited 2018. All rights reserved.
FT and Financial Times are trademarks of the Financial Times Ltd.
Not to be redistributed, copied or modified in any way.
Euro2day.gr is solely responsible for providing this translation and the Financial Times Limited does not accept any liability for the accuracy or quality of the translation