Η κουρδική ανεξαρτησία και τα μαθήματα ιστορίας

Μάλλον δεν θα έχετε ακούσει ποτέ για τη Δημοκρατία του Μαχαμπάντ (Republic of Mahabad), του κουρδικού κράτους που υπήρξε για λίγο το 1946 σε μια γωνιά του σημερινού Ιράν. Αν είστε Κούρδος, ωστόσο, το Μαχαμπάντ είναι χαραγμένο στο μυαλό σας, με τους γονείς ή τους παππούδες να σας έχουν αφηγηθεί τις ιστορίες της εθνικιστικής του αίγλης. Ίσως έχετε εξιδανικεύσει τη φευγαλέα ανεξαρτησία του και ονειροπολείτε την επαναδημιουργία του.

Κανείς δεν έχει μείνει πιο πιστός στην ιδέα του Μαχαμπάντ από τον Μασούντ Μπαρζανί, τον πρόεδρο του Κουρδιστάν, του ημιαυτόνομου θύλακα στο βόρειο τμήμα του Ιράκ, που σχεδιάζει τη διεξαγωγή δημοψηφίσματος ανεξαρτησίας την επόμενη εβδομάδα.

Ο 71χρονος Μπαρζανί γεννήθηκε στο Μαχαμπάντ στη διάρκεια της βραχύβιας ύπαρξής του. Ο πατέρας του, Κούρδος εθνικιστής ηγέτης, αγωνίστηκε για την ίδρυση του Μαχαμπάντ.

Αλλά αν το Μαχαμπάντ ενσαρκώνει το όνειρο του Μπαρζανί, η ταχύτατη πτώση του συνιστά μια προειδοποιητική ιστορία. Όπως και στο Μαχαμπάντ, οι Κούρδοι εκμεταλλεύονται μια ιστορική ευκαιρία για να αποκτήσουν κρατική υπόσταση. Όπως και στο Μαχαμπάντ, χρειάζονται φίλους για να διασφαλίσουν ότι αυτό το κράτος θα επιβιώσει. Προς το παρόν, δεν έχουν ούτε έναν.

Η Δημοκρατία του Μαχαμπάντ στο βορειοδυτικό Ιράκ σηματοδοτεί μια σπάνια στιγμή αυτοδιάθεσης μιας εθνικής ομάδας που ήταν διασκορπισμένη στο Ιράκ, στο Ιράν, στη Συρία και στην Τουρκία. Πριν και μετά το Μαχαμπάντ, οι προσπάθειες των Κούρδων να διαμορφώσουν τη μοίρα τους είχαν ανατραπεί επανειλημμένως, αφήνοντάς τους ευάλωτους στις διακρίσεις, στην καταπίεση και, στο Ιράκ της δεκαετίας του 1980, στις χημικές επιθέσεις του καθεστώτος του Σαντάμ Χουσεΐν.

Το Μαχαμπάντ γεννήθηκε αφότου οι σύμμαχοι εισέβαλαν στο Ιράν το 1941 και η Σοβιετική Ένωση και η Βρετανία μοίρασαν τη χώρα μεταξύ τους. Στις 22 Ιανουαρίου του 1946, οι Κούρδοι κήρυξαν τη δημοκρατία, με σκοπό τη δημιουργία μιας αυτόνομης περιοχής μέσα σε ένα δημοκρατικό Ιράν.

Αλλά η επιβίωση του Μαχαμπάντ βασιζόταν στη διαρκή σοβιετική παρουσία στο Ιράν. Όταν οι Σοβιετικοί, υποκύπτοντας στις αμερικανικές πιέσεις, αποχώρησαν από το Ιράν λίγους μήνες αργότερα, αρνούμενοι στο Μαχαμπάντ τη μοναδική του οικονομική σανίδα σωτηρίας, το Ιράν ανέκτησε τον έλεγχο και η δημοκρατία κατέρρευσε.

Δεν αποτελεί έκπληξη που ο Μπαρζανί προσπαθεί τώρα να εξασφαλίσει στήριξη για την κουρδική ανεξαρτησία. Οι πόλεμοι στη Συρία και στο Ιράκ έχουν αναταράξει την πολιτική τάξη που σχεδιάστηκε με τη Συμφωνία Σάικς-Πικό, το γαλλοβρετανικό σύμφωνο του 1916 που ορίζει τα σύνορα της σύγχρονης Μέσης Ανατολής.

Μετά τον πρώτο πόλεμο του Κόλπου -οπότε οι ΗΠΑ, η Βρετανία και η Γαλλία θέσπισαν μια ζώνη απαγόρευσης πτήσεων πάνω από το βόρειο Ιράκ για να προστατεύσουν τους Κούρδους-, ο λαός του Κουρδιστάν διαχειρίζεται μόνος τις υποθέσεις του -ένα status που ενισχύθηκε μετά την αμερικανική εισβολή το 2003. Κατά συνέπεια, μια γενιά Κούρδων του Ιράκ νιώθει ελάχιστα συνδεδεμένη με τη Βαγδάτη. Πολλοί δεν έχουν πατήσει ποτέ το πόδι τους στην πρωτεύουσα.

Η προσπάθεια για ανεξαρτησία παγιώθηκε αφότου το Ισλαμικό Κράτος απείλησε το Κουρδιστάν το 2014 και οι Κούρδοι ηγέτες αισθάνθηκαν ότι δεν ακούστηκαν ποτέ, ούτε υποστηρίχθηκαν από τη Βαγδάτη. Κάτι κρίσιμο, καθώς απέκρουαν το Ισλαμικό Κράτος, οι Κούρδοι ανέκτησαν την εξουσία τους επί του Κιρκούκ, της πλούσιας σε πετρέλαιο και επίμαχης περιοχής που επιμένουν να συμμετάσχει στο δημοψήφισμα. Η Βαγδάτη, ήδη αντίθετη στο δημοψήφισμα, έχει εξαγριωθεί από την αρπαγή της εξουσίας στο Κιρκούκ.

Το δημοψήφισμα που έχει προγραμματιστεί για τις 25 Σεπτεμβρίου έχει πολλούς ακόμη αντιπάλους: η Τουρκία και το Ιράν ανησυχούν ότι θα τονώσει τις φιλοδοξίες των δικών τους κουρδικών μειονοτήτων. Οι ΗΠΑ και άλλες δυνάμεις της Δύσης φοβούνται πως θα πυροδοτήσει νέα κουρδοαραβική σύγκρουση στο Ιράκ, ακριβώς τη στιγμή που έσβησε η φωτιά του ISIS.

Στο ίδιο το Κουρδιστάν, δεν συμφωνούν όλοι για το timing του δημοψηφίσματος, ακόμη κι αν κάθε Κούρδος λαχταρά την ανεξαρτησία. Η κουρδική οικονομία, άλλοτε ένα υποσχόμενο νέο σύνορο στο πετρέλαιο, έχει γονατίσει, η κυβέρνηση βαρύνεται από μεγάλο χρέος. Κάποια τοπικά κόμματα, στο μεταξύ, υποψιάζονται πως το δημοψήφισμα οδηγείται πάνω απ’ όλα από προσωπική φιλοδοξία: ο Μπαρζανί έχει παραμείνει παραπάνω από τη θητεία του στην προεδρία και είναι αποφασισμένος να διεκδικήσει μια νίκη για τους Κούρδους πριν αποσυρθεί.

Ακόμα και ελάχιστες μέρες πριν το δημοψήφισμα, ο Μπαρζανί μπορεί να υποκύψει στις αυξανόμενες διεθνείς πιέσεις και να το αναβάλει. Αν το προχωρήσει, η πρόθεσή του, υποστηρίζει, δεν είναι τόσο να κηρύξει την ανεξαρτησία, όσο να ενισχύσει τη διαπραγματευτική του θέση απέναντι στη Βαγδάτη.

Μπορεί να είναι κι έτσι. Αλλά η επιμονή του στο δημοψήφισμα θα μπορούσε να περιπλέξει τη σχέση του με το υπόλοιπο Ιράκ, να αναζωπυρώσει τις κουρδοαραβικές εντάσεις και να παρεμποδίσει την επιδίωξη του Κουρδιστάν να αποκτήσει ανεξάρτητο κράτος.

Το δημοψήφισμα μπορεί να φέρει τους Κούρδους του Ιράκ πιο κοντά στο να ξαναζήσουν το όνειρο του Μαχαμπάντ -ή να κινδυνεύσει να θάψει το όνειρο ακόμη πιο βαθιά στην κουρδική ιστορία.

© The Financial Times Limited 2017. All rights reserved.
FT and Financial Times are trademarks of the Financial Times Ltd.
Not to be redistributed, copied or modified in any way.
Euro2day.gr is solely responsible for providing this translation and the Financial Times Limited does not accept any liability for the accuracy or quality of the translation