Νέος πόλεμος των ιδεολογιών θα κρίνει την εποχή μας

Αν το 2016 ήταν η χρονιά που οι αντίπαλοι της φιλελεύθερης παγκόσμιας τάξης που διαμορφώθηκε τα τελευταία 70 χρόνια σημείωσαν απανωτές εθνικές νίκες -στις ΗΠΑ και στη Βρετανία- τότε το 2017 ήταν η χρονιά που οι υποστηρικτές της φιλελεύθερης «ανοικτότητας» επιχείρησαν να ανασυγκροτηθούν.

Το 2018 θα είναι η χρονιά που θα έρθουν αντιμέτωποι. Καθώς οι κυβερνήσεις ελέγχουν την κρατική ισχύ προς όφελος των ομοϊδεατών τους, η ένταση που συσσωρεύεται επί μακρόν στο εσωτερικό της κάθε χώρας μετασχηματίζεται σε μια σύγκρουση μεταξύ εθνών.

Οι πρωτοφανείς διαρθρωτικές οικονομικές αλλαγές στις περισσότερες πλούσιες χώρες έχουν διαχωρίσει αυτούς που καρπώθηκαν τα οφέλη από τους συμπολίτες τους που ο μετασχηματισμός έχει αφήσει πίσω.

Στο Brexit και στην εκλογική νίκη του Ντόναλντ Τραμπ, οι αυτό-ανακηρυχθέντες εκπρόσωποι όσων έχουν μείνει πίσω, διαμόρφωσαν την εθνική ατζέντα με την υπόσχεση να συγκρουστούν με την διεθνιστική φιλελεύθερη τάξη. Ως αντίδραση, οι κεντρώοι φιλελεύθεροι σε άλλες χώρες -με χαρακτηριστικότερο παράδειγμα τον Εμανουέλ Μακρόν στη Γαλλία- έπρεπε να προσδιοριστούν ως οι υπερασπιστές αυτής της τάξης.

Οι θεσμοί της Ε.Ε. και πολλές ευρωπαϊκές κυβερνήσεις, μαζί με τον Καναδά και την Ιαπωνία, έχουν σχηματίσει ένα φιλελεύθερο διεθνιστικό στρατόπεδο που προσπαθεί να υπερασπιστεί ένα πολυμερές σύστημα συνεργατικής διακυβέρνησης για μεγαλύτερη οικονομική ανοικτότητα.

Εν τω μεταξύ, ο αδιαφιλονίκητος ηγέτης του αντιφιλελεύθερου μετώπου, είναι ο Αμερικανός πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ. Ο καλύτερος οδηγός για το ποιοι είναι οι στόχοι του είναι μια απλή ανάγνωση της ομιλίας που έδωσε για την τελευταία αναθεώρηση της εθνικής αμυντικής στρατηγικής. Είναι ένας κόσμος μηδενικού αθροίσματος στον οποίο δεν μπορούν να υπάρξουν νικητές χωρίς να υπάρξουν και ηττημένοι και όπου κάθε χώρα είναι μόνο για τον εαυτό της.

Και τα δύο στρατόπεδα θέλουν να φτιάξουν ή να ξαναφτιάξουν τον κόσμο με βάση την αυτοεικόνα τους.

Δεν είναι η πρώτη φορά που ολόκληρα έθνη πρέπει να επιλέξουν πίσω από ποια ιδεολογία θα πάνε. Το ίδιο συνέβη και τη δεκαετία του 1930 και μετά κατα τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου. Και τότε, χώρες ακολούθησαν ιδεολογικά στρατόπεδα, τα οποία δημιουργήθηκαν εν μέρει από τις οικονομικές και κοινωνικές συγκρούσεις που είχαν προηγουμένως κυριαρχήσει στις εγχώριες πολιτικές εξελίξεις. Το αποτέλεσμα ήταν να μεταφερθεί η μάχη στη διεθνή σκηνή, όπου διενεργήθηκε με κάθε μέσο, συμπεριλαμβανομένου και του πολέμου, άμεσου ή δι’ αντιπροσώπων.

Εντός των χωρών η σύγκρουση ήταν σε ένα βαθμό ελεγχόμενη, καθώς οι κυβερνήσεις προσπάθησαν να διασφαλίσουν ότι η πλευρά που είχαν επιλέξει διεθνώς δεν θα υπονομευόταν στο εσωτερικό. Για τα φιλελεύθερα κράτη, αυτό σήμαινε διάφορους βαθμούς καταπίεσης της συμπάθειας προς το φασισμό ή τον κομουνισμό. Στις δικτατορίες της αριστεράς και της δεξιάς, η εξάλειψη των διαφορετικών απόψεων ήταν ολοκληρωτική.

Δεν υπάρχει καμία ένδειξη πως η τρέχουσα παγκόσμια αναδιάταξη θα προκαλέσει πόλεμο ανάμεσα στα αντιμαχόμενα στρατόπεδα, ενώ μπορούμε να ευελπιστούμε πως η πολιτική βία εντός των εθνών μπορεί να αποφευχθεί. Αλλά σε τρία άλλα μέτωπα, η μάχη έχει ξεκινήσει.

Το ένα είναι οι διεθνείς οργανισμοί και συγκεκριμένα αυτοί που έχουν την ευθύνη της παγκόσμιας οικονομικής διακυβέρνησης. Η κυβέρνηση Τραμπ δείχνει αποφασισμένη να υπονομεύσει τον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου, τη διαιτητική λειτουργία του οποίου σαμποτάρει με την τοποθέτηση δικαστών στο όργανο εξέτασης προσφυγών. Στον αντίποδα, η Κίνα και η Ε.Ε. προσπαθούν να αναδείξουν την αξία του οργανισμού για τα συμφέροντα των ΗΠΑ παρουσιάζοντας ένα ενιαίο μέτωπο που έρχεται σε σύγκρουση με την αντίληψη της καταχρηστικής εμπορικής πολιτικής της Κίνας. 

Ένα άλλο μέτωπο είναι η δημιουργία συμμαχιών. Το σοκ των νικών των απομονωτιστών επιτάχυνε τις προσπάθειες εμβάθυνσης της υφιστάμενης παγκόσμιας οικονομικής τάξης. Η Ε.Ε. έχει ολοκληρώσει συμφωνίες ελεύθερου εμπορίου με την Ιαπωνία και τον Καναδά και έχει εντείνει τις συνομιλίες με το Μεξικό, την Αυστραλία και την Νέα Ζηλανδία. Η Ιαπωνία και ο Καναδάς, εκτός από τη συνεργασία με την Ε.Ε., προωθούν την εμπορική συμφωνία των χωρών του Ειρηνικού (Trans-Pacific Partnership) με τα 11 μέλη που απέμειναν μετά την αποχώρηση των ΗΠΑ.  

Όσον αφορά τον κ. Τραμπ, φαίνεται να ενδιαφέρεται περισσότερο να χτίσει γέφυρες με τη Ρωσία του Βλαντιμίρ Πούτιν και να αναπτύξει φιλικούς δεσμούς με αυταρχικούς ηγέτες από τις Φιλιππίνες ως τη Σαουδική Αραβία παρά να ενισχύσει τις σχέσεις με συμμάχους ή να διατηρήσει την πολιτική ενότητα του ΝΑΤΟ. Στην Ευρώπη, η Ουγγαρία και η Πολωνία - περιμένουμε να δούμε τι θα γίνει με την Αυστρία, κατευθύνονται προς το δικό του στρατόπεδο. 

Παραδόξως, το πιο σημαντικό μέτωπο για τις κυβερνήσεις που έχουν εμπλακεί στον παγκόσμιο ιδεολογικό πόλεμο παραμένει το δικό τους κοινό στο εσωτερικό. Αυτή η τρίτη διάσταση είναι κρίσιμη όπως φάνηκε και από τον Ψυχρό Πόλεμο. Ο κομμουνισμός έλαβε ώθηση από τη Μεγάλη Ύφεση, αλλά αργότερα δεν μπορούσε να επιβιώσει από τις ενδείξεις πως απλώς δεν μπορούσε να αποδώσει τόσο καλά για τους πολίτες του όσο ο φιλελεύθερος-δημοκρατικός καπιταλισμός. Αντιστρόφως σήμερα, ο λαϊκίστικος εθνικισμός αντλεί μεγάλο μέρος της ισχύος του από μια κακοδιαχείριση της παγκόσμιας κρίσης και τις άστοχες (και συχνά ανύπαρκτες) πολιτικές απαντήσεις στις απότομες διαρθρωτικές αλλαγές. 

Μακροπρόθεσμα, οι φιλελεύθεροι έχουν λόγους να ελπίζουν: η αποχώρηση από την φιλελεύθερη τάξη θα προκαλέσει σίγουρα μεγάλο πλήγμα στις χώρες που κυβερνώνται σήμερα από τους απομονωτιστές. Αλλά η ελπίδα αυτή είναι ευάλωτη σε δύο απειλές. Πρώτον, αν η φιλελεύθερη τάξη διαλυθεί, οι πρώτοι που θα έχουν αποχωρήσει θα έχουν το πλεονέκτημα. Δεύτερον, οι αντι-φιλελεύθεροι μπορεί να επιδείξουν βραχυπρόθεσμα οικονομικά αποτελέσματα για μεγαλύτερο διάστημα από όσο θα καταφέρουν να μείνουν στην εξουσία οι φιλελεύθεροι, εν μέρει γιατί δεν περιορίζονται από τoυς δογματισμούς των συμβατικών πολιτικών. 

Ενώ οι συγκρούσεις παρέμεναν εγχώριες, το αίσθημα ανησυχίας ήταν επιζήμιο, αλλά διαχειρίσιμο. Δεν υπάρχει πια αυτή η πολυτέλεια. Σε μια παγκόσμια μάχη των ιδεών, οι φιλελεύθεροι πρέπει να επιδείξουν αμέσως πως η υφιστάμενη τάξη μπορεί να λειτουργήσει για όλους.

Τη δεκαετία του 1930 και στον Ψυχρό Πόλεμο οι οικονομικός φιλελευθερισμός επιβίωσε γιατί έγινε ριζικά πιο προοδευτικός σε σχέση με πριν. Είναι και πάλι η ώρα για έναν τέτοιο θαρραλέο, κεντρώο ριζοσπαστισμό. 

© The Financial Times Limited 2017. All rights reserved.
FT and Financial Times are trademarks of the Financial Times Ltd.
Not to be redistributed, copied or modified in any way.
Euro2day.gr is solely responsible for providing this translation and the Financial Times Limited does not accept any liability for the accuracy or quality of the translation